Biblioteka Ordynacji Zamojskiej w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (nieistniejąca)
Ilustracja
Pałac Błękitny – siedziba biblioteki – widok współczesny
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

Senatorska 37
Warszawa

Dyrektor

Ludwik Kolankowski (ostatni)

Data założenia

1811

Data likwidacji

6 września 1944

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (''nieistniejąca'')”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (''nieistniejąca'')”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (''nieistniejąca'')”
Ziemia52°14′32,12″N 21°00′17,68″E/52,242256 21,004911
Multimedia w Wikimedia Commons
Sala główna biblioteki w 1932 roku
Sala główna biblioteki w 1932 r.
Sala zbiorów
Sala zbiorów
Wypalony pawilon Biblioteki 1945
Wypalony pawilon Biblioteki 1945

Biblioteka Ordynacji Zamojskiej (BOZ) – biblioteka istniejąca w latach 1811–1944 w pałacu Błękitnym w Warszawie. Jej twórcą był ordynat Stanisław Kostka Zamoyski. Została częściowo zniszczona 25 września 1939 r. podczas pożaru pałacu po bombardowaniu w czasie obrony Warszawy. Po celowym podpaleniu przez Niemców 8 września 1944 r. w czasie powstania warszawskiego uległa niemal całkowitemu zniszczeniu[1]. Z całego księgozbioru uratowało się ok. 1800 woluminów[2]. Ostatni ordynat, Jan Tomasz Zamoyski, przekazał po II wojnie światowej ocalały fragment BOZ w wieczysty depozyt Bibliotece Narodowej[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka została utworzona przez ordynata Stanisława Kostkę Zamoyskiego ze zbiorów bibliotek: zamkowej (pałacowej) (do której po zamknięciu w 1784 r. Akademii Zamojskiej weszła większość biblioteki Akademii), biblioteki Aleksandra Zamoyskiego, biblioteki kanclerza Andrzeja Zamoyskiego, biblioteki samego Stanisława Zamoyskiego (część pozostała w pałacu w Klemensowie)[4]. Nowy gmach biblioteki (pawilon pałacu) wybudowano w 1868 r. w czasie przebudowy (1866–1868) Pałacu Błękitnego w stylu neorenesansowym według projektu Juliana Ankiewicza. Ostatecznie Bibliotekę Ordynacji Zamojskiej otwarto dla publiczności w nowym gmachu w Warszawie 19 marca 1868[5].

Bibliotekarzami byli między innymi: Józef Przyborowski, Tadeusz Korzon, Jadwiga Korzonowa, Stefan Żeromski i Ludwik Kolankowski (ostatni dyrektor Biblioteki)[5]. Czytelnia liczyła 48 miejsc, piwnice wzmocniono stropami ognioodpornymi.

Biblioteka liczyła w 1939 roku ok. 120 000 woluminów[3]. Zbiory artystyczne zgromadzone w Pałacu Błękitnym uległy niemal całkowitej zagładzie 25 września 1939. Zniszczone zostały kolekcje: medali i monet, militariów, rzeźby, szkła i ceramiki, oraz licząca 400 obrazów i miniatur kolekcja malarstwa. Zniszczeniu uległy też pamiątki rodzinne i historyczne, z których pozostały jedynie pojedyncze obiekty. Z zasobów biblioteki, według oceny ostatniego bibliotekarza, prof. Ludwika Kolankowskiego, zniszczeniu uległo wówczas ok. 50 000 dzieł. Ocalała główna sala biblioteczna wraz z dziesięcioma bocznymi gabinetami i wszystkie znajdujące się tam, według określenia Jana Tomasza Zamoyskiego, walory naukowo-kulturalne[1].

W okresie okupacji niemieckiej pałac pozostawał w posiadaniu ordynacji, przeprowadzono doraźne remonty. Udało się częściowo uporządkować ocalałe zbiory, prowadzić prace katalogowe i stworzyć na terenie biblioteki tajną placówkę naukową[1].

W czasie powstania warszawskiego 8 września 1944 r. Niemcy celowo spalili Pałac Błękitny i zbiory biblioteki prawie całkowicie. Ocalało 1848 inkunabułów i druków z XVI wieku, zbiór 626 dokumentów – niemal kompletne archiwum Zamoyskich, korespondencja – kilkaset rękopisów historycznych i literackich[5]. Był to przypadek – wejście do piwnicy bibliotecznej, w której je przechowywano, było od strony ogrodu pałacu i Niemcy, wypalający Pałac Błękitny, nie zauważyli go[2]. Zostały one wywiezione zimą 1944 r. przez Niemców do Görbitsch, a następnie przez Armię Czerwoną do Moskwy, skąd powróciły do Polski w 1947[6][7].

Po 1944 r. ocalało ponad 1800 woluminów, czyli 1,5% całego zasobu[3] (według innego źródła 3%, tj. 3 tys. ze 100 tys. jednostek)[8], w tym najcenniejsze inkunabuły i druki szesnastowieczne (wiele unikatów) i duża część rękopisów. Znajdują się wśród nich: najstarszy i najważniejszy przekaz kroniki Galla Anonima z XIV w., jedyny autograf wiersza Jana Kochanowskiego (jeden z trzech w ogóle istniejących), statuty litewskie z XVI wieku, listy Erazma z Rotterdamu do Piotra Tomickiego, iluminowane kodeksy średniowieczne, w tym: Sakramentarz tyniecki z XI w. i renesansowe, jak: Złota legenda Jakuba de Voragine zdobiona we Włoszech w XV w., Sforziada i Kodeks arcybiskupów gnieźnieńskich. W zachowanych zbiorach znajduje się odpis mapy świata Klaudiusza Ptolemeusza z 1467 roku, Starożytności żydowskie i Wojna żydowska Józefa Flawiusza – jedyny w Polsce rękopis z kompletnym tekstem dzieł tego historyka, spisany w 1466 r. – i pierwsze tłumaczenie na język polski średniowiecznej biografii Aleksandra Macedońskiego (wydane w 1510 r.)[3].

Biblioteka posiadała też znakomitą kolekcję atlasów renesansowych. Zachowała się największa część renesansowych księgozbiorów Zygmunta Augusta i Szymona Szymonowica. Ze zbiorów muzeum Ordynacji Zamojskiej zachowały się pamiątki po Tadeuszu Kościuszce i pióropusz z czako księcia Józefa Poniatowskiego[3]. W 1967 w Nowym Jorku odnalazł się zaginiony w 1944 Kodeks supraski z XI w., należący do zbiorów BOZ, restytuowany w 1968 do Biblioteki Narodowej[9][10].

Obecnie Biblioteka Narodowa przechowuje 1769 dzieł w 1576 woluminach ocalałych starodruków (inkunabuły i druki z I połowy XVI w.)[4]; zachowane rękopisy przekazano do Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD) i do Oddziału Rękopisów Biblioteki Narodowej[4]. Rękopisy podzielono następująco: Archiwum Główne Akt Dawnych otrzymało zbiory dokumentów pergaminowych i akta pochodzące z Archiwum Zamoyskich i innych rodzin, w Bibliotece Narodowej złożono natomiast rękopisy z dawnej serii cymeliów i inne o charakterze literackim, zbiory typu silva rerum itp.[6] Rękopisy BOZ, które ocalały i znajdują się w Bibliotece Narodowej, opracowane zostały w Inwentarzu Barbary Kocówny i Krystyny Muszyńskiej, wydanym w Warszawie w 1967[5].

Całość rękopisów pochodzących z dawnej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, znajdujących się w Archiwum Głównym Akt Dawnych, nosi nazwę Archiwum Zamoyskich[6].

W 2005 roku, w czterechsetną rocznicę śmierci Jana Zamoyskiego, założyciela Ordynacji Zamojskiej, w Pałacu Rzeczypospolitej w Warszawie zaprezentowano pierwszą w dziejach wystawę poświęconą historii Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, na której zaprezentowano ponad 200 ocalałych z dziedzictwa Biblioteki eksponatów[2][3].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Konrad Ajewski. O trzech bibliotekach ordynackich w Warszawie w 60. rocznicę ich zniszczenia. „Muzealnictwo”. 45, s. 11, 2004. 
  2. ↑ a b c Wystawa Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie [online], Onet.pl, 18 maja 2005 [dostęp 2015-07-12] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13] (pol.).
  3. ↑ a b c d e f Tomasz Makowski: Biblioteka Ordynacji Zamojskiej od Jana do Jana. W 400-lecie śmierci Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana wielkiego koronnego. Biblioteka w Szkole. [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
  4. ↑ a b c Biblioteka Ordynacji Zamojskiej. CERL Thesaurus, 2005-05-18. [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
  5. ↑ a b c d Karol Estreicher: Bibliografia Estreichera – baza. Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera (EBBE). [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
  6. ↑ a b c Archiwum Zamoyskich AGAD. [dostęp 2015-07-19]. (pol.).
  7. ↑ Niemcy zwrócili Polsce bezcenny średniowieczny rękopis.
  8. ↑ Piotr Majewski: Wojna i kultura. Instytucje kultury polskiej w okupacyjnych realiach Generalnego Gubernatorstwa 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo TRI, 2005, s. 271. ISBN 83-7436-003-8.
  9. ↑ Kodeks Supraski z X w. w kontekście stosunków bizantyjsko-słowiańskich.
  10. ↑ 1000-letnia księga Słowian. Mamy swoją „Iliadę” Polskie Radio 11.04.2012.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biblioteka_Ordynacji_Zamojskiej_w_Warszawie&oldid=72464444”