Biuro Lustracyjne

Biuro Lustracyjne – jednostka organizacyjna prokuratury należąca do pionu lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej. Podlegają mu oddziałowe biura lustracyjne

Pion lustracyjny IPN wykonuje zadania z zakresu lustracji osób pełniących funkcje publiczne określone w ustawie z dnia 18 października 2006 o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów

Historia

Pion lustracyjny IPN utworzono 15 marca 2007 r. (tego dnia rozpoczął formalnie działalność) poprzez włączenie do Instytutu dotychczasowego Biura Rzecznika Interesu Publicznego.

Zadania

Główne zadania Biura Lustracyjnego to:

• przyjmowanie i rejestracja oświadczeń lustracyjnych (w związku z art. 52a pkt 1 ustawy o IPN),
• monitorowanie obowiązku składania oświadczeń lustracyjnych (w związku z art. 52a pkt 4 ustawy o IPN)
• analiza złożonych oświadczeń lustracyjnych i zbieranie materiałów niezbędnych do ich właściwej oceny, a także przygotowywanie i obsługa postępowań lustracyjnych (w związku z art. 52a pkt 2 i 3 ustawy o IPN),
• udział prokuratorów Biura w charakterze oskarżycieli w postępowaniach lustracyjnych, wszczętych w czasie obowiązywania poprzedniej ustawy lustracyjnej na wniosek Rzecznika Interesu Publicznego i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy z 2006 r. (w związku z art. 63a, ust. 2 ustawy lustracyjnej),
• przygotowanie i publikowanie katalogów zawierających dane osobowe (w związku z art. 52a pkt 6, 7 i 8 ustawy o IPN):
  • pracowników, funkcjonariuszy i żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa,
  • osób rozpracowywanych przez organy bezpieczeństwa państwa PRL,
  • osób zajmujących kierownicze stanowiska partyjne i państwowych w PRL,
  • osób pełniących obecnie funkcje publiczne (art. 22 ustawy),
• opracowanie i publikacja informacji w Biuletynie Informacji Publicznej IPN (w związku art. 22 i 23 ustawy lustracyjnej).

Wydziały

• Wydział Przygotowywania i Publikowania Katalogów,
• Wydział Ewidencji Oświadczeń Lustracyjnych, Sygnalizowania i Publikacji,
• Wydział Przygotowywania i Nadzoru nad Postępowaniami Lustracyjnymi.

Działalność

Pracujący w Biurze Lustracyjnym oraz jedenastu oddziałowych biurach lustracyjnych prokuratorzy uczestniczą w weryfikacji prawdziwości oświadczeń lustracyjnych, w przypadku wątpliwości co do ich prawdziwości przygotowują postępowania lustracyjne, a następnie uczestniczą w toczących się przed sądami postępowaniach lustracyjnych.

Od dnia wejścia w życie ustawy lustracyjnej, prokuratorzy pionu lustracyjnego IPN zweryfikowali prawdziwość ponad 139 000 oświadczeń lustracyjnych złożonych przez osoby pełniące funkcje publiczne. W następstwie prowadzonych postępowań sądowych zapadło łącznie ponad 1525 prawomocnych orzeczeń uznających, iż analizowane oświadczenia lustracyjne były niegodne z prawdą w zakresie nie wykazania przez osoby je składające faktu pracy, służby lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa komunistycznego. W takich przypadkach osoby składające nieprawdziwe oświadczenia lustracyjne, zostały mocą orzeczeń sądowych uznane za tzw. kłamców lustracyjnych, pozbawione zostały pełnionych funkcji publicznych oraz orzekano wobec nich zakazy pełnienia takich funkcji w przyszłości na okres od 3 do 10 lat.

Przygotowanie danych do katalogów wymaga prowadzenia rozległych kwerend i weryfikacji odnalezionych materiałów. W przypadku katalogu osób zajmujących kierownicze stanowiska partyjne i państwowe kwerendy prowadzone są poza Instytutem (m.in. w Archiwum Akt Nowych, Archiwum Sejmu RP, Archiwum Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz w archiwach państwowych).

Biuro Lustracyjne przygotowuje katalogi:

• pracowników, funkcjonariuszy i żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa (na stronie internetowej IPN katalog ten nazywany jest katalogiem funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa) – katalog jest przygotowywany na podstawie akt osobowych i kart ewidencyjnych przebiegu służby zgromadzonych w zasobie archiwalnym IPN, a także materiałów źródłowych wypożyczanych z innych instytucji zewnętrznych. Docelowo ma zawierać dane osobowe wszystkich pracowników, funkcjonariuszy oraz żołnierzy cywilnych i wojskowych organów bezpieczeństwa państwa wymienionych w art. 5 ustawy o IPN z lat 1944–1990, ze wskazaniem stopnia służbowego, zajmowanych stanowisk oraz organów bezpieczeństwa państwa, w którym pełnili służbę lub pracowali. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 121 813 osób,
• osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa państwa komunistycznego (na stronie internetowej IPN katalog ten nazywany jest katalogiem osób „rozpracowywanych”) – zawiera dane osób, wobec których zachowały się dokumenty świadczące o tym, że organy bezpieczeństwa państwa zbierały o nich informacje na podstawie celowo gromadzonych danych, w tym w sposób tajny, a wobec osób tych nie stwierdzono istnienia dokumentów świadczących, że były pracownikami, funkcjonariuszami i żołnierzami organów bezpieczeństwa państwa lub współpracowały z organami bezpieczeństwa państwa. Publikacja informacji następuje po uzyskaniu zgody na ich umieszczenie w katalogu od osoby, której informacje te dotyczą lub osoby najbliższej zmarłemu w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu Karnego. Od uzyskania zgody odstępuje się, jeżeli od chwili śmierci tej osoby minęło co najmniej 20 lat. Wpisy są przygotowywane na podstawie materiałów znajdujących się w zasobie archiwalnym IPN. Katalog odzwierciedla cele zamieszczone w preambule ustawy o IPN w tym m.in.: „czyny obywateli dokonywane na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i w obronie wolności oraz godności ludzkiej”, „a także powinność zadośćuczynienia przez nasze państwo wszystkim pokrzywdzonym przez państwo łamiące prawa człowieka”. Katalog dotyczy osób, które na większą i mniejszą skalę prowadziły działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w latach 1944–1989 i z tego powodu były inwigilowane, a także represjonowane. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 20 763 osób,
• osób, które zajmowały kierownicze stanowiska w byłej PPR i byłej PZPR oraz ZSL i SD, a także były członkami Rady Ministrów państwa komunistycznego do dnia 23 sierpnia 1989 r. lub były w tym okresie kierownikami centralnych organów administracji państwowej (na stronie internetowej IPN katalog ten nazywany jest katalogiem kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL) – celem katalogu jest opracowanie przebiegu kariery partyjnej, z wyszczególnieniem m.in. zajmowanego stanowiska, miejsca oraz okresu pełnienia funkcji, oraz wskazaniem źródła pozyskania informacji, działaczy partyjnych i państwowych z lat 1944–1990. W katalogu umieszczani są członkowie władz centralnych PPR oraz PZPR, a także pierwsi sekretarze komitetów wojewódzkich, miejskich i gminnych tych partii oraz kierownicy centralnych organów administracji państwowej okresu PRL, a także działacze zajmujący stanowiska kierownicze niższego rzędu oraz członkowie władz w partiach satelickich tj. Stronnictwa Demokratycznego (SD) oraz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL). Wpisy przygotowywane są głównie na podstawie materiałów znajdujących się w archiwach państwowych oraz w innych instytucjach zewnętrznych, a także w oparciu o dostępną literaturę przedmiotu. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 35 850 osób,
• osób pełniących funkcje publiczne wg art. 22 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U.2021 poz. 1633 t.j.) [dalej ustawy lustracyjnej] (na stronie internetowej IPN jako wykaz osób pełniących funkcje publiczne). Biuro Lustracyjne przepisami art. 22 i 23 ustawy lustracyjnej zostało zobowiązane do udostępniania w Biuletynie Informacji Publicznej informacji o dokumentach znajdujących się w zasobie Archiwum IPN, wytworzonych przez organy bezpieczeństwa państwa, które odnoszą się do osób pełniących funkcje publiczne wymienione w art. 22 ust. 1 pkt. 1-17 oraz pkt. 20, 21 ustawy lustracyjnej. Wykaz ten zgodnie z kalendarzem wyborczym oraz z uwzględnieniem zachodzących zmian kadrowych jest systematycznie aktualizowany. Aktualizacja obejmuje publikowanie informacji o nowych osobach, jak i modyfikowanie istniejących wpisów poprzez dokonanie zmian w zakresie pełnionych funkcji publicznych, dat ich objęcia. Informacja zawiera, obok danych personalnych i pełnionej funkcji publicznej, wzmiankę, czy w zasobie archiwalnym IPN znajdują się dokumenty dotyczące osoby publicznej, a jeśli tak, podawana jest syntetyczna ich treść. Ponadto publikowane są sentencje zakończonych postępowań prokuratorskich i prawomocnych orzeczeń sądowych. Informacje dotyczące osób wymienionych w art. 22 cyt. ustawy są udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej przez okres pełnienia funkcji publicznych. 31 stycznia 2024 r. w katalogu były opublikowane dane dotyczące 5 198 osób.

Zobacz też

• Instytut Gaucka
• Instytut Badania Reżimów Totalitarnych
• Archiwa Historyczne Węgierskiego Bezpieczeństwa Państwowego
• Narodowa Rada Badań Archiwów Securitate
• Instytut Pamięci Narodu (na Słowacji)
• Komisja ujawniania dokumentów i ogłaszania przynależności obywateli Bułgarii do organów bezpieczeństwa państwa i służb wywiadowczych Narodowej Armii Bułgarskiej
• Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej
• Centrum Badania Ludobójstwa i Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy
• Lustracja osób pełniących funkcje publiczne
• Lista Wildsteina
• Kustosz Pamięci Narodowej

Bibliografia

• Joanna Kałużna. Dekomunizacja przestrzeni publicznej w Polsce – zarys problematyki. „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne”. 2/2018. Poznań: Wyd. Naukowe INPiD UAM. ISSN 1731-7517. OCLC 56364580. 
• Tomasz Stempowski, Konrad Ślusarski. Zasób fotograficzny Instytutu Pamięci Narodowej i jego cechy specyficzne. „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej”. 2/2009, 2009. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1899-1254. OCLC 959578041. 
• Adrien Le Bihan, Un procès clandestin à la lueur des archives de la police secrète polonaise, éd. Le temps qu'il fait, 2022 - ISBN 978.2.86853.685.3

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona IPN
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2023 r. poz. 102)
• Ustawa z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 749)
• Informacja o działalności Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w okresie od 1 stycznia 2018 r. do 31 grudnia 2019 r. (druk sejmowy nr 348)

Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 23 kwietnia 2019. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.