Biblioteka Ordynacji Przezdzieckich
 Odbudowany po wojnie pałac Przezdzieckich, do 1939 siedziba biblioteki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Foksal 6 |
| Właściciel | |
| Data założenia |
1841 |
| Data likwidacji |
1939 |
| Wielkość zbiorów |
60 tys. woluminów (wraz z archiwaliami) |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′04,00″N 21°01′23,20″E/52,234444 21,023111
| |
Biblioteka Ordynacji Przezdzieckich[1] – nieistniejąca współcześnie biblioteka fundacyjna założona w 1842 przez Aleksandra Przezdzieckiego w Czarnym Ostrowie na Podolu.
Została zniszczona 25 września 1939 podczas obrony Warszawy w wyniku zbombardowania budynku biblioteki przez Niemców.
Historia biblioteki[edytuj | edytuj kod]
Aleksander Przezdziecki był mecenasem sztuki i nauki, wydawcą pierwszej polskojęzycznej wersji Kroniki Wincentego Kadłubka. Bibliotekę, pierwotnie opartą na własnych zbiorach, założył w swoich dobrach, w Czarnym Ostrowie. Księgozbiór składał się z książek z bibliotek królewskich Zygmunta Augusta, Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego, z ok. 600 inkunabułów, z czasopism z pierwszej połowy XIX wieku oraz prac naukowych z zakresu historii, historii sztuki, heraldyki, teologii a także pamiętniki, archiwów rodowych Przezdzieckich i Tyzenhauzów, materiałów dotyczących Legionów Polskich we Włoszech, z archiwum Kościuszków, 75 kodeksów dyplomatycznych polskich i ruskich z lat 1239-1751, sobiescina (141 dokumentów). Wśród licznych poloników w kolekcji znajdował się portret Kazimierza Jagiellończyka z XV wieku oraz portret Jana III z Zamku Schleisshein. W 1852 Aleksander Przezdziecki zakupił przy ul. Rymarskiej 2 plac i przebudował znajdujący się tam pałac (dawny pałac Walickich) według projektu Bolesława Podczaszyńskiego. Do nowej rezydencji przeniesiono również bibliotekę.
W 1892 ukończono prace przy pałacu Przezdzieckich przy ówczesnej ulicy Foksal; dobudowano nowe skrzydło w stylu neorenesansowym do którego, wdowa po zmarłym w 1871 Przezdzieckim, przeniosła bibliotekę. Skrzydło miało dwie kondygnacje o jednoprzestrzennym wnętrzu z wewnętrzną galerią. Księgozbiór został umieszczony w pomieszczeniach pałacowych, wśród licznych dzieł sztuki; najcenniejsze woluminy umieszczono w sali bibliotecznej urządzonej przez syna Aleksandra Przezdzieckiego, również mecenasa sztuki, Konstantego. Na temat tej sali profesor Aleksander Gieysztor pisał:
Długie przyćmione wnętrze zastawiały szafy, regały, stoły, wygodne fotele obite skórą, stosowne krzesła. Dzieła sztuki i zbroja znajdowała tu miejsce; bodaj tu widniał jeden z klejnotów zbiorów sztuki, Zofii Jagiellonki, ołtarzyk domowy, tryptyk z 1456 r[2]
W 1892 do księgozbioru dołączono bibliotekę polskiego archeologa i historyka, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Józefa Łepkowskiego. W 1913 utworzono ordynację Przezdzieckich[3]. Biblioteka była utrzymywana z czynszu uzyskiwanego z najmu lokali w kilku kamienicach. Zbiory były dostępne dla studentów i pracowników naukowych[4].
W 1939 stan biblioteki określano na 60 tysięcy woluminów, 500 rękopisów, archiwa zawierające m.in. 800 dokumentów pergaminowych i papierowych, 350 map, atlasów i planów, 10 tysięcy rycin i rysunków. Ponadto w bibliotece znajdowała się kolekcja obrazów dawnych artystów polskich i współczesnych, zbiory miniatur i wyrobów sztuki zdobniczej[2].
25 września 1939 pałac wraz z biblioteką został spalony i zburzony. W 1940 ocalałe resztki zbiorów artystycznych i biblioteczno-archiwalnych zostały przeniesione do pobliskiej kamienicy, do mieszkania Leona Piwińskiego przy ul. Szczyglej 3. Pozostałości biblioteki były potajemnie udostępniane polskim naukowcom do września 1944. W czasie powstania warszawskiego kamienica spłonęła. Ocalała jedynie piwnica, z której ówczesny dyrektor biblioteki Zygmunt Wdowiszewski wraz z historykiem sztuki Zygmuntem Miechowskim ratował archiwa. Nieliczne zachowane eksponaty, w tym część ordynackiego archiwum zostały przeniesione do Archiwum Głównego Akt Dawnych; fragment zbioru rękopisów z autografem Grażyny Adama Mickiewicza, trafił do Muzeum Literatury w Warszawie.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 60. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie. nimoz.pl. [dostęp 2014-11-20]. (pol.).
- ↑ Bieńkowska 2005 ↓, s. 342.
- ↑ Biblioteka była udostępniana za upoważnieniem profesora, trzy dni w tygodniu (wtorki, czwartki i soboty) od godz. 17 do 19-ej; za: Ksawery Świerkowski, Przewodnik po Bibliotekach Warszawskich Nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1926
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barbara Bieńkowska: Książka na przestrzeni dziejów. Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, 2005. ISBN 83-88581-21-X.
- Aleksander Birkenmajer: Encyklopedia Wiedzy o Książce. Wrocław: Ossolineum, 1971.