Biegus morski
| Calidris maritima[1] | |||
| (Brünnich, 1764) | |||
 Biegus morski w szacie godowej | |||
 Biegus morski w szacie spoczynkowej | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
biegus morski | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym występuje przez cały rok przeloty zimowiska | |||
Biegus morski[5] (Calidris maritima) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae).
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Blisko spokrewniony z biegusem skalnym (C. ptilocnemis), dawniej uznawano je za ten sam gatunek[2]. Obecnie uznaje się biegusa morskiego za gatunek monotypowy, choć proponowano wyróżnienie podgatunków groenlandica, littoralis i belcheri[2][6].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje Archipelag Arktyczny, wybrzeża Grenlandii, Islandię, Svalbard, Wyspy Owcze, północny Półwysep Fennoskandzki, Ziemię Franciszka Józefa, Nową Ziemię, Ziemię Północną oraz półwysep Tajmyr w północno-środkowej Syberii. Zimuje na atlantyckich wybrzeżach Ameryki Północnej i Europy oraz na południowej Grenlandii i na wybrzeżach Islandii.
Do Polski zalatuje regularnie, choć nielicznie; do 2018 roku stwierdzono go około 221 razy (łącznie obserwowano około 276 osobników)[7]. W Polsce gatunek zalatujący rzadko[8].
Morfologia, głos i wymiary[edytuj | edytuj kod]
Wygląd[edytuj | edytuj kod]
Upierzenie obu płci jednakowe, samica jest jedynie nieco większa i ma dłuższy dziób. W okresie lęgowym wierzch ciała ciemnobrązowy z jasnymi cętkami, boki głowy, pierś i brzuch białe z ciemnymi cętkami. Dziób pomarańczowy z czarnym końcem. Pomarańczowe również nogi. W szacie spoczynkowej wierzch ciała mniej kontrastowy, cała głowa ciemna, spód ciała szary z rdzawym nalotem. Osobniki młodociane w szacie juwenalnej ubarwione podobnie do dorosłych w szacie godowej, lecz z wyraźniejszymi plamami na wierzchu ciała, rdzawym czołem, brzoskwiniową piersią, bardziej żółtą nasadą dzioba i bardziej szarym karkiem[8]. W locie ma ciemniejszą pierś, niż biegus zmienny[8].
Głos[edytuj | edytuj kod]
W locie wydaje ostre „kłit” albo „kłi-it”, a w locie tokowym burczące i trajkoczące „prruiih-pruiih-prruiih....” albo „kełik-kełik-łik-łik-łik.....”[8]. Głos ostrzegawczy biegusa morskiego to ciche „pihihihihihi......”[8].
- Wymiary średnie
- długość ciała: 19–22 cm[8][9]
rozpiętość skrzydeł: 37–43 cm[8][9]
masa ciała: 50–105 g:długość ogona: 5,5–6,5 cm[9]
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Biotop[edytuj | edytuj kod]
W okresie lęgowym kamienista tundra, w okolicy brzegów arktycznych mórz, wysoko położone płaskowyże na lądzie[9]. Poza okresem lęgowym emigruje nad skaliste wybrzeża w mniejszych szerokościach geograficznych[9].
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Na ziemi, w zagłębieniu, wokół terenu porośniętego niską roślinnością, wyścielone czasem liśćmi wierzby[9]. Samiec wygrzebuje kilka zagłębień, z czego samica wybiera jedno[9].
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju cztery, rzadko trzy beżowe lub oliwkowe jaja pokryte różnokolorowymi cętkami.
Wysiadywanie i opieka[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są przez okres 21–22 dni przez obydwoje rodziców, lecz głównie przez samca. Opiekę nad pisklętami sprawuje również samiec, gdyż samica opuszcza gniazdo. Młode są zagniazdownikami, są samodzielne 3-4 tygodniach od przyjścia na świat[9].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Głównie bezkręgowce, które znajduje pomiędzy skałami, poza tym mięczaki, pająki, pierścienice, a w okresie lęgowym również pokarm roślinny, nasiona, owoce (jagody), liście[9][10][11]. Czasem zjada glony[10].
Zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Tworzy małe stadka przez większą część roku, jest gatunkiem towarzyskim, mimo gniazdowania tego gatunku zawsze w rozproszeniu[9].
Wędrówki[edytuj | edytuj kod]
Spotykany praktycznie przez cały rok, najczęściej w drugiej połowie września do października, bardzo rzadko spotykany od czerwca do sierpnia[10].
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje biegusa morskiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, zawiera się w przedziale 205–295 tysięcy osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[4].
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Calidris maritima, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c Van Gils i inni, Purple Sandpiper (''Calidris maritima''), [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [online], Lynx Edicions, Barcelona, 2020 [dostęp 2020-04-27].
- ↑ a b c d e f D. Lepage, Purple Sandpiper ''Calidris maritima'', [w:] Avibase [online] [dostęp 2023-02-15] (ang.).
- ↑ a b Calidris maritima, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek, M. Kuziemko, Podrodzina: Arenariinae Stejneger, 1885 (1840) – biegusy (wersja: 2020-01-12), [w:] Kompletna lista ptaków świata [online], Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego [dostęp 2020-04-28].
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.), Sandpipers, snipes, coursers, IOC World Bird List (v10.1) [dostęp 2020-04-28] (ang.).
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Raport nr 35. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2018, „Ornis Polonica”, 60, 2019, s. 125–160.
- ↑ a b c d e f g Lars Svensson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie II poprawione i zaktualizowane, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, ISBN 978-83-7763-530-8, OCLC 1296502606 [dostęp 2023-04-22].
- ↑ a b c d e f g h i j Radziszewski Michał, Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski, ISBN 978-83-65808-48-6.
- ↑ a b c Biegus morski (Calidris maritima), Biegus morski (Calidris maritima) [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Biegus morski, www.medianauka.pl [dostęp 2023-04-23] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy, [w:] eBird [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).
- Purple Sandpiper, [w:] All About Birds [online], Cornell Lab of Ornithology (ang.).