Black Brant

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Black Brant
Rodzina rakiet nośnych Black Brant
Ilustracja
Porównanie rozmiarów kilku rakiet z rodziny Black Brant
Producent

Bristol Aerospace (Kanada)

Data pierwszego startu

5 września 1959

Statystyki
Wszystkie starty

>900

Zdolność wynoszenia

Lot suborbitalny: Black Brant I, II, V: 68 kg

Siła ciągu przy starcie

W zależności od typu oraz stopnia, 7-257 kN

Wymiary
Średnica

V: 0,44 m

Multimedia w Wikimedia Commons
Start rakiety Black Brant XII

Black Brant (dosł. ang. bernikla czarna, łac. Branta bernicla nigricans) – rodzina kanadyjskich rakiet sondażowych budowanych przez Bristol Aerospace w Winnipeg w prowincji Manitoba[1][2]. Do pierwszego lotu doszło 5 września 1959 r. (wariant Black Brant I) z poligonu rakietowego przy bazie wojskowej Fort Churchill[3]. Od tego momentu wystrzelono ich setki i wprowadzano ich kolejne wersje[1]. Rakiety te wykorzystywane są do badań m.in. przez Kanadyjską Agencję Kosmiczną i amerykańską NASA[4]. Wszystkie są napędzane paliwem stałym i przeznaczone są do lotów suborbitalnych; ich osiągi są zróżnicowane w zależności od konfiguracji, niemniej ich przeważająca część przekracza linię Kármána (100 km n.p.m.) będącą umowną granicą przestrzeni pozaziemskiej.

Nazwę rakiety zawdzięczają bernikli czarnej (w jęz. ang. zwanej także pacific brent goose) – amerykańskiemu podgatunkowi bernikli obrożnej, dużego arktycznego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (podrodzina: gęsi)[2].

Warianty[edytuj | edytuj kod]

Porównanie rozmiarów różnych rakiet sondażowych

Od momentu wprowadzenia wykorzystano wiele wariantów rakiet z tej rodziny[5]. Pierwsze były jednostopniowe i cechowały się mniejszymi możliwościami: Black Brant I oraz debiutująca 12 października 1960 r. i wycofana w 1974 r. Black Brant IIA[6] i warianty Black Brant V[7]: VA, VB, VC – wszystkie były przeznaczone do wyniesienia do 68 kg (choć na różne wysokości). Z kolei wystrzeliwana w latach 1962–1984 jeszcze mniejsza Black Brant III wynosiła do 18 kg[8].

24 czerwca 1964 r. zadebiutowała wersja dwuczłonowa Black Brant IVA[9] zdolna do wyniesienia 18 kg, ale na wysokość 1000 km[10]. Następnie rodzina wzbogaciła się o jeszcze mniejsze rakiety opracowywane na zlecenie United States Army: w 1969 r. do użytku weszła jednostopniowa jeszcze mniejsza, ważąca zaledwie 100 kg przy 12 cm średnicy, Black Brant VI[11]. Pracowano też nad jeszcze mniejszą wersją siódmą[12][13].

W latach 70. po raz pierwszy przedstawiono warianty wykorzystujące w pierwszym stopniu jednostki napędowe pocisków wojskowych wycofanych z użytku, co zwiększyło możliwości tych rakiet. 4 grudnia 1975 r. po raz pierwszy wystrzelono typ Black Brant 8, wykorzystujący jako pierwszy stopień człon rakietowy Nike[14][15]. W latach 80. wprowadzono warianty korzystające z pierwszego stopnia pocisków rakietowych typu RIM-2 Terrier: 14 sierpnia 1981 r. po raz pierwszy wystrzelono trzystopniową Black Brant X[16]. 16 marca 1982 r. dwustopniową wersję Black Brant IX[17]. Pierwsze stopnie ostatnich wariantów oparto na silnikach wycofanych ze służby rakiet RIM-8 Talos: 30 września 1988 r. po raz pierwszy wystrzelono czterostopniową Black Brant XII[18], a 1 lutego 1990 r. trzystopniową Black Brant XI[19].

Wariant Pierwszy start Ostatni start Liczba stopni Udźwig Silnik 1. stopnia Silnik 2. stopnia Silnik 3. stopnia Silnik 4. stopnia Uwagi
Black Brant I[3] 1959 1963 1 68 kg na 225 km 15KS25000
Ciąg 111 kN 		– – – –
Black Brant IIA[6] 1960 1974 1 68 kg na 274 km 15KS25000
Ciąg 89 kN (inne: 111 kN)[20] 		– – – –
Black Brant IIB[21] 1963 1963 1 100 kg na 200 km 23KS20000
Ciąg 89 kN 		– – – Dłużej pracujący silnik, produkcja zakończona po 4 lotach testowych. Wnioski wykorzystane przy IIA i III.
Black Brant III (IIIA, IIIB)[8][22] 1962 1984 1 18 kg na 177 / 220 km IIIA: 9KS11000
IIIB: 12KS10000 		– – – Uznany za stabilny w kwietniu 1964[12]
Black Brant IVA[9][23] 1964 1976 2 18 kg na 850 km 15KS25000 9KS11000 – – –
Black Brant IVB[24] 1971 1981 2 18 kg na 950 km 15KS25000 12KS10000 – – Ulepszona wersja IVA, oparta na VB
Black Brant VA[7][25] 1966 1999 1 68 kg na 170 km 15KS25000 – – – –
Black Brant[7] VB[26]/VC[27] VB: 1965

VC: 1970

VB: 2002

VC: 2013

1 VB: 68 kg na 400 km

VC: 68 kg na 350 km

26KS20000 – – – VB oferuje nieco wyższe osiągi od VC. Odnotowane stosowanie większych ładunków, np. „typowy 270 kg”[26]
Black Brant VI[11] 1969 1979 1 9? kg ok. 75 km (rekordowy wzlot na 95 km) Ciąg tylko 7 kN – – – –
Black Brant VII[13] 1970 1972 1 9 kg, do 40 km – – – – Program rozwojowy przerwany[12]
Black Brant VIII (8B[15], 8C[28])

Nike Black Brant

8B: 1975

8C: 1976

2004 2 136 kg na 430 km

408 kg na 230 km

Nike – – – Wersja 8B: Nike + VB, 8C: Nike + VC

Misje NASA i US Air Force[12]

Black Brant IX[17][29][30] 1982 2 W zależności od wariantu do ~140 kg na >1000 km

~200 kg na 800 km

~360 kg na 500 km

Terrier Mk.12

mod.:

Terrier Mk.70 (TX-664)

Black Brant VB lub VC – – Jeden lot Black Brant IX Mod 2 (1 listopada 2008) z White Sands, z drugim członem VC[31],
Black Brant X[16] 1981 3 90 kg na 1200 km

317 kg na 550 km

Terrier Mk.12

mod.:

Terrier Mk.70 (TX-664)

Black Brant VB lub VC Nihka / 17KS12000 – –
Black Brant XI[19] i 11A 1990 3 320 kg na 500 km

550 kg na 350 km

Talos Taurus (Honest John) / M-6 lub

Terrier

– – –
Black Brant XII[18][32] 1988 4 136 kg na 1500 km

522 kg na 500 km

Mk 11 Mod 5 Talos Taurus (Honest John) / M-6 26KS20000 mod. Nihka / 17KS12000 –
Black Brant XIIA[33] 2014 4 136 kg na 1500 km z 85°

521 kg na 500 km z 85°

Mk 11 Mod 5 Talos Terrier Mk.70 26KS20000 mod. Nihka / 17KS12000 –

Podsumowanie startów[edytuj | edytuj kod]

Według dostępnych informacji wystrzelono ponad 900 sztuk rakiet rodziny Black Brant.[34][35][36][37][38][39][40][41][42][43]

ASC[44] ARR[45] CLBI[46] CEL[47] CP[48] EA[49] Eglin[50] Esr[51] FC[52] KTF[53] PFRR[54] MNPS[55] RN[56] S[56] SS[57] SRR[58] CT[59] WFF[60] WIS[61] WSMR[62] Inne Razem
Black Brant I 14 14
Black Brant II 53 54
Black Brant IIB 4 4
Black Brant III 2 3 21 6 4 EQ[63] - 2.

V[64] - 2.

40
Black Brant III B 4 6 2 Gillam[65] - 2. 14
Black Brant IV A 2 9 2 17 2 1 33
Black Brant IV B 1 1 7 2 12 1 1 3 1 CLR[66] - 1. 30
Black Brant V A 6 16 1 ChR[67] -1. 24
Black Brant V B 1 2 5 40 2 2 3 1 10 66
Black Brant V C 4 4 6 3 1 1 3 6 2 10 2 5 11 47 105
Black Brant VI 26 6 38 70
Black Brant VII 20 20
Black Brant VIII B 2 2 2 7 1 7 21
Black Brant VIII C 4 4 9 2 1 4 65 SM[68] - 1. 90
Black Brant IX / Mod2 2 4 2 19 1 3 7 12 12 193 RTS[69] - 1.

SN[70] - 6.

264
Black Brant IX B / BM1 2 2 1 5
Black Brant IX C / CM1 3 1 20 24
Black Brant X 1 2 2 12 2 2 11 30
Black Brant X B 1 3 4
Black Brant X C 3 2 2 7
Black Brant XI 1 2 6 9
Black Brant XII 6 19 3 28
Black Brant XII A 2 2
Razem 5 27 18 6 12 3 7 23 251 3 85 12 6 2 9 4 12 63 13 381 16 958

Misje[edytuj | edytuj kod]

Rakiety z rodziny Black Brant służyły m.in. badaniom widma Merkurego przy pomocy wystrzelonego spektrometru ultrafioletowego[71], pól elektrycznych wewnątrz zorzy polarnej (misja ACES)[72], plazmy przez uwolnienie pyłu aluminiowego w jonosferze[73], szacowaniu ilości wodoru w przestrzeni międzyplanetarnej (misja HYPE)[74], a także testom nowych rozwiązań, jak np. nadmuchiwana tarcza osłaniająca pojazd kosmiczny przy wejściu w atmosferę[75].

Te popularne rakiety badawcze wystrzeliwano nie tylko z bazy w Fort Churchill, ale także z kosmodromów amerykańskich (m.in. nadatlantyckiego Wallops Flight Facility, poligonu rakietowego White Sands Missile Range w Nowym Meksyku, poligonu eksperymentalnego im. Ronalda Reagana na atolu Kwajalein i poligonu badawczego Poker Flat na Alasce) oraz innych (m.in. kosmodromu Andøya w północnej Norwegii, Esrange w północnej Szwecji, a także kosmodromu Alcântara i Centro de Lançamento da Barreira do Inferno w Brazylii)[5][17][76].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Black Brant, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  2. ↑ a b About Black Brant Sounding Rocket – Royal Aviation Museum of Western Canada, www.royalaviationmuseum.com [dostęp 2018-01-18] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-07] (ang.).
  3. ↑ a b Black Brant I, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  4. ↑ NASA Wallops Flight Facility – Sounding Rockets Program Office Code 810: Sounding Rocket Vehicles, sites.wff.nasa.gov [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  5. ↑ a b Black Brant Family, Gunter's Space Page (space.skyrocket.de) [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  6. ↑ a b Black Brant II, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  7. ↑ a b c Black Brant V, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  8. ↑ a b Black Brant III, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  9. ↑ a b Black Brant IVA, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  10. ↑ Black Brant IV, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  11. ↑ a b Black Brant VI, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  12. ↑ a b c d Bristol of Canada Black Brant, [w:] Andreas Parsch, Directory of U.S. Military Rockets and Missiles. Appendix 4: Undesignated Vehicles, www.designation-systems.net, 2005 [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  13. ↑ a b Black Brant VII, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  14. ↑ Black Brant 8, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  15. ↑ a b Black Brant 8B, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  16. ↑ a b Black Brant X, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  17. ↑ a b c Black Brant IX, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  18. ↑ a b Black Brant XII, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  19. ↑ a b Black Brant XI, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  20. ↑ 15KS25000, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  21. ↑ Andrew B. Godefroy, The Canadian Space Program: From Black Brant to the International Space Station, Springer, 3 maja 2017, ISBN 978-3-319-40105-8 [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  22. ↑ Black Brant IIIB, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  23. ↑ Black Brant IVA, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  24. ↑ Black Brant IVB, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  25. ↑ Black Brant VA, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  26. ↑ a b Black Brant VB, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  27. ↑ Black Brant VC, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  28. ↑ Black Brant 8C, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  29. ↑ Black Brant IXB, www.astronautix.com [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  30. ↑ Terrier-Black Brant IX Launch Vehicle, sites.wff.nasa.gov/ (ang.).
  31. ↑ Black Brant IX Mod 2, www.astronautix.com [dostęp 2018-02-20] (ang.).
  32. ↑ Black Brant-12, space.skyrocket.de [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  33. ↑ Black Brant-12A, Gunter's Space Page (space.skyrocket.de) [dostęp 2018-01-20] (ang.).
  34. ↑ Gunter Krebs: Black Brant. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  35. ↑ Gunter Krebs: Black Brant 3. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  36. ↑ Gunter Krebs: Black Brant 6. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  37. ↑ Gunter Krebs: Black Brant 7. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  38. ↑ Gunter Krebs: Black Brant (Nike boosted). Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  39. ↑ Gunter Krebs: Black Brant (Talos boosted). Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  40. ↑ Gunter Krebs: Black Brant (Terrier boosted). Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  41. ↑ Gunter Krebs: Black Brant 11. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  42. ↑ Gunter Krebs: Black Brant 12. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  43. ↑ Gunter Krebs: Black Brant 12A. Gunter's Space Page. [dostęp 2018-02-18]. (ang.).
  44. ↑ ASC - Alcantara Space Center (CLA), Brazylia.
  45. ↑ ARR - Andøya Rocket Range (Andøya Space Center), Norwegia.
  46. ↑ CLBO - Centro de Lancamento da Barreira do Inferno, Brazylia.
  47. ↑ CEL - Centre d'Essais de Landes, Francja.
  48. ↑ CP - Cape Perry, region Inuvik, Kanada.
  49. ↑ EA - Estacion de sondeos atmosfericos de El Arenosillo, Hiszpania.
  50. ↑ Eglin - baza sił powietrznych USA Eglin, Floryda, USA.
  51. ↑ Esr - Esrange Space Center, Szwecja.
  52. ↑ FC - Churchill Research Range, Kanada.
  53. ↑ KTF - Kauai Test Facility przy Pacific Missile Range, USA.
  54. ↑ PFRR - Poker Flat Research Range, USA.
  55. ↑ MNPS - Magnetic North Pole Station, wyspa Cornwallis, Kanada.
  56. ↑ a b S - Southend, Kanada.
  57. ↑ SS - Søndre Strømfjord, Grenlandia.
  58. ↑ SRR - Svalbard Rocket Range (SvalRak), Norwegia.
  59. ↑ CT - Camp Tortuguero, Puerto Rico.
  60. ↑ WFF - Wallops Flight Facility, USA.
  61. ↑ WIS - Woomera Instrumented Range, Australia.
  62. ↑ WSMR - White Sands Missile Range, USA.
  63. ↑ EQ - East Quoddy, Nowa Szkocja, Kanada.
  64. ↑ V - baza sił powietrznych Vandenberg, USA.
  65. ↑ Gil - Gillam, Kanada.
  66. ↑ CLR - Chilca Launch Range, Punta Lobos, Peru.
  67. ↑ ChR - Chukuni Range, Kanada.
  68. ↑ SM - platforma startowa San Marco, Kenia.
  69. ↑ RTS - Reagan Test Site (dawniej Kwajalein Missile Range), Atol Kwajalein, Wyspy Marshalla.
  70. ↑ SN - wyspa San Nicolas Island, Pacific Missile Range, USA.
  71. ↑ Anna Marszałek, Misja suborbitalna bada Merkurego i poszukuje Wulkanoidów, „AstroNET”, 23 stycznia 2004 [dostęp 2018-01-19] (pol.).
  72. ↑ Sebastian Łukowski, Start rakiet Black Brant w misji ACES – low / high, „Kosmonauta.net”, 12 stycznia 2009 [dostęp 2018-01-19] (pol.).
  73. ↑ Daniel Parry, NRL Rocket Experiment Tests Effects of Dusty Plasma on the Ionosphere – U.S. Naval Research Laboratory, www.nrl.navy.mil, 6 października 2015 [dostęp 2018-01-19] (ang.).
  74. ↑ Black Brant IX poleciał z White Sands, „Kosmonauta.net”, 7 maja 2014 [dostęp 2018-01-19] (pol.).
  75. ↑ Marcin Bugalski, Ślemy w niebo rakiety, Focus.pl, 14 grudnia 2011 [dostęp 2018-01-19] (pol.).
  76. ↑ Black Brant (Terrier boosted), Gunter's Space Page (space.skyrocket.de) [dostęp 2018-01-20] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Black_Brant&oldid=71136476”