
Bibice
| ||||
| ||||
![]() Centrum miejscowości, widok z zachodu. | ||||
Państwo | ![]() | |||
Województwo | ![]() | |||
Powiat | krakowski | |||
Gmina | Zielonki | |||
Wysokość | ok. 236-342[1][2] m n.p.m. | |||
Liczba ludności (31.12.2020) | 4066[3] | |||
Strefa numeracyjna | 12 | |||
Tablice rejestracyjne | KRA | |||
SIMC | 0344076 | |||
Położenie na mapie gminy Zielonki ![]() | ||||
Położenie na mapie Polski ![]() | ||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego ![]() | ||||
Położenie na mapie powiatu krakowskiego ![]() | ||||
![]() | ||||
Strona internetowa |
Bibice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki.
Integralne części miejscowości: Czekaj, Łysa Góra[4]. Skrajem wsi przebiega DK7.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Bibice położone są w dolinie potoku Bibiczanka, lewego dopływu Białuchy (Prądnika)[1]. Obszar ten według regionalizacji fizycznogeograficznej leży na styku dwóch makroregionów – Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (341.3) i Niecki Nidziańskiej (342.2) – oraz odpowiednio dwóch mezoregionów Wyżyny Olkuskiej (341.32) i Płaskowyżu Proszowickiego (342.23)[5][a].
Północna część miejscowości[b] położona jest na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie, zaś południowa w otulinie tegoż Parku[6].
Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki, w jej południowej części, około 7 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa[1][2]. Graniczy z następującymi jednostkami[1]:
- miejscowością Michałowice (gmina Michałowice) od północnego wschodu,
- miejscowościami Boleń oraz Węgrzce (gmina Zielonki) od wschodu,
- Dzielnicą IV Prądnik Biały miasta Kraków od południa,
- miejscowościami Zielonki i Garlica Murowana (gmina Zielonki) od zachodu,
- miejscowością Wola Zachariaszowska (gmina Zielonki) od północnego zachodu.
Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą 744,66 ha[7] Bibice są największą miejscowością (15,33% powierzchni gminy) i jednocześnie największym spośród 19 sołectw gminy Zielonki[1][8][c].
Najwyżej położony obszar wsi znajduje się na jej północnym skraju (okolice ul. Leszczynowej) na wysokości około 342 m n.p.m., najniższy na południu, w miejscu, w którym Bibiczanka przecina granicę miejscowości, na wysokości około 236 m n.p.m.[1][2]
Pod względem historycznym w końcu XVI wieku wieś położona była w powiecie proszowskim województwa krakowskiego i była własnością klasztoru norbertanek na Zwierzyńcu w Krakowie[9]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Etymologia nazwy miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Bibice należy najprawdopodobniej do grupy nazw patronimicznych, czyli pochodzących od imion założycieli danej osady lub jej pierwszych mieszkańców. Według legend byli nimi przywódca plemienia Bybycz oraz jego synowie - Bybycze lub Bibicze, zwani później prawdopodobnie Bibiczami[10].
Zgodnie z inną koncepcją nazwa miejscowości pochodzi od węgierskiego słowa bibic oznaczającego czajkę. Przemawia za tym prawdopodobna obecność w tych okolicach osadników lub jeńców węgierskich, co znalazło odzwierciedlenie w nazwach kilku innych, okolicznych wsi, wywodzących się, jak się przypuszcza, z języka węgierskiego (por.: Węgrzce, dawniej Vengerce – dosł. wieś Węgrów, Batowice od batja - stryj, Boleń od bleny (wymawianego bolejń) oznaczającego tura, żubra, Bosutów od bozszu – zemsta)[11][12].
Historia miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Wczesne osadnictwo[edytuj | edytuj kod]
Osadnictwo na obszarze miejscowości miało sprzyjające warunki, jakimi były żyzne gleby lessowe i silne nasłonecznienie. W okolicach rosły gęste lasy złożone z dębów, grabów, jesionów, lip, klonów i jaworów. Do XV wieku w Bibicach znajdował się las dębowy (pozostała po nimi tylko nazwa Dąbrowa, dzisiaj część wsi), co już w tamtym okresie było rzadkością. Kora dębowa służyła do wytwarzania barwnika garbarskiego.
Cennym surowcem występującym w tej okolicy był także piaskowiec. Przepływające przez te tereny rzeki, głównie Prądnik i jego dopływy przyczyniły się do budowania młynów wodnych. W pobliżu Bibic przebiegała droga handlowa łącząca Kraków z Miechowem.
W okolicach Bibic znaleziono ślady pobytu ludzi z epoki neolitu, z lat ok. 2500–1700 p.n.e. W miejscowości znaleziono wyroby z krzemienia, fragmenty naczyń i ceramiki. Znalezione fragmenty średniowiecznej ceramiki nie zostały umieszczone w jakimś konkretnym okresie.
Bibice w okresie średniowiecza[edytuj | edytuj kod]
Około 1050 r. mieszkańcy Bibic oddawali na rzecz kościoła katedralnego na Wawelu dziesięcinę snopową.
W XII wieku Bibice należały do rycerskiego rodu Łabędziów. Ich najbardziej znanym przedstawicielem był wojewoda Piotr Włostowic. Jego zięć Jaksa ufundował kilka klasztorów. Jednemu z nich – klasztorowi SS. Norbertanek Jaksa, jako posag dla córki, która została zakonnicą nadał wsie Zwierzyniec, Zabierzów i Bibice. Było to w latach około 1166–1176.
Biskup krakowski Getko nadał zakonnicom pobieraną dotąd przez siebie dziesięcinę snopową z tych wsi. Odtąd przez ponad 750 lat Bibice należały do zakonu norbertanek ze Zwierzyńca. Ich mieszkańcy trudnili się rolnictwem: uprawiali pszenicę, owies i żyto oraz hodowlą: woły, krowy, świnie, drób. Mieszkali w wykopanych w ziemi półziemiankach i drewnianych chatach. Chłopi bibiccy dzielili się na kilka kategorii, mających różne prawa i obowiązki. Byli to:
- dziedzice,
- goście, czyli wolni osadnicy,
- wolni rataje,
- służebnicy trudniący się rzemiosłem,
- niewolnicy.
Chłopi zobowiązani byli do składania panującemu księciu danin w naturze: żyto, owies, krowy, owce, świnie, miód, a także do posług: stróża, poradlne, stan. W źródłach mieszkańcy Bibic są określeni jako przypisańcy. Oznacza to prawdopodobnie, że bez pozwolenia nie mogli opuszczać swojej osady. W 1254 r. książę krakowski Bolesław Wstydliwy nadał wsiom klasztoru norbertanek m.in. Bibicom, przywilej czyli, tzw. immunitet zwalniający ich od pełnienia powinności i od swego sądownictwa.
Pod koniec XIII wieku rozpoczęła się kolonizacja na prawie niemieckim. 3 kwietnia 1288 r. książę Leszek Czarny nadał Bibicom przywilej lokacyjny na tym prawie. Mieszkańcy wsi uzyskali wolność osobistą, różne ulgi i przywileje. Las i zarośla zwane Dąbrową, zostały wykarczowane i zamienione w pola uprawne. Użytkownicy tych pól na okres 12 lat zostali zwolnieni od czynszów. Podlegali oni sądownictwu sołtysa i powołanych spośród siebie ławników. Pierwszym sołtysem bibickim został mieszczanin krakowski Walker (lub Walter) z zawodu kuśnierz. Jako sołtys pobierał 1/3 opłat z kar sądowych. Posiadał również karczmę i duże pole. Zasiadał w sądzie wyższym prawa niemieckiego dla dóbr klasztornych. Od 1356 r. sołtys bibicki imieniem Piotr zasiadał również w sądzie najwyższym prawa niemieckiego na zamku krakowskim jako ławnik.
W okresie tym w Bibicach mieszkali kmiecie – właściciele co najmniej jednego łana ziemi i zagrodnicy, posiadający znacznie mniejsze pola. We wsi były dwie karczmy i przez pewien okres młyn. Właścicielkom Bibic – norbertankom chłopi musieli płacić czynsze: 9 skojców z łanu i daniny, owies, drób, jajka i sery. Poza tym musieli pracować za darmo na folwarku należącym do klasztoru przez 3 dni w roku.
Do ich obowiązku należało: zasiewanie, zbieranie i zwożenie zboża, koszenie łąk, grodzenie dworu. Mieli jeszcze jeden obowiązek – w razie potrzeby przywozili prepozytowi klasztoru piwo ze Skały. Norbertanki próbowały zwiększyć obciążenia Bibiczan. Prowadziło to do konfliktów z mieszkańcami wsi. Z 1368 r. pochodzi wiadomość, że chłopi bibiccy wywalczyli zmniejszenie daniny w zbożu zwanej ospem z miary kopiatej na miarę pełną.
Bibice od XV do XVIII wieku[edytuj | edytuj kod]
W 1420 r. 17 znanych z imienia kmieci bibickich oskarżyło cześnika krakowskiego Klemensa Wątróbkę ze Strzelec o zagarnięcie 23 koni roboczych i o niezwrócenie ich przywilejów. W okresie tym pięciu mieszkańców Bibic przyjęło prawo miejskie w Krakowie.
W 1459 r. pochodząca z Bibic Elżbieta uczestniczyła w procesie beatyfikacyjnym biskupa Prandoty Odrowąża, gdyż za jego pośrednictwem doznała cudownego ozdrowienia z choroby.
Od drugiej połowy XV wieku następowało sukcesywne pogarszanie się sytuacji mieszkańców Bibic. Pańszczyzna wzrosła do 2 dni tygodniowo z łana. W 1498 r. król Jan Olbracht skonfiskował majątek sołtysa bibickiego Wojciecha Wronki za to, że nie wziął on udziału w wyprawie wojennej do Mołdawii. W 1530 r. w Bibicach było 19 łanów kmiecych, 2 karczmy i 2 komorników. Dochód z tej wsi wynosił 9 zł polskich 10 gr.
Dwukrotnie walczących o swoje prawa mieszkańców wziął w opiekę król Zygmunt Stary. 12 lipca 1542 r. zabronił zwiększania ich powinności, a 23 października 1544 r. zatwierdził dokument lokacyjny księcia Leszka Czarnego. Również król Stefan Batory początkowo popierał mieszkańców Bibic. Dnia 6 sierpnia 1576 r. zatwierdził przywileje wsi i upomniał prepozyta zwierzynieckiego, aby nie uciskał chłopów. Właściciele Bibic nie ustawali jednak w pragnieniu obciążenia ich mieszkańców jak najwyższymi powinnościami. Znaleźli poparcie u króla Stefana Batorego. 13 marca 1581 r. dekret królewski nakazał chłopom posłuszeństwo wobec klasztoru. 2 czerwca 1602 r. biskup krakowski kardynał Bernard Maciejowski potępił chłopów bibickich i nakazał im posłuszeństwo wobec zakonnic.
Prawdopodobnie w okresie tym w Bibicach istniała szkoła – kolonia akademicka Akademii Krakowskiej. Świadczyć ma o tym zwyczaj pucheroków, ściśle związany z ówczesnymi żakami. Szkoła ta mieściła się w dworze sióstr norbertanek.
Wiek XVII i XVIII był okresem coraz większego upadku Bibic. W 1676 r. ksieni klasztoru zwierzynieckiego przeprowadziła pomiary gruntów chłopskich w Bibicach. Przy okazji odebrała chłopom część ziemi do nich należącej i przyłączyła ją do folwarku.
W 1792 r. podczas próby zwerbowania do wojska polskiego pracującego w Bibicach parobka doszło do tumultu. Dwa lata później wśród kosynierów kościuszkowskich pod Racławicami walczyło kilku Bibiczan. Od 1795 r. Bibice należały do zaboru austriackiego.
Bibice pod zaborem austriackim[edytuj | edytuj kod]
Nowe rządy przyniosły chłopom wolność osobistą, ale także przymusowy pobór do wojska austriackiego i wysokie podatki. W 1808 r. wyniosły one 320 zł reńskich /1 zł reński był równy 4 zł polskim/. W latach 1815–1846 Bibice należały do Wolnego Miasta Krakowa. Mieszkało w nich wówczas 30 kmieci, 16 zagrodników, 2 chałupników i 10 komorników. Oprócz rolnictwa zajmowali się również przewozami na furmankach. 19 czerwca 1816 r. gromada bibicka wystosowała memoriał do Senatu Wolnego Miasta Krakowa z prośbą o przywrócenie dawnych praw. W 1829 r. mimo oporu klasztoru zwierzynieckiego pańszczyzna została zamieniona na czynsze. Dwa lata później epidemia cholery doprowadziła do zgonu 46 Bibiczan, pochowanych na cmentarzu cholerycznym.
W latach 1846–1918 Bibice ponownie należały do austriackiej Galicji. 21 listopada 1855 r. nastąpiło uwłaszczenie chłopów. W okresie tym zlikwidowano również dziesięciny: 450 zł polskich dla norbertanek i 20–30 zł polskich dla prebendy świętej Marii Egipcjanki na Wawelu. W 1863 r. Bibiczanie pomagali walczącym z Rosją powstańcom. Kilka lat później we wsi przebywał etnograf badający pieśni i zwyczaje ludowe Oskar Kolberg. 28 lutego 1868 r. powstała w miejscowości szkoła trywialna 3–klasowa. Jej pierwszym nauczycielem został Ludwik Kołodziejczyk. W 1891 r. zbudowano nową szkołę murowaną.
W latach 1890–1893 działało we wsi Koło Ludowe. Dorośli mężczyźni w Bibicach posiadali prawa wyborcze do parlamentu austriackiego. W wyborach w 1897 r. zwyciężył socjalista Ignacy Daszyński.
Bibice w XX wieku[edytuj | edytuj kod]
23 listopada 1913 r. w Bibicach odbyło się zebranie, na którym powołano 53 Polską Drużynę Strzelecką. Zapisało się do niej 23 mieszkańców Bibic, z tego czynnych członków było 13. Jej prezesem został Józef Mazur, a komendantem Walenty Zabiegaj.
Ćwiczenia wojskowe odbywały się one w następujących terminach:
- 14 i 21 grudnia 1913 r. – prowadził je starszy żołnierz Włodzimierz Maksymowicz (późniejszy generał Wojska Polskiego),
- 4 i 11 stycznia 1914 r. – prowadził je Franciszek Pększyc,
- 8 lutego 1914 r. – ćwiczenia prowadził Herburt,
- 15 lutego 1914 r. ćwiczenia prowadził Michalik,
- 8, 15, 25, 29 marca 1914 r. – ćwiczenia prowadził kadet Malicki,
- 5 kwietnia 1914 r. – ćwiczenia prowadził kadet Skotnicki,
- 19 i 26 kwietnia 1914 r., 3,6, 21 i 24 maja 1914 r. odbyły się wspólne ćwiczenia 53 Polskiej Drużyny Strzeleckiej z Bibic i 61 Polskiej Drużyny Strzeleckiej z Węgrzc. Ćwiczenia te prowadził kadet Malicki.
Oprócz ćwiczeń wojskowych w Bibicach odbywały się imprezy patriotyczno-oświatowe. 22 lutego 1914 r. w obecności 56 mieszkańców Bibic Juliusz Ulrych wygłosił przemówienie na temat „Europa się zbroi, a cóż Polacy czynić powinni”. 6 sierpnia 1914 r. przez Bibice przemaszerowała Pierwsza Kompania Kadrowa Oddziałów Strzeleckich, dowodzona przez Tadeusza Kasprzyckiego.
Na przełomie września i października 1914 r. wojska austriackie zburzyły Bibice i wysiedliły jej mieszkańców, ponieważ wieś leżała w obrębie Twierdzy Kraków. Powrócili oni dopiero w 1918 roku.
Historia Bibic w okresie dwudziestolecia międzywojennego[edytuj | edytuj kod]
- 1919 – powstało Koło Polskiego Stronnictwa Ludowego LEWICA,
- 1920 – powstało Kółko Rolnicze,
- 1921 – odbudowano szkołę 4–klasową,
- 1925 – założono Ochotniczą Straż Pożarną,
- 1927 – wybuch prochowni w Witkowicach zniszczył znaczną część Bibic,
- 1931 – powstało Koło ZMW „Wici” oraz powstało Koło Stronnictwa Ludowego,
- sierpień 1937 r. – Bibiczanie wzięli udział w strajku chłopskim.
W okresie okupacji niemieckiej w Bibicach zginęło 9 osób. W 1941 r. po raz pierwszy wywieziono z Bibic robotników przymusowych do Niemiec. Działał ruch oporu: Armia Krajowa, Bataliony Chłopskie, Ludowy Związek Kobiet. Kolportowano w miejscowości podziemną prasę, prowadzono tajne nauczanie i kursy sanitarne. Jesienią 1944 r. w Bibicach znalazło schronienie 65 osób wysiedlonych po upadku powstania warszawiaków.
W dniach 16–20 stycznia 1945 r. Armia Czerwona walczyła na terenie wsi z Niemcami. Wieś poniosła znaczne straty–1/3 zabudowań. Zginęło 26 mieszkańców.
Historia miejscowości po drugiej wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]
- 1948 – ukończono budowę szkoły (dzisiejszy Dom Ludowy),
- 1949 – uregulowano rzekę Bibiczanka,
- 1950 – zelektryfikowano wieś,
- 1953 – zbudowano nową szkołę,
- 1959–2005 Koło Związku Młodzieży Wiejskiej 24–krotnie wystawiło widowisko ludowe „Wesele Bibickie” / w 1960 r. zostało nadane przez radio, a w 1962 przez telewizję,
- 1964 – w Domu Ludowym powstał Klub Rolnika i Izba Regionalna,
- 1966 – 5 tysięcy ludzi wzięło udział w uroczystościach jubileuszowych z okazji 800-lecia najstarszej wzmianki o wsi,
- 1974 – powstała linia autobusowa MPK nr 247 łącząca Bibice z centrum Krakowa,
- 2 sierpnia 1982 - arcybiskup krakowski kard. Franciszek Macharski erygował parafię Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bibicach
- 1984 – rozpoczęto budowę kościoła parafialnego,
- 1992 – wyremontowano budynek Domu Ludowego, w którym znajduje się duża sala z zapleczem i kuchnią. Z błoń koło kościoła utworzono Rynek Bibicki,
- 1999 – powstało gimnazjum w Bibicach,
- 3 czerwca 2000 – wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę nowej szkoły,
- 1 września 2003 – połączenie Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Zespół Szkół w Bibicach,
- 1 września 2004 – oddano do użytku nowy budynek szkoły,
- 2 października 2016 – konsekracja kościoła parafialnego pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy[13].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-02-23].
- ↑ a b c Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-02-23].
- ↑ Strona gminy Zielonki. [dostęp 2021-02-09].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Dolina Bibiczanki na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-23].
- ↑ Bibice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-02-23].
- ↑ Strona gminy Zielonki: struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-02-23].
- ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-02-23].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 103.
- ↑ Banaś 2000 ↓, s. 7.
- ↑ Banaś 2000 ↓, s. 7-8.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 33–35.
- ↑ Konsekracja kościoła parafii pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bibicach (pol.). mojebibice.info, 2016-10-07. [dostęp 2018-08-19].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Henryk Banaś: Legendy Bibickie. Kraków: Małopolski Ośrodek Kultury w Krakowie, 2000. ISBN 83-913331-5-9.
- Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Strona miejscowości
- Bibice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 203 .
- Bibice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 133 .
|