Mury miejskie w Żorach
 nr rej. 574/66 z 16.02.1966
| |
 Ulica Ogrodowa, po prawej stronie widoczny fragment murów miejskich po pracach konserwatorskich (2023) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Ogrodowa |
| Rozpoczęcie budowy |
ostatnia ćwierć XIII wieku |
| Ukończenie budowy |
połowa XIV wieku |
| Zniszczono |
po 1807 |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 50°02′38,699″N 18°41′43,422″E/50,044083 18,695395
| |
Mury miejskie w Żorach – ciąg murów miejskich otaczający niegdyś miasto Żory, fragment dawnych fortyfikacji, obecnie zachowane fragmentarycznie przy ul. Ogrodowej i ul. Męczenników Oświęcimskich.
Mury miejskie Żor są jednymi z najstarszych na terenie Śląska[1].
Fragmenty miejskich murów obronnych wzdłuż ul. ulic Ogrodowej i Męczenników Oświęcimskich zostały wpisane do rejestru zabytków pod numerem 574/66 decyzją z dnia 16 lutego 1966 roku[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Żory otrzymały prawa miejskie w lutym 1272 roku od księcia Władysława[3]. Prawdopodobnie od razu, już w XIII wieku, rozpoczęto wznoszenie murów obronnych[4]. Badania prowadzone w latach 1968–1972 potwierdziły datowanie murów na okres od ostatniej ćwierci XIII wieku do połowy XIV wieku[5]. Prawdopodobnie były ukończone przed 1345 rokiem[1].
Od końca XIII wieku mury pełniły skutecznie swoją funkcję – obroniły miasto przed wojskami Kazimierza Wielkiego w 1345 roku. Przetrwały również oblężenie w czasie wojen husyckich (1443) oraz w czasie walk o koronę czeską (1473)[6].
W wieku XVI następuje intensywny rozwój przedmieść. Mury utrzymywano w dobrym stanie technicznym jeszcze do XVII wieku, kiedy to miasto po raz ostatni je wyremontowało mając na względzie funkcje obronne[6]. Pożary, które zniszczyły miasto w 1789 i 1807 roku przyczyniły się do niszczenia murów. Cegłę z rozbiórki ich fragmentów wykorzystywano przy odbudowie spalonych domów[7]. W 1824 roku władze zakazały rozbiórki murów, co pozwoliło uratować ok. 40% budowli[8].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Mury i fosa[edytuj | edytuj kod]
Średniowieczny układ urbanistyczny Żor oparty jest na owalnicy, z rynkiem pośrodku i prostokątnym układem ulic (dostosowanym do układu zabudowy wcześniejszej osady)[8]. Cały układ owalnicy był otoczony murami obronnymi z fosą. Naturalne otoczenie miasta (bagna, rozlewiska) spowodowało, że nie było konieczności stawiania przedmurza[9]. Mury ceglane stopniowo zastępowały ziemno-drewniane obwałowania[10]. W murach znajdowały się dwie bramy zwane „Krakowską” i „Cieszyńską” lub „Raciborską”[10][11].
Odcinek muru po stronie północnej miasta jest starszy, wykonany w technice opus emplectum z cegły „palcówki”[12]. Część południowa obwarowań powstała w połowie XIV wieku. Jest to pełny mur ceglany na kamiennym fundamencie[12]. Fosa miała szerokość ok. 20 m i głębokość ok. 5 m[12].
Mur budowano kilkadziesiąt lat fragmentami długości ok. 45 m. i wysokości ok. 1 m. W południowej części jest czytelne unikatowe połączenie fragmentów budowanych z dwóch stron[12].
Brama Cieszyńska (Górna, Raciborska)[edytuj | edytuj kod]
Pozostałości Bramy Cieszyńskiej odkryto podczas prac w 1972 roku przy ul. Górne Przedmieście. Długość odkrytego fragmentu fundamentów wynosiła ok. 10 metrów[11]. W 1587 brama została zniszczona przez pożar[13].
Brama Krakowska (Dolna)[edytuj | edytuj kod]
Fundamenty Bramy Krakowskiej znaleziono przypadkowo, w trakcie wyburzania budynku przy ul. Szerokiej[11]. Brama spłonęła w 1510[13] lub w 1522 roku[1].
W 730-lecie miasta na rondzie Dolne Przedmieście postawiono rzeźbę według projektu Stanisława Szwarca upamiętniającą Bramę Krakowską. Jest to obiekt „wprowadzający” na teren Starego Miasta, jego forma jest wynikiem „wyobrażeń i wiedzy autora”[14]. Niewielka „brama” wykonana jest z cegły, posiada daszek kryty gontem, a na jej boku jest umieszczony herb miasta oraz po drugiej stronie napis „Sari[a] – 1272 – Żory”[14].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nazwa Żor w języku łacińskim.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Michał Bugaj, Mury obronne [Żory] [online], zabytek.pl, 7 września 2015 [dostęp 2023-09-30] (pol.).
- ↑ Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach [online], wkz.katowice.pl [dostęp 2023-09-27].
- ↑ Pańczyk 2012 ↓, s. 107.
- ↑ Pańczyk 2012 ↓, s. 108.
- ↑ Pańczyk 2012 ↓, s. 116.
- ↑ a b Pańczyk 2012 ↓, s. 111.
- ↑ Pańczyk 2012 ↓, s. 111–112.
- ↑ a b Pańczyk 2012 ↓, s. 112.
- ↑ Pańczyk 2012 ↓, s. 114.
- ↑ a b Pańczyk 2012 ↓, s. 115.
- ↑ a b c Pańczyk 2012 ↓, s. 120.
- ↑ a b c d Pańczyk 2012 ↓, s. 117.
- ↑ a b Pańczyk 2012 ↓, s. 121.
- ↑ a b Nowiny.pl, Średniowieczna replika [online], enowiny.pl [dostęp 2023-09-30] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ewa Pańczyk: Średniowieczne mury obronne miasta Żory. W: Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego. T. 4: Blaski średniowiecza. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2012. ISBN 978-83-85871-65-1.