Biskupi poznańscy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Biskupi poznańscybiskupi misyjni, biskupi diecezjalni, biskupi koadiutorzy i biskupi pomocniczy diecezji poznańskiej (od 1821 archidiecezji).

Początek posługi duszpasterskiej biskupów w Poznaniu datuje się na rok 968[1], kiedy założono tu pierwsze – wpierw misyjne – biskupstwo, przekształcone w 1000 w zwyczajne (diecezjalne).

Od 1821 poznańskim biskupom diecezjalnym przysługuje godność arcybiskupa. Od 1821 do 1946 arcybiskupi poznańscy byli poprzez unię personalną równocześnie arcybiskupami gnieźnieńskimi i nosili w związku z tym tytuły prymasów Polski.

Biskupi[edytuj | edytuj kod]

Biskupi misyjni[edytuj | edytuj kod]

Lata urzędowania Biskup Uwagi
968–982/984 Jordan biskup misyjny podlegający bezpośrednio papieżowi
982/992[2]–1000 Unger biskup misyjny podlegający bezpośrednio papieżowi

Biskupi diecezjalni[edytuj | edytuj kod]

Lata urzędowania Biskup Uwagi
1000–1012 Unger biskup diecezjalny niezależny od metropolii gnieźnieńskiej, po 1004 prawdopodobnie sufragan arcybiskupa magdeburskiego
1012?–1030 Roman (?)[3]
ok. 1030?–1038 Ederam (zm. przed 1049[4]) ok. 1038 upadek diecezji wskutek reakcji pogańskiej i najazdu Brzetysława I czeskiego

W roku 1038 w wyniku najazdu Brzetysława I diecezja poznańska upadła. Złupiono Wielkopolskę grabiąc cenne relikwie kościelne, które następnie biorący udział w wyprawie biskup praski Sewer uroczyście złożył w katedrze św. Wita w Pradze[5]. Prawdopodobnie w roku 1075 Bolesław Śmiały, gdy reorganizował Kościół polski przywrócił diecezję poznańską[6].

Lata urzędowania Biskup Uwagi
1075?–? Franko pierwszy znany biskup po odnowieniu diecezji ok. 1075, podległy metropolii gnieźnieńskiej
1097/1102[7]–1103? Eckhard prawdopodobnie złożony z urzędu przez legata Gwalona
ok. 1103?–po 1113 Paweł I
po 1113 Goswin (?)[8]
?–1146 Bogufał I[9]
1146–1152 Pean
1152–1159 Stefan
1159–1164 Bernard
1164–1172[10] Radwan
1172–1180[11] Cherubin
ok. 1180[12]–1186 Arnold
1186–przed 1191 Piotr Łabędź następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński
ok. 1192, 1193[13] Benedykt
?–1196[14] Mrokota
1196/1201–1211[15] Arnold
1211–1242 Paweł II[16] pierwszy biskup obrany przez kapitułę w wolnej elekcji
1242–1253 Bogufał II
1253–1254 Piotr I
1254–1264 Bogufał III z Czerlina
1265–1267 Falenta niezatwierdzony przez papieża
1267–1278 Mikołaj
1278–1285[17] Jan Wyszkowic
1285–1297[15] Jan Gerbicz
1297–1317[17] Andrzej Zaremba
1318–1324[15] Domarad Grzymała
1325–1335 Jan Doliwa
1335–1346 Jan Łodzia
1347–1348 Andrzej z Wiślicy następnie biskup zwierzyński (szweryński)
1348–1355 Wojciech Pałuka
1356–1374 Jan z Lutogniewa
1375–1382 Mikołaj z Kórnika
1382–1384 Jan Kropidło następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy biskup diecezjalny kamieński, biskup diecezjalny chełmiński i ponownie biskup diecezjalny kujawski
1384–1394 Dobrogost z Nowego Dworu następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński
1394–1395 Jan następnie biskup diecezjalny kamieński
1395–1399 Mikołaj Kurowski następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński
1399–1412 Wojciech Jastrzębiec następnie biskup diecezjalny krakowski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1412–1414 Piotr Wysz
1414–1426 Andrzej Łaskarz
1426–1427 Mirosław Brudzewski
1428–1437 Stanisław Ciołek
1438–1479 Andrzej Bniński
1479–1498 Uriel Górka
1498–1520 Jan Lubrański
1520–1525 Piotr Tomicki następnie biskup diecezjalny krakowski
1525–1536 Jan Latalski następnie biskup diecezjalny krakowski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1536–1538 Jan z Książąt Litewskich
1538–1539 Stanisław Oleśnicki
1539–1544 Sebastian Branicki
1544–1546 Paweł Dunin Wolski
1546–1553 Benedykt Izdbieński
1553–1562 Andrzej Czarnkowski
1562–1574 Adam Konarski
1577–1597 Łukasz Kościelecki
1598–1600 Jan Tarnowski następne biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1601–1607 Wawrzyniec Goślicki
1607–1623 Andrzej Opaliński
1624–1627 Jan Wężyk następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1627–1631 Maciej Łubieński następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1631–1634 Adam Nowodworski
1635 Henryk Firlej
1636–1650 Andrzej Szołdrski
1650–1655 Kazimierz Florian Czartoryski następnie biskup diecezjalny kujawski, późniejszy arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1655–1663 Wojciech Tolibowski
1664–1687 Stefan Wierzbowski
1688–1698 Stanisław Jan Witwicki
1699–1707 Mikołaj Stanisław Święcicki
1710–1715 Michał Bartłomiej Tarło
1716–1719 Krzysztof Antoni Szembek następnie biskup diecezjalny kujawski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1721–1722 Piotr Franciszek Tarło
1722–1732 Jan Joachim Tarło
1733–1738 Stanisław Józef Hozjusz
1739–1768 Teodor Kazimierz Czartoryski
1768–1780 Andrzej Stanisław Młodziejowski
1780–1793 Antoni Onufry Okęcki
1794–1806 Ignacy Antoni Raczyński następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1809–1825 Tymoteusz Gorzeński od 1821 arcybiskup metropolita oraz jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1828–1829 Teofil Wolicki arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1831–1842 Marcin Dunin arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1845–1865 Leon Przyłuski arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1866–1886 Mieczysław Ledóchowski arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1886–1890 Julius Dinder arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1891–1906 Florian Stablewski arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1914–1915 Edward Likowski arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1915–1926 Edmund Dalbor arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski, kardynał
1926–1946 August Hlond arcybiskup metropolita, jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski, późniejszy arcybiskup metropolita warszawski, kardynał
1946–1956 Walenty Dymek arcybiskup metropolita
1957–1977 Antoni Baraniak arcybiskup metropolita
1978–1996 Jerzy Stroba arcybiskup metropolita
1996–2002 Juliusz Paetz arcybiskup metropolita
od 2002 Stanisław Gądecki arcybiskup metropolita

Biskupi pomocniczy[edytuj | edytuj kod]

Lata urzędowania Biskup Uwagi
1260–1263 Wit
1382–1384 Stefan ze Lwowa następnie biskup pomocniczy kujawski, jednocześnie biskup diecezjalny chełmski
1386–1404 Jan
?–1397 Mikołaj
1414–1424 Marek
1420–1439 Jan
1449–1453 Bernard
1455–1463 Mikołaj
1469–1494 Wincenty Wierzbięta
1494–1506 Wojciech z Bydgoszczy
1506–1529 Wojciech z Sochaczewa
1531–1539 Adrian Żakowski Być może desygnowany już w 1529 lub 1530[18]
1540–1568 Jakub Dziaduski
1568–1573 Stanisław Szedziński
1573–1586 Jan Węgorzewski
1586–1604 Jakub Brzeźnicki
1607–1616 Andrzej Rychlicki
1618–1619 Kasper Hap
1619–1625 Jan Trach Gniński
1626–1650 Jan Baykowski
1651–1655 Jan Branecki
1656–1659 Wojciech Grabowski
1661–1681 Maciej Marian Kurski
1680–1681 Kazimierz Jan z Bnina Opaliński koadiutor, następnie biskup diecezjalny chełmiński
1682–1712 Hieronim Wierzbowski
1713–1717 Piotr Franciszek Tarło następnie biskup diecezjalny inflancko-piltyński, późniejszy biskup diecezjalny poznański
1722–1725 Bernard Gozdzki
1725–1727 Karol Samuel Poniński
1728–1729 Baltazar Wilksycki
1729–1732 Franciszek Kaznowski
1733–1736 Adam Stanisław Grabowski następnie biskup diecezjalny chełmiński, późniejszy biskup diecezjalny kujawski i biskup diecezjalny warmiński
1736–1768 Józef Tadeusz Kierski następnie biskup diecezjalny przemyski
1748–1759 Józef Pawłowski
1768–1779 Władysław Klemens Walknowski
1779–1802 Ludwik Józef de Mathy
1781–1795 Franciszek Ksawery Rydzyński następnie biskup diecezjalny chełmiński
1796–1798 Jan Chrzciciel Albertrandi następnie biskup pomocniczy warszawski
1805–1808 Stanisław Żarnowiecki
1833–1837 Józef Chełkowski
1843–1853 Jan Kanty Dąbrowski
1855–1871 Franciszek Stefanowicz
1871–1891 Jan Chryzostom Janiszewski
1887–1914 Edward Likowski następnie arcybiskup metropolita poznański i jednocześnie arcybiskup metropolita gnieźnieński i prymas Polski
1915–1918 Paweł Jedzink
1920–1926 Stanisław Kostka Łukomski następnie biskup diecezjalny łomżyński
1927–1929 Karol Radoński następnie biskup diecezjalny kujawski
1929–1946 Walenty Dymek następnie arcybiskup metropolita poznański
1947–1975 Franciszek Jedwabski
1959–1984 Tadeusz Etter
1974–1981 Marian Przykucki następnie biskup diecezjalny chełmiński, późniejszy arcybiskup metropolita szczecińsko-kamieński
1980–1992 Stanisław Napierała następnie biskup diecezjalny kaliski
1982–2014 Zdzisław Fortuniak
1997–2012 Marek Jędraszewski następnie arcybiskup metropolita łódzki, późniejszy arcybiskup metropolita krakowski
od 1999 Grzegorz Balcerek
2013–2021 Damian Bryl następnie biskup diecezjalny kaliski
2019–2022 Szymon Stułkowski następnie biskup diecezjalny płocki
od 2021 Jan Glapiak

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Dwaj pierwsi biskupi misyjny na całą Polskę w latach 968–1000: Jordan i Unger są tradycyjnie uznawani za biskupów poznańskich, choć jest to bardzo problematyczne. Dopiero w 1000 Unger został biskupem diecezjalnym utworzonej wówczas diecezji poznańskiej. Por. Stanisław Trawkowski: Początki Kościoła w Polsce za panowania Mieszka I, [w:] Civitas Schinesghe. Mieszko I i początki państwa polskiego, Poznań – Gniezno 2004, s. 49–70.
  2. Data rozpoczęcia posługi niepewna. Zob. Kehr P.F., Das Erzbistum Magdeburg und die erste Organisation der Christlichen Kirche in Polen, [w:] Abhandlungen der Königlich preussischen Akademie der Wissenschaften, 1920, s. 25
  3. Nie jest pewne, czy faktycznie był biskupem poznańskim. Zob. Karwowski, Najstarsi..., s. 335; W. Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 311; P.F. Kehr, Das Erzbistum Magdeburg und die erste Organisation der Christlichen Kirche in Polen, [w:] Abhandlungen der Königlich preussischen Akademie der Wissenschaften, 1920, s. 53.
  4. W. Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 311; T. Wojciechowski, Szkice Historyczne XI wieku, Kraków 1904, s. 238–239; W. Abraham, Organizacja Kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Lwów 1890, s. 84, datują jego rządy na koniec XI lub początek XII wieku, jednak badania nad rękopisem nekrologu opactwa św. Emmerama w Ratyzbonie wykazały, że notatka o jego zgonie pochodzi sprzed 1049. Por. T. Wasilewski, Kościół monarszy w X–XII wieku i jego zwierzchnik biskup polski, „Kwartalnik historyczny”, t. 92, 1985, s. 751.
  5. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 59, 1994. 
  6. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 56, 1994. 
  7. T. Wasilewski, Kościół monarszy w X–XII wieku i jego zwierzchnik biskup polski, „Kwartalnik historyczny”, t. 92, 1985, s. 752
  8. Znany jedynie z nekrologu wrocławskiego opactwa św. Wincentego. Jego diecezja nie jest tam wymieniona, stąd nie ma pewności czy faktycznie był biskupem poznańskim (Monumenta Poloniae Historica, t. V, s. 685, przyp. e).
  9. Lista dla okresu 1146 do 1172/80 za Annales Lubinensis z końca XIII wieku, z korektą polegającą na zamianie kolejności Radwana i Cherubina. Zob. W. Semkowicz: Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, nr 24 (1910), s. 83–84; oraz K. Maleczyński, Studia nad dokumentem polskim, Wrocław 1971, s. 44. W. Kętrzyński, Studyja nad dokumentami XII wieku, „Roczniki Akademii Umiejętności”, Lwów 1891, s. 312, także polega na Annales Lubinensis, ale bez wspomnianej korekty. Z kolei S. Karwowski, Biskupi..., s. 119–122, podaje dla okresu po 1159 następującą chronologię, opartą na spisanej w XVII wieku Kronice Trzemeszeńskiej oraz na Długoszu: Radwan (1159–1162), Bernard herbu Syrokomla (1162–1175), Świętosław (1176), Gerward herbu Leszczyc (1176), Cherubin (1180).
  10. Według Annales Lubinensis Bernard został biskupem dopiero w 1172. Prawdopodobnie jednak jest to błąd polegający na zamianie kolejności Radwana i Cherubina. Zob. W. Semkowicz: Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, nr 24 (1910), s. 83–84.
  11. Według Annales Lubinensis Cherubin był biskupem w latach 1164–1172, co jednak kłóci się z faktem, że brał udział w synodzie łęczyckim w 1180. Przyjmuje się, że w Annales Lubinensis doszło do zamiany kolejności Radwana i Cherubina. Zob. W. Semkowicz, Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego, „Kwartalnik Historyczny”, nr 24 (1910), s. 83–84.
  12. Data rozpoczęcia posługi niepewna. Długosz wymienia Świętosława (1176) i Gerwarda (1177) jako jego poprzedników, jednak ich istnienie nie jest w żaden sposób udokumentowane.
  13. Daty rozpoczęcia i zakończenia posługi nieznane. Poświadczony w niedatowanym prywatnym dokumencie (ok. 1192?) oraz bulli Celestyna III z 9 kwietnia 1193. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, nr 29 i 30, a za nim S. Karwowski, Biskupi..., s. 122–123, podają dla tych dokumentów daty odpowiednio ok. 1191 i 9 kwietnia 1192, jednak w świetle Philipp Jaffé, Regesta pontificum Romanorum ab condita Ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, vol. II, Lipsk 1888, s. 597 nr 16981, należy je skorygować o jeden rok.
  14. Data rozpoczęcia posługi nieznana; znany jedynie z nekrologów.
  15. a b c Data rozpoczęcia posługi niepewna
  16. Biskup Filip, wspomniany przez Długosza i umieszczany przez niektórych historyków pod rokiem 1211, najprawdopodobniej nigdy nie istniał. Zob. J. Umiński, Czy istniał Filip biskup poznański z 1211 r.?, „Kwartalnik Historyczny”, t. XLIX (1935), s. 104–107.
  17. a b Data zakończenia posługi niepewna
  18. Wśród uczestników koronacji Zygmunta Augusta w lutym 1530 występuje niewymieniony z imienia sufragan poznański. Jego tożsamość pozostaje niejasna, gdyż według źródeł poznańskich (nekrolog poznańskich dominikanów, akta konsystorialne) Albert z Sochaczewa miał umrzeć 4 czerwca 1529 (Kamil Kantak, Wojciech z Sochaczewa, dominikanin, sufragan poznański (1506-1529), Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony sprawom kulturalnym miasta Poznania, R. 17 (1939), Nr 1, s. 2-11), a według akt Kamery Apostolskiej jego następca Adrian Żakowski otrzymał prowizję kanoniczną dopiero 17 kwietnia 1531 (Konrad Eubel, Hierarchia Catholica. Vol. III, Münster 1923, s. 96). Być może Adrian już w 1529/30 został desygnowany na sufragana przez biskupa Jana Latalskiego, jednak z nieznanych powodów zatwierdzenie nominacji przez papieża opóźniło się (por. Kantak, s. 3). Ewentualnie między Albertem a Adrianem mógł być jeszcze jakiś inny, nieznany dotąd sufragan, po którym z uwagi na bardzo krótki okres urzędowania nie pozostały ślady źródłowe.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]