Biegacze

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Biegacz (Lechenaultia divaricata)
Biegacz Salsola tragus przemierzający drogę

Biegacze (b. pustynne, b. stepowe)[1], biegusy[2], chamaechory[1] – rośliny, których pędy nadziemne lub ich części (kwiatostany, dęte owoce) stanowią diaspory przemieszczające się po powierzchni ziemi pod wpływem działania wiatru. Biegacze są roślinami typowymi dla biomów pustynnych i stepowych, gdzie otwarte przestrzenie pozwalają pokonywać duże odległości. Rośliny lub ich części zyskują zdolność do toczenia się przybierając kulisty kształt oraz ażurową i lekką konstrukcję, po czym w całości lub części odłamują się. Przemieszczane przez wiatr gubią owoce i nasiona, często w znacznej odległości od miejsca rozwoju rośliny macierzystej[3][1]. Czasem biegacze zbijają się w większe skupienia, mogące osiągać znaczne rozmiary[1]. Szczególną grupą biegaczy są tzw. zmartwychwstanki, skupiające się w kule podczas suszy i uwalniające diaspory poprzez rozpostarcie pędów lub okryw koszyczków w czasie deszczu lub po trafieniu na wilgotne siedlisko[4]. Biegacze rosnące na pustyniach dzięki zdolności do poruszania się na powierzchni gruntu unikają pogrzebania pod piaskiem[5].

Chamaechoria jest szczególnym rodzajem anemochorii (wiatrosiewności)[3][1].

Przykłady biegaczy w świecie roślin[edytuj | edytuj kod]

Przystosowanie do rozprzestrzeniania diaspor po powierzchni ziemi za pomocą wiatru stwierdzono w 12 rodzinach roślin nasiennych: szarłatowate Amaranthaceae (w tym komosowate Chenopodiaceae), amarylkowate Amaryllidaceae, selerowate Apiaceae, złotogłowowe Asphodelaceae, astrowate Asteraceae, kapustowate Brassicaceae, ogórecznikowate Boraginaceae, goździkowate Caryophyllaceae, bobowate Fabaceae, jasnotowate Lamiaceae, wiechlinowate Poaceae i ciborowate Cyperaceae[1][6].

Solanka Salsola tragus zatrzymana na ogrodzeniu

Przedstawicielem biegaczy wśród szarłatowatych jest występująca także w Polsce solanka kolczysta Salsola kali[1]. Należący do tego samego rodzaju gatunek Salsola tragus (czasem też opisywany jako odmiana solanki kolczystej – S. kali var. tenuifolia) jest uciążliwym chwastem na terenach Ameryki Północnej, dokąd zawleczony został z Eurazji w latach 70. XIX wieku. Stał się biegaczem charakterystycznym dla tamtejszych przydroży, nieużytków, pól, półpustyń[7] i typowym elementem krajobrazu rozległych pustkowi[5]. Z tej samej rodziny biegaczami są także np. Cycloloma atriplicifolium[5][8], Agriophyllum latifolium[9], przedstawiciele rodzaju wrzosowiec Corispermum[1], mietelnik Kochia[10] i szarłat (np. szarłat biały Amaranthus albus i Amaranthus graecizans)[11].

Kuliste kwiatostany Brunsvigia bosmaniae po zawiązaniu owoców toczone są przez wiatr

W obrębie rodziny amarylkowatych u roślin z kilku rodzajów (Ammocharis, Boophone i Brunsvigia) powstają kuliste kwiatostany o szypułach równej długości rozpościerających się w każdym kierunku. Po dojrzeniu owoców pozostają one na szypułach, podczas gdy cały kwiatostan odłamuje się z zasychającej łodygi, dzięki czemu może być toczony przez wiatr po powierzchni ziemi. Takie ażurowe i kuliste struktury efektywnie rozprzestrzeniają diaspory gubiąc po paru dniach torebki z nasionami. Nasiona tych roślin są mięsiste i krótkotrwałe – kiełkują niezwłocznie po kontakcie z podłożem[12].

W przypadku roślin selerowatych występują podobne kuliste kwiatostany jak u amarylkowatych – toczone przez wiatr[13], ale też niektóre gatunki mają pędy rozgałęzione w różnych kierunkach, które po zaschnięciu przybierają kulistawy kształt i przemieszczane są po powierzchni ziemi w całości, stopniowo gubiąc owoce. Do przykładów takich należy Seseli tortuosum w północnej Afryce[1] oraz występujące m.in. w Europie Środkowej sierpnica pospolita Falcaria vulgaris[14] i mikołajek polny Eryngium campestre[1].

W rodzinie astrowatych biegaczami są m.in. rośliny z rodzaju chaber (np. Centaurea diffusa)[14], Lessingia glandulifera[15] i Gundelia tournefortii[8]. Z rodziny kapustowatych (krzyżowych) toczone przez wiatr są takie rośliny jak stulisz pannoński Sisymbrium altissimum[1] i modrak Crambe[16], a z goździkowatych łyszczec wiechowaty Gypsophila paniculata[17]. Możliwość przenoszenia przez wiatr przypisywana była także babce Plantago cretica, ale stwierdzono, że w istocie roślina ta zwija i rozwija tylko pędy bez przemieszczania się[8].

Wśród bobowatych wiele roślin wykształca same owoce w taki sposób, że są one łatwo toczone przez wiatr – ich strąki są dęte, lekkie i kulistawe. Tak jest w przypadku moszenek południowych Colutea arborescens, niektórych gatunków lucerny (Medicago scutellata, M. orbicularis), traganka Astragalus i ostrołódki Oxytropis[1]. Czasem diasporą są owoce otoczone rozdętym kielichem – jak w przypadku przelotu pospolitego Anthyllis vulneraria[1]. Niekiedy też całe nadziemne części roślin po zaschnięciu i odłamaniu u nasady szyi korzeniowej bywają przemieszczane przez wiatr i tak zdarza się w przypadku Baptisia tinctoria[18] oraz roślin z rodzaju Psoralea[19][8].

Wśród traw lekkie, odłamujące się kwiatostany występują u roślin z rodzaju Spinifex, które w różnej wielkości skupieniach przemieszczane są przez wiatry na wybrzeżach Archipelagu Malajskiego i na terenach otwartych Australii[8]. Podobne zjawisko występuje u traw z rodzajów: miłka Eragrostis, Schedonnardus i Aristida[20]. Czasem ziarniaki z długimi ośćmi roślin z rodzaju ostnica bywają także splątane w kule toczone przez wiatr[8]. W przypadku ciborowatych dęte owoce (pęcherzyki) powstają u turzycy mieszkowatej Carex physodes[3][1].

Podobny mechanizm rozprzestrzeniania jak w przypadku biegaczy dotyczy wielu wiatrosiewnych diaspor, które w strefie klimatu chłodnego bywają przemieszczane zimą przez ruchy powietrza po pokrywie śnieżnej[8].

Biegacze wśród grzybów[edytuj | edytuj kod]

Analogiczny do biegaczy sposób rozprzestrzeniania zarodników stosują także grzyby z rodzaju kurzawka Bovista. Ich kuliste, dojrzałe owocniki o średnicy kilku centymetrów po dojrzeniu mogą tracić kontakt z gruntem i toczyć się poruszane wiatrem[5].

Wpływ roślinnych biegaczy na środowisko i człowieka[edytuj | edytuj kod]

Instalacja „Łapacz biegaczy” (Tumbleweeds Catcher) z Salt Lake City w 1972

Ze względu na łatwość przemieszczania się na znaczne odległości i nierzadko wytwarzanie ogromnych ilości nasion rozprzestrzenianych po drodze (jeden duży okaz solanki może zawiązać ok. 100 tys. nasion), biegacze są uciążliwymi i skutecznymi gatunkami inwazyjnymi. Dodatkowo problemem jest to, że zasiedlają i konkurują z rodzimymi lub uprawnymi roślinami o wodę w biomach z reguły ubogich w jej zasoby[5].

W sprzyjających okolicznościach biegacze mogą skupiać się w wielkich ilościach, stwarzając zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi poruszających się na drogach z powodu ograniczenia widoczności. Poza tym ze względu na suchość i łatwopalność stwarzają też zagrożenie pożarowe. Wielkie ilości biegaczy w zachodnim Teksasie zablokowały ruch na autostradzie stanowej nr 349[21]. W 1989 miejscowość Mobridge w Dakocie Południowej biegacze zasypały po dach około 30 budynków, po tym jak masowo solanki porosły dno wcześniej osuszonych w okolicy zbiorników[22]. W lutym 2016 wielkie ilości kwiatostanów prosa z gatunku Panicum effusum zasypały australijskie miasto Wangaratta, miejscami tworząc warstwy osiągające kilka metrów wysokości[23][24][25].

Poruszające się rośliny i ich skupienia, zwłaszcza nocą, straszyły ludzi i stały się źródłem opowieści o demonach. Ludność stepów rośliny te nazywała „strasznymi, toczącymi się ziołami”[2].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska: Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 495–496. ISBN 83-02-04299-4.
  2. ↑ a b Daniela i Stanisław Tałałajowie: Dziwy świata roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 75.
  3. ↑ a b c Zbigniew Podbielkowski: Wędrówki roślin. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 1995, s. 22–23. ISBN 830205615-4.
  4. ↑ W. F. Ganong. An outline of phytobiology. „Bulletin of the Natural History Society of New Brunswick”. 13, s. 3–26, 1896. 
  5. ↑ a b c d e Douglas Main: Consider the tumbleweed. [w:] ScienceLine [on-line]. NYU Journalism, 2011. [dostęp 2016-07-01].
  6. ↑ Dirk V. Baker: Dispersal of an Invasive Tumbleweed. ProQuest, 2007, s. 3, 90. ISBN 978-0-549-44310-0.
  7. ↑ Salsola tragus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-01].
  8. ↑ a b c d e f g L. van der Pijl: Principles of Dispersal in Higher Plants. Springer Science & Business Media, 2013, s. 58–60. ISBN 3-662-00799-1.
  9. ↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 18. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
  10. ↑ D. A. Becker. Stem abscission in tumbleweeds of the Chenopodiaceae: Kochia. „American Journal of Botany”. 65, s. 375–383, 1978. DOI: 10.2307/2442692. 
  11. ↑ Matt Jolley Abrams, LeRoy: Illustrated Flora of the Pacific States Volume 2. Stanford University Press, 1944, s. 644. ISBN 978-0-8047-0004-7.
  12. ↑ John Manning: Field Guide to Fynbos. Cape Town: Struik Publishers, 2008. ISBN 978-1-77007-265-7.
  13. ↑ William Francis Ganong: A Textbook of Botany for Colleges. MacMillan Co., 1921.
  14. ↑ a b Heinrich Walter, Siegmar-Walter Breckle: Walter’s Vegetation of the Earth. Springer Science & Business Media, 2002, s. 386. ISBN 3-540-43315-5.
  15. ↑ Lessingia glandulifera. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-01].
  16. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 174. ISBN 0-333-74890-5.
  17. ↑ Gypsophila paniculata Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-07-01].
  18. ↑ C. E. Bessey. The tumble-weed of the west. „Botanical Gazette”. 11, 2, s. 41, 1886. University of Chicago Press. DOI: 10.1086/325904. 
  19. ↑ D. A. Becker. Stem abscission in the tumbleweed, Psoralea. „American Journal of Botany”. 55, s. 753–756, 1968. DOI: 10.2307/2440962. 
  20. ↑ Gibson, David J.: Grasses and grassland ecology. Oxford: Oxford University Press, 2009, s. 52. ISBN 0-19-852919-8.
  21. ↑ Marilyn Stablein: Climate of Extremes: Landscape and Imagination. Black Heron Press, 1995, s. 33. ISBN 978-0-930773-39-7.
  22. ↑ Flood control brings avalanche of tumbleweeds. „Toledo Blade”, s. 34, 1989. Google News Archive Search. 
  23. ↑ Video: ‘Hairy Panic’ tumbleweed takes over Australian homes. [w:] Belfast Telegraph [on-line]. [dostęp 2016-07-01].
  24. ↑ Ruth Halkon: Entire town buried under bizarre ‘hairy panic’ weed that has baffled experts. [w:] Mirror (UK) [on-line]. [dostęp 2016-07-01].
  25. ↑ Big vacuums could combat ‘hairy panic’ in Australia city. [w:] BBC News (British Broadcasting Corporation) [on-line]. [dostęp 2016-07-01].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biegacze&oldid=69239218”