Bielawa

Bielawa

miasto i gmina
Poewangelicki kościół parafialny Bożego Ciała w Bielawie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	dzierżoniowski
Data założenia	ok. 1288
Prawa miejskie	1924
Burmistrz	Andrzej Hordyj
Powierzchnia	36,21 km²
Wysokość	275–350 m n.p.m.
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	28 027 782,8 os./km²
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-260 58-261 58-263
Tablice rejestracyjne	DDZ
Położenie na mapie Bielawy Bielawa
Położenie na mapie Polski Bielawa
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Bielawa
Położenie na mapie powiatu dzierżoniowskiego Bielawa
50°40′59″N 16°36′40″E
TERC (TERYT)	0202011
SIMC	0983818
Hasło promocyjne: Bielawa. Modelowe Miasto Ekologiczne
Urząd miejski Rynek Bielawy pl. Wolności 1
Strona internetowa
BIP

Bielawa (niem. Langenbielau) – miasto w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim. Bielawa położona jest na Przedgórzu Sudeckim, u podnóża Gór Sowich. Rozciąga się na przestrzeni 9 km, wzdłuż potoku Bielawica (niem. Biele), na wysokości 275–450 m n.p.m. Historycznie leży na Dolnym Śląsku. Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto zamieszkiwały 28 344 osoby (157. miejsce w kraju).

Nazwa miasta

Pierwsza wzmianka o miejscowości w formie Bela pochodzi z dokumentu z 1288 roku , w którym książę wrocławsko-krakowski Henryk IV Probus nadał czynsze z tejże miejscowości kolegiacie św. Krzyża we Wrocławiu (zakończył się wtedy wieloletni spór księcia z Tomaszem II Zarembą). Nazwa była później notowana także w formach Bela inferior, Bela superior (ok. 1300), von Bela, in Bielau (1329), de Bela, in Bielau (1333), Nedir Bele (1370), Langebil, in Langbil (1666-67), Langenbielau (1743), Bielau, Langen- (1845), Bielau, Langenbielau (1888), Bieława, Langenbielau (1896), Langenbielau – Bielawa (1941), Langenbielau – Bielawa, -wy, bielawski (1946) .

Wcześniejsza nazwa Biela lub Biała  była nazwą topograficzną odrzeczną . Nazwa rzeki Biela lub Biała (obecnie potok Bielawica) wzięła się od białej barwy spienionych wód płynących z Gór Sowich. Nazwa Biela (*běli̯a) stanowiłaby rzeczownik derywowany przyrostkiem *-i̯a od tematu przymiotnika biały, a forma Biała (*bělai̯a) byłaby przymiotnikiem, który się zsubstantywizował po elipsie członu określanego . W XIV wieku nazwa osady została zniemczona jako Bielau . W tym czasie miejscowość dzieliła się na część górną i dolną, toteż rozróżniano Białą Dolną i Białą Górną (obecnie też bielawianie potocznie dzielą miasto na Bielawę Dolną i Bielawę Górną). Tę ostatnią zwano też Białą Długą (por. niem. lang ‘długi’), co nawiązywało do charakterystycznej rozciągłości geograficznej wsi . Z formy zniemczonej Bielau została utworzona forma Bielawa nawiązująca do wyrazu bielawa – podmokła, błotniska łąka, torfowisko, mokradło .

W 1945 roku władze polskie ustaliły nazwę Bielawa, którą zatwierdzono administracyjnie 7 maja 1946 roku.

Geografia

Góry

Bielawa położona jest u podnóża Gór Sowich. Najwyższym szczytem Bielawy jest Kalenica (964 m n.p.m.). Na południe od centrum miasta położony jest Panek (znany również jako Góra Parkowa) (455 m n.p.m.), na szczycie którego znajduje się wieża widokowa. Dawniej znajdował się tam również wyciąg narciarski, który ma zostać przywrócony. W granicach miasta znajduje się też Kłobucznik (powszechnie Łysa Góra) (364 m n.p.m.), funkcjonująca w starszej nomenklaturze topograficznej także jako Strażnik – roztacza się stąd panorama miasta z widokiem na Góry Sowie. Miejsce to jest również wykorzystywane do uprawiania sportów lotniarskich.

Ochrona przyrody

Na obszarze gminy znajduje się rezerwat przyrody Bukowa Kalenica chroniący fragment pierwotnego lasu bukowego typu kwaśnej buczyny sudeckiej z licznymi gatunkami prawnie chronionymi.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2005 Bielawa ma obszar 36,21 km², w tym:

• użytki rolne: 48,18%
• użytki leśne: 35,47%
• tereny mieszkaniowe: 4,67%
• drogi: 4,2%
• tereny przemysłowe: 1,87%
• tereny wypoczynkowe: 1,19%
• wody: 1,19%
• inne: 3,23%

Miasto stanowi 7,56% powierzchni powiatu.

Historia

Mural przedstawiający historię Bielawy (przy Parku Miejskim)

1288: pierwsza wzmianka o Bielawie

1428: Husyci grabią osadę (Bielawę)

1428: Husyci grabią osadę (Bielawę), część druga

1598: wybudowanie Pałacu Sandreckich

1805: powstanie zakładów tkackich Christiana Dieriga

1844: bunt tkaczy sowiogórskich

1876: powstanie kościoła parafii pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bielawie

1902: otwarcie kolei sowiogórskiej

1924: przyznanie praw miejskich Bielawie

1945: pierwszy polski burmistrz Bielawy

1974: powstanie Zbiornika Sudety (obecnie Jezioro Bielawskie)

1999: otwarcie pływalni Aquarius

2008: upadek przemysłu włókienniczego

otwarcie platformy widokowej na wieży kościoła pw. WNMP w Bielawie

• XIII w. – założenie wsi łańcuchowej dla kolonistów z Frankonii, Turyngii i Szwabii, zapewne na miejscu wcześniejszego osadnictwa słowiańskiego
• 1288 – pierwsza udokumentowana wzmianka o Bielawie, zakończenie sporu pomiędzy ks. Henrykiem IV Probusem, a biskupem Wrocławskim Tomaszem II o Bielawę Dolną, wieś stała się własnością klasztoru przy kościele św. Krzyża we Wrocławiu
• 1368 – wieś pod panowaniem Czechów
• 1428 – husyci w Bielawie
• 1530 – wskutek rozpowszechnienia się we wsi reformacji przejęcie kościoła katolickiego przez protestantów
• 1598 – budowa zamku
• 1654 – (9 III) nakaz zwrotu kościoła katolikom
• 1713–1714 – epidemia w Bielawie
• 1720 – pierwszy murowany dom mieszkalny w Bielawie– Labirynt
• 1741 – zajęcie wsi przez wojska pruskie w czasie wojen śląskich i przyznanie ewangelikom swobód wyznaniowych

  

  Szpital Powiatowy w Dzierżoniowie – oddział w Bielawie

1742:

• • pokój wrocławski (11 czerwca 1742) – Bielawa wraz z całym Dolnym Śląskiem, ziemią kłodzką i większą częścią Górnego stała się częścią Prus
  • założenie gminy ewangelickiej i pierwszej szkoły (ewangelickiej)
• 1743 – otwarcie zboru ewangelickiego
• 1762 – bitwa pod Fischerbergiem (Pilawą)
• 1801 – urbarz bielawski
• 1804 – wielka powódź i głód
• 1805 – Christian Dierig zakłada przedsiębiorstwo tkackie, które później rozwinie się w największą fabrykę włókienniczą na Śląsku (Christian Dierig AG)
• 1806–1808 – okupacja francuska
• 1826 – pierwsza apteka
• 1840 – pierwsza placówka pocztowa
• 1842–1843 – budowa szosy

  

  Kamień upamiętniający powstanie tkaczy śląskich

• 1844 – powstanie tkaczy śląskich
• 1847 – wprowadzenie targów tygodniowych
• 1864 – uruchomienie oświetlenia gazowego
• 1871 – Bielawa w składzie Niemiec
• 1872 – otwarcie szpitala ewangelickiego
• 1874 – pierwsze zabiegi o uzyskanie praw miejskich
• 1876 – (15 XI) otwarcie nowego kościoła katolickiego
• 1877 – powstanie pierwszej gazety Langenbielauer Anzeiger
• 1883 – pierwsze światło elektryczne
• 1891 – (1 VI) otwarcie linii kolejowej Dzierżoniów – Bielawa
• 1899 – (7 X) pierwszy samochód w Bielawie
• 1900
  • otwarcie kolei sowiogórskiej
  • (15 X) otwarcie Zawodowej Szkoły Włókienniczej
• 1901 – (30 IX) otwarcie Szpitala św. Elżbiety
• 1902 – uruchomienie rzeźni
• 1907 – (7 VIII) otwarcie szkoły średniej (gimnazjum)
• 1921 – utworzenie Centralnej Gazowni
• 1924 – nadanie Bielawie praw miejskich
• 1925
  • otwarcie wieży widokowej na Panku (wówczas Herrleinberg)
  • miasto zamieszkuje 12 129 protestantów i 5596 katolików
• 1931 – (XII) wydanie „Kroniki Bielawy” Fritza Hoenowa
• 1933 – wytyczenie rynku (dziś Pl. Wolności)
• 1939:
  • 1 września 1939 – początek II wojny światowej, budowa filii niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen – AL Langenbielau I – Sportschule
  • 1 września 1939 – odsłonięcie pomnika z sową i krasnoludkami (symbolami miasta) na Rynku Bielawy

Zespół dawnych Zakładów Bawełnianych „Bielbaw”, dawna fabryka Dieriga z 1805 r.

• 1945
  • (8 V) zajęcie Bielawy przez wojska radzieckie
  • (10 V) nacjonalizacja przez administrację polską i ponowne uruchomienie zakładów włókienniczych Christian Dierig AG pod nazwą Państwowa Fabryka Wyrobów Bawełnianych Nr 1 w Bielawie (tzw. Bielawska Jedynka), od 1950 jako Bielawskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. II Armii Wojska Polskiego
  • (23 VI) powołanie pierwszego polskiego burmistrza
• 1946 – (12 IV) rozpoczęcie akcji przesiedlenia dotychczasowych mieszkańców Bielawy do Niemiec Zachodnich. Na ich miejsce napływają Polacy, w tym też z Kresów Wschodnich.
• 1947 – zaczęła ukazywać się gazeta „Krosno”
• 1956 – w Bielawie przychodzi na świat piosenkarka Eleni (właściwie Helena Tzoka), córka mieszkających tu greckich emigrantów.
• 1975 – Bielawa weszła w skład nowo utworzonego województwa wałbrzyskiego
• 1977 – likwidacja połączenia kolejowego ze Srebrną Górą, następnie fizyczna rozbiórka linii; zawieszenie połączenia osobowego z Dzierżoniowem
• 1985 – (IX) nadanie Szkole Podstawowej nr 10 przy ul. Grota Roweckiego imienia gen. Świerczewskiego; wmurowanie tablicy pamiątkowej w budynek szkoły.
• 1995 – (I) podpisanie umowy partnerskiej z niemieckim miastem Lingen (Ems)
• 1996 – podpisanie umowy o Współpracy i Przyjaźni z czeskim miastem Hronov
• 1999 – Bielawa w granicach województwa dolnośląskiego
• 1999 – (IX) otwarcie pływalni miejskiej „Aquarius”
• 2000 – zawieszenie towarowego połączenia kolejowego z Dzierżoniowem; ostatnie połączenie kolejowe Bielawy ze światem przestaje istnieć
• 2006 – (14 IV) otwarcie obwodnicy
• 2019 – (XII) otwarcie linii kolejowej do Dzierżoniowa
• 2021 – w ramach Bielawskiego Budżetu Obywatelskiego powstał skwer imienia Eleni wraz z ławeczką i rzeźbą piosenkarki.
• Ludność żydowska w Bielawie po II wojnie światowej (1945-1960)
• Pierwsi Żydzi w Bielawie byli dawnymi więźniami miejscowej filii Gross Rosen. Niedługo po wyzwoleniu obozu, w Bielawie pozostało zaledwie 70 Żydów Według spisu z sierpnia 1945 roku w Bielawie mieszkało 128 Żydów. Kilka miesięcy po zakończeniu wojny w Bielawie mieszkało już prawie 5000 Żydów. Liczbę ludności żydowskiej w pierwszym półroczu 1946 roku charakteryzuje stopniowy wzrost, który został ukazany w poniższej tabeli.

Tabela 1 – Ludność żydowska w Bielawie w pierwszym półroczu 1946 roku

III 1946	V 1946	VI 1946	VII 1946	XII 1946	IV 1947	XII 1947	XII 1948	1949
1526	3304	4469	4969	6207	2889	3046	3300	2800

Źródło: Bożena Szaynok, Ludność żydowska na Dolnym Śląsku (1945-1950), Wrocław 2000, s. 51; Kulesza, Rykała, W kwestii skupisk ludności żydowskiej na Śląsku…., op. cit., s. 249; A. Goldsztejn, Powstanie skupiska ludności żydowskiej…., op. cit., s. 200; Szajda, Od Bielawy się zaczęło……, op. cit., s. 193

Po lipcu 1946 roku nastąpił kolejny wzrost liczby ludności żydowskiej w Bielawie. Dane z grudnia 1946, 1947 i 1948 zostały przedstawione w poniższej tabeli. Dane świadczą, że apogeum liczebne ludności żydowskiej w Bielawie nastąpiło w grudniu 1946 roku, a później nastąpił skokowy spadek.

Według danych z 1955 roku ludność żydowska była najliczniejszą spośród mniejszości narodowych w Bielawie. Wśród nich większość stanowili przybysze z ZSRR (prawie 95%), a resztę niewielkie grupy z innych części Polski. Ludność żydowska zamieszkiwała Bielawę jeszcze w 1958 roku. Wówczas w mieście mieszkało 130 rodzin żydowskich.

W Bielawie istniała również szkoła dla dzieci żydowskich. Według stanu na sierpień 1946 roku pracowało w niej 2 nauczycieli a uczęszczało do niej 52 dzieci (według innych danych – 118). Liczba uczniów w bielawskiej szkole w okresie od sierpnia 1946 do sierpnia 1949 została ukazana w poniższej tabeli.

Tabela 3 – Uczniowie szkoły żydowskiej w Bielawie

VIII 1946	IX 1946	II 1947	IX 1947	VIII 1949
118	174	164	192	141

Źródło: Pludro, Kronika Bielawy….., s. 113

Zabytki

Kościół Wniebowzięcia NMP

Pensjonat „Leśny Dworek”. Dawna willa Dieriga Waldhaus

Willa przy ul. Korczaka 4 z 1904 r., obecnie Hotel Dębowy

Pałac

Dwór

Willa przy ul. Cmentarnej

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:

• ośrodek historyczny miasta, z XIII-XX w.
• kościół par. pw. Wniebowzięcia NMP, ul. Wolności 130, z l. 1877-80
• kościół par. pw. Świętego Ducha, z l. 1877-1880, pl. Kościelny,
• cmentarz komunalny, pl. Wolności, powstały po 1880 r.
• cmentarz parafialny, ul. Stefana Żeromskiego, z drugiej poł. XIX–XX w.:
  • ogrodzenie mur. z bramą
  • kaplica rodziny Postpischil
  • kaplica rodziny Froehlich
  • kaplica rodziny Franz
• park sanatoryjny, z pocz. XX w.
• willa, ul. Cmentarna 2, z drugiej poł. XIX w.
• dom sierot, ob. kaplica, ul. Kopernika 21 a, z l. 1900–1901
• willa, ul. Korczaka 4, 1904 r.
• dom, ul. Nowobielawska 16, z XIX/XX w.
• pensjonat „Leśny Dworek” (dawniej willa Dieriga Waldhaus) ul. Nowobielawska 89, z XIX/XX w.
• pałac, ul. Piastowska 23, z XIX/XX w.
  • pawilon ogrodowy, drewniany
• pałac, ul. Piastowska 24, z XIX/XX w.
• dom, ul. Piastowska 46, z 1799 r.
• zespół willowy, ul. Spółdzielcza 1-2, z 1928 r.:
  • willa, nr 1
  • willa, nr 2
  • park
• willa Dyrekcji Fabryki Włókienniczej, ul. Wolności 22, z 1889 r.
• willa, ul. Wolności 57, z 1890 r.
• willa, ob. dom kultury, ul. Wolności 80, z 1915 r.
• Dwór w Bielawie, ul. Wolności 92 (dec. ul. Mickiewicza 1)
• dom, ob. przychodnia, ul. Wolności 148, wyb. po 1880 r.
• dom z apteką, ul. Wolności 158, z pocz. XX w.
• przepompownia wody nr 1 (z urządzeniami z pocz. XX), z 1898 r., ul. Grabskiego
• przepompownia wody nr 2 (zespół połączonych budynków), z 1909 r., ul. Ostatnia
• zespół Zakładów Bawełnianych „Bielbaw” (dawna fabryka Dieriga), obecnie Muzeum w Bielawie ul. Piastowska 19:
  • tkalnia XI, z 1880 r., 1914 r.
  • tkalnia X, z 1914 r.
  • tkalnia IX, z 1891 r.
  • przędzalnia I, z l. 1912-20
  • budynek zarządu, z 1875 r., XX w.
  • przędzalnia II, z 1900 r.
  • stolarnia, z 1900 r.
  • siłownia elektryczna, z 1906 r.
  • remiza, z 1925 r.
  • wykańczalnia, z 1890 r.
  • bielnik
• zespół Zakładów Bawełnianych „Bieltex”, Zakład nr 4, ul. Ostroszowicka 11:
  • budynek administracyjny, z 1920 r.
  • wieża ciśnień, z 1913 r.
  • budynek drukarni, z 1923 r.
• budynek klejarni w ZPB „Bieltex” Zakład nr 2, ul. Tkacka 17, z 1880 r.
• zespół Zakładów Bawełnianych „Bieltex”, Zakład nr 5, ul. Waryńskiego 25:
  • przędzalnia (I), z k. XIX w.
  • budynek trzepalni i mieszalni bawełny, z 1890 r.
  • przędzalnia z wieżą ciśnień, z 1920 r.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2005:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	32 652	100	17 444	53	15 280	47
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	871		466,3		404,7

Największą populację Bielawa odnotowała w 2010 r. – według danych GUS 34 851 mieszkańców.

Piramida wieku mieszkańców Bielawy w 2014 roku.

Gospodarka

Urząd Miasta w Bielawie

Położenie geograficzne Bielawy w południowo-zachodniej części Polski sprawia, że bliżej jest np. do Pragi – ok. 250 km, Wiednia ok. 360 km, niż do Warszawy ok. 420 km. Odległość do Wrocławia (najbliższe lotnisko) wynosi ok. 67 km. Przejścia graniczne z Czechami w Tłumaczowie oddalone jest o ok. 30 km, w Kudowie Słonem o 85 km., a z Niemcami w Zgorzelcu – 160 km. Przez miasto przebiega obwodnica miejska należąca do drogi wojewódzkiej nr DW384 Wrocław – Nowa Ruda – Tłumaczów. W regionie działa Komunikacja Miejska (autobusowa) obsługująca 13 okolicznych miejscowości, w których żyje ok. 100 tys. mieszkańców.

U podnóża Łysej Góry w ciągu drogi wojewódzkiej nr DW384 przebiega obwodnica miejska, wokół której zlokalizowano tereny inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw.

Rozwojowi miasta sprzyja specyficzne położenie w trójkącie miast, w skład którego wchodzą również Dzierżoniów i Pieszyce. Usytuowanie to stwarza możliwość łączenia ponadlokalnych funkcji komunikacji, oświaty, kultury. Połączenie to zwiększa potencjał gospodarczy regionu, a także sprzyja rozwojowi sektora usług w gminie.

Największe przedsiębiorstwa w Bielawie to: Lincoln Electric Bester – producent spawarek oraz Ace Rico – producent półproduktów m.in. dla LG, Samsunga oraz firmy Dell. Do niedawna w Bielawie istniały przedsiębiorstwa włókiennicze – Bielbaw oraz Bieltex, które ogłosiły upadłość. W okresie swojej świetności zatrudniały 10 tys. pracowników. W Bielawie istnieje również kilkanaście średnich przedsiębiorstw specjalizujących się w budownictwie, kamieniarstwie, elektronice, produkcji okien, mebli, tarcicy, oprawek okularowych, pędzli i szczotek.

Transport

Obwodnica Bielawy, widok z Góry Parkowej

Transport drogowy

Od roku 2006 funkcjonuje Obwodnica Bielawy w ciągu DW384.

Gminy powiatu dzierżoniowskiego oraz gmina Stoszowice zawarły porozumienie administracyjne w sprawie wspólnej organizacji publicznych linii autobusowych o charakterze komunikacji miejskiej. Obowiązki organizatora komunikacji powierzono Zarządowi Komunikacji Miejskiej (ZKM) w Bielawie.

Linie organizowane przez ZKM Bielawa w latach 2017–2027 obsługuje wybrane w przetargu konsorcjum firm: PPUH „Kłosok” i „A21” (operator).

Pociąg na stacji Bielawa Zachodnia

Transport kolejowy

Linie kolejowe prowadzące przez Bielawę:

• Linia kolejowa nr 341 Dzierżoniów Śląski – Bielawa Zachodnia
• Linia kolejowa nr 318 Bielawa Zachodnia Dworzec Mały – Radków (nieczynna, planowana renowacja do roku 2022)

Stacje i przystanki kolejowe na terenie bielawy:

• Bielawa Zachodnia – stacja położona w zachodniej części miasta przy ulicy Bankowej
• Bielawa Centralna – przystanek kolejowy położony w centralnej części miasta przy ulicy Bohaterów Getta
• Zbiornik Sudety (planowane wybudowanie stacji około 2022 roku) – stacja położona przy Jeziorze Bielawskim
• Nowa Bielawa (nieczynna, planowana renowacja do roku 2022) – stacja położona w górnej części Bielawy, Nowej Bielawie
• Bielawa Wschodnia (nieczynna) – stacja położona przy skrzyżowaniu ulic Stefana Żeromskiego i Kolejową
• Kamieniczki (nieczynna) – przystanek kolejowy położony w dzielnicy Kamieniczki

Obecnie z Bielawy pociągi kursują w połączeniach Bielawa Zachodnia – Wrocław Główny, Bielawa Zachodnia – Kamieniec Ząbkowicki, Bielawa Zachodnia – Kłodzko Główne oraz Bielawa Zachodnia – Legnica. Planowane jest również odnowienie linii kolejowej nr 318 (a przynajmniej jego części do Srebrnej Góry).

Dawniej Bielawa leżała na szlaku tzw. kolei sowiogórskiej, a w mieście istniały dwa dworce tej właśnie kolei (Bielawa Zachodnia Dworzec Mały – w budynku Bielawy Zachodniej i Nowa Bielawa).

Edukacja

Gmina Bielawa jest organem prowadzącym dla: 6 przedszkoli, 5 szkół podstawowych i świetlicy socjoterapeutycznej oraz Liceum Ogólnokształcące im Bolesława Chrobrego w Bielawie.

Przy Przedszkolu Publicznym nr l „Parkowe Skrzaty” istnieje ekologiczny plac zabaw, który powstał dzięki realizacji międzynarodowego polsko-niemieckiego projektu ekologiczno-edukacyjnego.

W budynku z końca XIX wieku przy ul. Wolności 57 mieści się Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego.

W Bielawie funkcjonują 2 szkoły średnie: Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zespół Szkół w Bielawie, oraz kilka policealnych szkół.

23 marca 2001 r. w Bielawie została otwarta dziesiąta w Europie, a pierwsza w Polsce i Europie Wschodniej „Szkoła Słoneczna”. Było to wydarzenie na miarę XXI wieku. Szkoła kształci instalatorów solarnych urządzeń instalacji grzewczych: centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej, a także systemów fotowoltaicznych – współpracujących z siecią elektryczną i akumulatorami. W roku 2002 rozszerzono działalność „Szkoły Słonecznej” tworząc Centrum Energii Odnawialnej.

Od 1990 r. w mieście działa również Zespół Szkół Społecznych, który oprócz szkoły podstawowej i gimnazjum, prowadzi szkołę muzyczną I stopnia.

Inne placówki oświatowe w mieście to: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Zespół Szkół Specjalnych, Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna.

Znane obiekty współczesne

Górujący w tle Panek oraz jezioro Bielawskie

Najbardziej znanymi obiektami są:

• Pływalnia Miejska „Aquarius”
• Jezioro Bielawskie
• Szkoła Leśna w Bielawie
• Park Miejski w Bielawie

Park Miejski w Bielawie

• MOKiS Bielawa

Sport

W okresie powojennym powstał Klub Sportowy „Bielawianka”, który już w zmienionej formie działa do obecnych czasów z sekcjami: piłkarską, lekkoatletyczną, zapaśniczą i siatkarską. Od 2003 roku działa również ULKS Muflon zrzeszający młodzież z Bielawy i Dzierżoniowa, szkoląc ją w lekkiej atletyce, a także od roku 2006 w narciarstwie biegowym.

Od 1991 r. w Bielawie działa również koszykarski Klub Sportowy Ziemi Dzierżoniowskiej „LUZ”. Drużyny młodzieżowe tego klubu rywalizują w rozgrywkach organizowanych przez Dolnośląski Związek Koszykówki. Od 1998 r. organizowane są amatorskie rozgrywki koszykarskie pod nazwą Bielawska Liga Koszykówki. W rywalizacji bierze udział zarówno młodzież, jak dorośli, którzy chcą aktywnie spędzić wolny czas.

W mieście znajduje się boisko treningowe i stadion z trybunami, hala sportowa z nawierzchnią tartanową, sala treningowa oraz pływalnia „Aquarius” z basenem przygotowanym do rozgrywania zawodów pływackich. W roku 2001 powstało Miejskie Centrum Kultury Fizycznej, które ma za zadanie koordynować i wspomagać działalność rekreacyjno-sportową w mieście. Organizuje również imprezy sportowe oraz współpracuje z innymi organizatorami. Jedną z imprez są Mistrzostwa Dolnego Śląska w Toczeniu Opony Wielkogabarytowej.

15 października 2005 powstała sekcja pływania synchronicznego LUKS Aquarius Bielawa Pływanie Synchroniczne. W styczniu 2007 powstała drużyna futbolu amerykańskiego Bielawa Owls. 17 lipca 2011 na stadionie lokalnego klubu sportowego KS Bielawianka odbył się VI finał pierwszej ligi futbolu amerykańskiego.

Turystyka

Bielawska Placówka Muzealna

Pomnik sowy na kolumnie położony na placu Wolności

W Bielawie można znaleźć dogodne warunki do odpoczynku oraz uprawiania turystyki. Z Bielawy prowadzą szlaki turystyczne piesze i rowerowe w Góry Sowie w kierunku przełęczy Jugowskiej i dalej na Wielką Sowę. Latem turyści mogą wędrować szlakami turystycznymi, zimą zaś mogą korzystać z terenów narciarskich oraz cieszyć się urokami śnieżnych krajobrazów. Do najważniejszych atrakcji architektonicznych Bielawy można zaliczyć: neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, kościół katolicki pw. Bożego Ciała, Pałac Sandreckich, barokowe domy oraz krzyże pokutne.

Szlaki turystyczne

Bielawa – Koci Grzbiet (taras widokowy) – Leśny Dworek – Bielawska Polana

droga Szklary-Samborowice – Jagielno – Przeworno – Gromnik – Biały Kościół – Nieszkowice – Żelowice – Ostra Góra – Niemcza – Tatarski Okop – Gilów – Marianówek – Piława Dolna – Owiesno – Myśliszów – Góra Parkowa – Bielawa – Zimna Polana – Kalenica – Bielawska Polana – Zdrojowisko – Nowa Ruda – Tłumaczów – Radków – Pasterka – Karłów – Skalne Grzyby – Batorów – Duszniki-Zdrój – Szczytna – Zamek Leśna – Polanica-Zdrój – Bystrzyca Kłodzka – Igliczna – Międzygórze – Przełęcz Puchacza

Wydarzenia kulturalne

• „eFHa Festiwal” – Festiwal Amatorskich Filmów Fantastycznych i Horrorów – kwiecień
• Gra Terenowa – „Poszukiwacze Złotego Pazura” – maj
• StreetFighter Festival (SFF) – impreza motocyklowa w Bielawie – maj/czerwiec
• Dni Bielawy – czerwiec
• TOLK FOLK – festiwal Tolkiena w Bielawie – lipiec
• Sudeckie Lato – festyn sportowo-rekreacyjny w Bielawie – lipiec
• Lines Of Bielawa – skateboarding festival – sierpień
• Regałowisko – koncert muzyki reggae w Bielawie – sierpień
• Sudety Sound-Event z muzyką Trance
• Powiatowy Konkurs Krasomówczy „Sowiogórski Bajarz” – listopad – styczeń
• Bieg Gladiatora – czerwiec

Osiedla i części Bielawy

Leśny Dworek na Nowej Bielawie

Części miasta Bielawa

• Nowa Bielawa (niem. Neu Bielau)

• 

  Hotel Dębowy na Kamieniczkach

Kamieniczki (niem. Steinhäuser)

• Żeromin (niem. Shumannsheide)

Osiedla Bielawy

• Osiedle Włókniarzy
• Osiedle Konstytucji 3 Maja
• Osiedle Centrum
• Osiedle Podgórskie
• Osiedle Białe
• Osiedle „Mikro”

  

  Widok na Osiedle XXV-lecia z Wzgórza Pojednania

• Osiedle XXV-lecia
• Osiedle Europejskie
• Osiedle Południowe

• 

  Osiedle Zielone Wzgórza

Osiedle Zielone Wzgórza

• Osiedle Sowie Wzgórza
• Osiedle Willowe

Wspólnoty wyznaniowe

Wieża kościelna, jedna z najwyższych w Polsce (101 m.) kościoła parafialnego Wniebowzięcia NMP

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Bożego Ciała
  • parafia Ducha Świętego
  • parafia Miłosierdzia Bożego
  • parafia Wniebowzięcia NMP
• Centrum Chrześcijańskie Kanaan:
  • Kościół Lokalny „Jeruzalem” w Bielawie
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • filiał z kaplicą należący do Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Świdnicy
• Kościół Zielonoświątkowy
  • zbór „Centrum Wiary”
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Bielawa-Dolna
  • zbór Bielawa-Górna (Sala Królestwa ul. Żeromskiego 20)
• Zbór Chrześcijański w Bielawie (zbór epifaniczny)

Współpraca

Miasta partnerskie

• Czechy – Hronov
• Czechy – Kostelec nad Orlicí
• Kanada – Chatham-Kent
• Niemcy – Lingen (Ems)
• Polska – Ciechanów

Sąsiednie gminy

• Dzierżoniów
• Dzierżoniów (gmina wiejska)
• Nowa Ruda
• Pieszyce

Bibliografia

• Józef Domański. Staropolskie nazwy Bystrzycy i jej dopływów. „Onomastica: pismo poświęcone nazewnictwu geograficznemu i osobowemu oraz innym nazwom własnym”. tom 17, numer 1-2, s. 84, 1972. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 
• Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 26. ISBN 83-04010-90-9.
• Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 33. ISBN 83-04-02436-5.
• Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany. T. 1, A-B. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1996, s. 170. ISBN 83-85579-34-6.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa Bielawy
• Historia Żydów w Bielawie na portalu Wirtualny Sztetl
• Langenbielau (niem.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 76 .
• Geoportal Granice gmin i powiatów.