Bitwa pod Gajczycami
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| |||
| Czas |
1 czerwca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wyprawa kijowska 1920 roku[1].
Bitwa pod Gajczycami[a] – walki polskiego 19 pułku piechoty kpt. Eugeniusza Żongołłowicza z sowiecką 11 Dywizją Kawalerii toczone w okresie pierwszej ofensywy Siemiona Budionnego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie[2][3]. Przeprowadzona w dwóch fazach operacja zaczepna polskich armii zakończyła się spektakularnym sukcesem. 7 maja, w zasadzie bez walki, Kijów został zdobyty [4], a bezpośrednio po zajęciu go dowództwo 3 Armii utworzyło na wschodnim brzegu Dniepru obszerne przedmoście, które chroniło miasto przed bezpośrednim ogniem artylerii sowieckiej i zabezpieczyło organizację ukraińskiej administracji[2]. Zajęcie Kijowa i utworzenie przedmościa zakończyło polską ofensywę na Ukrainie[5].
Po zakończeniu ofensywy większość uczestniczących w niej jednostek polskich organizowała obronę, obsadzając ważniejsze węzły komunikacyjne i wybrane miejscowości[6]. Front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem. 3 Armia obsadzała odcinek od Prypeci do Skwiry, a od Skwiry do Dniestru biegł front 6 Armii[7].
26 maja 1 Armia Konna Siemiona Budionnego uderzyła na polskie linie obronne. 13 Dywizja Piechoty ze składu 6 Armii zaatakowana została w momencie, gdy jej oddziały znajdowały się częściowo w ruchu, dążąc do poprawy położenia i zajęcia dogodniejszych stanowisk nad rzekami Rosią i Rośką[8][9]. Oddziały 13 Dywizji Piechoty, po początkowych niepowodzeniach, zorganizowały twardą obronę i skutecznie odparły ataki sowieckiej kawalerii.
Walki pod Gajczycami[edytuj | edytuj kod]
W ostatnich dniach maja Siemion Budionny na czele 1 Armii Konnej podjął próbę przełamania frontu polskiego na Ukrainie i zaatakował na odcinku 13 Dywizji Piechoty gen. Jana Sawickiego. Walki toczyły się między innymi pod Nowym Żywotowem, Annówką[10] i Napadówką[11].
Celem powstrzymania atakujących mas sowieckiej kawalerii, dowództwo polskie wysłało w rejon walk grupę kpt. Eugeniusza Żongołłowicza[c] w składzie I i III batalion kpt. Rodziewicza 19 pułku piechoty[13]. 31 maja bataliony ruszyły w kierunku Pohrebyszcza transportem kolejowym. Po południu z jadących wagonów zauważono polski samolot. Po wymianie sygnałów pociąg zatrzymał się, lotnik wylądował na polu obok i przekazał kpt. Żongołłowiczowi wyniki rozpoznania lotniczego[14].
Na ich podstawie dowódca 19 pułku piechoty zdecydował się uderzyć nocą na biwakujący w Gajczycach oddział sowieckiej kawalerii, liczący około 2000 żołnierzy z czterema działami. Wieczorem bataliony opuściły wagony i nocą podeszły niezauważone pod miejscowość. O świcie 1 czerwca piechota polska bez wystrzału zlikwidowała ubezpieczenia i wdarła się do Gajczyc. Zaskoczenie przeciwnika było całkowite. Jego artyleria nie oddała ani jednego strzału, a część kawalerzystów pieszo uciekła do okolicznych lasów. W ciągu piętnastu minut cała brygada sowiecka została rozbita. Ze zdobytych dokumentów wynikało, że Sowieci mieli zaatakować Pohrebyszcze[15].
Bilans walk[edytuj | edytuj kod]
Grupa kpt. Żongołłowicza odniosła pod Gajczycami spektakularne zwycięstwo. Bez strat własnych rozbito sowiecką brygadę kawalerii. Zdobyto 4 działa oraz 4 ckm-y. Przeciwnik stracił 72 zabitych, ponad 200 rannych i jeńców[14][12]. Ta porażka ostatecznie zadecydowała o niepowodzeniu kolejnej próby przełamania frontu polskiego[16].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Właściwie pod Hopczycą.
- ↑ W 1910 r. Gajczyce; Hopczyca, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 120..
- ↑ W owym czasie kpt. Eugeniusz Żongołłowicz był etatowym dowódcą I/19 pp.[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓.
- ↑ a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 67.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 13.
- ↑ Odziemkowski i Rukkas 2017 ↓, s. 183.
- ↑ Stachiewicz 1925 ↓, s. 106.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 275.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 149.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Przybylski 1930 ↓, s. 150.
- ↑ Obecnie rejon oratowski
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 53.
- ↑ a b Hujda 1928 ↓, s. 22.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 125.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 131.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 126.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 328.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Władysław Hujda: Zarys historji wojennej 19-go pułku piechoty „Odsieczy Lwowa”. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
- Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.