Bratobójczy ogień

Przykład ognia bratobójczego. Amerykański bombowiec B-17 uszkodzony przez bomby zrzucane przez lecącą nad nim drugą maszynę w trakcie bombardowania Berlina (1944)

Bratobójczy ogień (ang. friendly fire) – termin zapożyczony z nomenklatury United States Army, oznaczający przypadkowy ostrzał własnych (lub sojuszniczych) sił i środków. Jego przyczyną może być omyłkowa identyfikacja celów jako wrogie lub wypadek związany z niską celnością (uderzenie skierowane w stronę przeciwnika trafia we własne pozycje). Cechą charakterystyczną jest zamiar wyrządzenia szkody rzekomemu przeciwnikowi. Świadomy ostrzał sojusznika (zdrada) oraz nieszczęśliwe wypadki związane z bronią nie są klasyfikowane jako bratobójczy ogień.

W czasach Układu Warszawskiego w nomenklaturze armii USA i armii Wielkiej Brytanii tego typu wypadki były określane jako blue-on-blue (ang. niebiescy na niebieskich), gdy wypadek dotyczył wojsk NATO (oznaczanych na mapach sztabowych kolorem niebieskim).

Nazewnictwo

Niektórzy stosują określenie bratobójczy ogień (ang. fratricide) argumentując, że przyjazny ogień to niestosowny eufemizm, co wyjaśnione zostało w aforyzmie „nie ma nic przyjacielskiego w byciu zastrzelonym przez swoich” (oryg.: There’s nothing friendly about getting shot by your own side). Termin przyjacielski ogień powstał dla odróżnienia od terminu wrogi ogień (ang. enemy fire). Obydwa terminy służą jedynie identyfikacji źródła ataku, a nie jego charakteru.

Klasyfikacja

Przypadki związane z przyjacielskim ogniem są umieszczane w dwóch kategoriach:

• morderstwa – gdzie bratobójczy ogień zaistniał na skutek zamierzonych działań w czasie wojny w Wietnamie. W amerykańskiej nomenklaturze było to określane jako fragging;
• ang. fog of war (dosł. mgła wojny) – ta klasyfikacja opisuje wypadki, które nastąpiły w niezamierzonych okolicznościach:
  • błędy w określeniu pozycji – występują, gdy ogień skierowany w stronę nieprzyjaciela nieszczęśliwie razi siły (i środki) własne lub sprzymierzone. Tego typu wypadki były powszechne w trakcie pierwszej i II wojny światowej, gdzie jednostki walczyły w niewielkiej odległości od siebie, a celność (np. artylerii) była relatywnie niska. W dzisiejszych czasach, gdy wzrosła celność broni, tego typu wypadki stały się mniej powszechne (lecz nadal możliwe);
  • błędy w identyfikacji – mają miejsce, gdy siły własne bądź sojusznicze są (omyłkowo) identyfikowane jako siły wroga. Wielonarodowe operacje, w których sytuacja zmienia się w sposób bardzo dynamiczny, są w szczególności zagrożone tego typu wypadkami. Przykładem tego typu operacji był incydent podczas operacji Pustynna Burza, gdy pilot amerykańskiego samolotu szturmowego A-10 błędnie zidentyfikował brytyjski bojowy wóz piechoty MCV-80 Warrior jako iracki BMP-1. Także w trakcie operacji Telic (inwazja na Irak w roku 2003) miał miejsce wypadek, gdy amerykański pocisk Patriot zestrzelił brytyjski samolot.

Przegląd wypadków związanych z bratobójczym ogniem

• 1461 – wojna Dwóch Róż: w bitwie pod Towton silny wiatr sprawiał, że pociski spadały zarówno na wroga, jak i na własne jednostki;
• 1788 – VIII wojna austriacko-turecka: w bitwie pod Karánsebes na skutek pomyłki doszło do silnej wymiany ognia wewnątrz armii habsburskiej i odwrotu cesarza Józefa II przed nadejściem Turków;
• 1809 – bitwa pod Wagram: wojska francuskie omyłkowo ostrzelały swoich saksońskich sojuszników. Mundury Sasów były szare, co sprawiło, że wojska zostały omyłkowo zidentyfikowane jako austriackie (armia austriacka nosiła białe mundury);
• 1815 – bitwa pod Waterloo: doborowe oddziały pruskie pod wodzą marszałka Blüchera przyszły z pomocą wojskom brytyjskim i ostatecznie pobiły Napoleona. Mniej znanym epizodem było ostrzelanie sił brytyjskich przez pruską artylerię, co spowodowało wiele ofiar. Brytyjska artyleria odpowiedziała ogniem w stronę wojsk pruskich;
• 1863 – generał porucznik armii konfederackiej Thomas Jackson, w trakcie wojny secesyjnej, został przypadkowo zabity przez swoje własne oddziały podczas bitwy pod Chancellorsville;
• 22 października 1904 – incydent na Dogger Bank, rosyjska Druga Eskadra Pacyfiku celnie ostrzelała brytyjskie kutry rybackie oraz dwa ze swych krążowników wziąwszy je za siły japońskie;
• 1914–1918 (I wojna światowa) – według szacunków francuskich ponad 75 tys. francuskich żołnierzy poległo w wyniku ostrzału alianckiej artylerii w trakcie czterech lat wojny;
• wrzesień 1939 – w czasie nalotów na Warszawę Luftwaffe przypadkowo zrzuciło bomby na czołgi i żołnierzy Wehrmachtu; przyczyną był gęsty dym ze zburzonych budowli, który zakrył niemieckie pozycje.
• 10 września 1939 – brytyjski okręt podwodny, HMS „Triton” zatopił inny brytyjski okręt podwodny, HMS „Oxley”, myląc go z niemieckim U-Bootem;
• 28 czerwca 1940 – włoski marszałek lotnictwa Italo Balbo został zestrzelony przez włoską obronę przeciwlotniczą;
• 1940 – operacja Wikinger: niemiecki niszczyciel został zatopiony przez bomby Luftwaffe. Inny w wyniku nieładu został zatopiony przez miny, zginęło w sumie 590 marynarzy;
• 1941 – torpedowy atak brytyjskiego lotnictwa morskiego na HMS „Sheffield” podczas polowania na pancernik „Bismarck”;
• 1941 – as myśliwski dowódca skrzydła RAF Douglas Bader zestrzelony w wyniku, jak się przypuszcza, bratobójczego ognia;
• 1942 – polski okręt podwodny ORP „Jastrząb” zatopiony przez norweski niszczyciel „St Albans” i brytyjski trałowiec HMS „Seagull”;
• 1943 – operacja Husky (inwazja na Sycylię): 144 samoloty transportowe C-47 przeleciały nad liniami alianckimi krótko po niemieckim rajdzie lotniczym i zostały pomyłkowo ostrzelane przez jednostki lądowe i morskie. 33 samoloty zestrzelono, 37 uszkodzono; zabito 318 żołnierzy;
• 1944 – brytyjska flotylla została zaatakowana przez samoloty RAF-u Hawker Typhoon w pobliżu Cap d’Antifer, Hawr. HMS „Britomart” i HMS „Hussar” zostały zatopione. HMS „Salamander” został uszkodzony tak mocno, że nie opłacało się go remontować i został złomowany. HMS „Jason” uniknął większych uszkodzeń;
• 27 listopada 1944 – norweski transportowiec MS Rigel przewożący alianckich jeńców wojennych został zaatakowany i zatopiony przez brytyjskie lotnictwo w Norwegii. Zginęło 2571 jeńców i więźniów;
• 26 grudnia 1944 – operacja Wintergewitter (front włoski): amerykański obserwator artyleryjski John R. Fox zginął, świadomie ściągając ogień amerykańskiej artylerii na wioskę Sommocolonia, w której się znajdował; powstrzymało to niemieckie uderzenie. W 1997 został pośmiertnie odznaczony Medalem Honoru;
• 1 stycznia 1945 – operacja Bodenplatte: 900 niemieckich myśliwców wystartowało do ataku na alianckie lotniska, w przybliżeniu 300 samolotów zostało zestrzelonych, 237 pilotów poległo lub dostało się do niewoli, 18 pilotów rannych – największe straty poniesione jednego dnia przez Luftwaffe, wiele strat spowodowane było przypadkowym ostrzałem swoich;
• 17 czerwca 1968 – wojna wietnamska: USS „Boston”, USS „Edson”, USCGC „Point Dume”, HMAS „Hobart” i dwie amerykańskie łodzie patrolowe, „PCF-12” i „PCF-19” zaatakowane przez amerykański samolot, kilku marynarzy zginęło, „PCF-19” zatonął;
• 1969 – tzw. bitwa o Hamburgerowe Wzgórze (ang. Battle of Hamburger Hill): dwóch zabitych, 35 rannych w wyniku ataku amerykańskich helikopterów na amerykański 3/187 Batalion Piechoty;
• 1974 – inwazja turecka na Cypr: turecki niszczyciel „Kocatepe” zatonął w wyniku ataku tureckiego lotnictwa;
• 1982 – wojna o Falklandy: HMS „Cardiff” zestrzelił za pomocą rakiet Sea Dart helikopter Gazelle (RAF), zginęło 4 ludzi. W tym samym konflikcie doszło do trwającej godzinę wymiany ognia (z użyciem broni ciężkiej i artylerii) pomiędzy kompaniami A i C trzeciego batalionu spadochronowego armii brytyjskiej, 8 ofiar śmiertelnych. Ponadto dwóch komandosów Special Boat Service zostało zabitych przez patrol komandosów z SAS;
• 1991 – amerykańskie A-10 w czasie wojny w Zatoce Perskiej zaatakowały brytyjskie wozy opancerzone zabijając dziewięciu brytyjskich żołnierzy (taka sama liczba żołnierzy została zabita przez ogień nieprzyjacielski przez całą wojnę);
• 14 kwietnia 1994 – 29 cywilów i żołnierzy zginęło w wyniku zestrzelenia dwóch amerykańskich śmigłowców UH-60 Black Hawk. Na wypadek złożyła się cała seria błędów: nieprzestrzeganie procedur przez załogę AWACS, wkroczenie zestrzelonych śmigłowców w strefę dla nich zabronioną, niezdrowe współzawodnictwo pomiędzy armią i lotnictwem – helikoptery armii, nie zostały poinformowane o obowiązujących kodach IFF 'Identification Friend or Foe’ (identyfikacja swój-obcy), na nieszczęście do skrzydeł Blackhawków podczepiono zbiorniki z paliwem, które upodobniły amerykańskie maszyny do śmigłowców radzieckiej produkcji. W rezultacie dwa F-15 Eagle zaatakowały i zestrzeliły własne maszyny;
• 2001 – amerykański F/A-18 zrzucił 3 bomby Mk-82 na sojuszniczy posterunek obserwacyjny zabijając 6 i raniąc 11 ludzi w Al Udairi Range, Kuwejt;
• 2002 – amerykański pilot samolotu F-16 Harry Schmidt zabił czterech kanadyjskich żołnierzy i zranił kolejnych ośmiu w incydencie Tarnak Farm;
• 2003 – amerykański samolot zaatakował konwój kurdyjskich sprzymierzeńców, oddział amerykańskich sił specjalnych oraz ekipę telewizji BBC. Kamaran Abdurazaq Muhamed (kurdyjski tłumacz) zginął, reporterzy Tom Giles i John Simpson zostali ranni. Cały incydent został udokumentowany zarówno przez kamery umieszczone w kabinie atakującego samolotu, jak i ekipę telewizyjną;
• 2003 – Karbala, Irak: amerykańskie rakiety Patriot w wyniku błędu zestrzeliły F/A-18C Block 46 Hornet; pilot nie przeżył;
• 2003 – amerykańska rakieta Patriot zestrzeliła brytyjski samolot Panavia Tornado GR.4A ZG710 ‘D’ zginęli pilot i nawigator;
• 2003 – Irak: żołnierz brytyjskiej piechoty morskiej Christopher Maddison został zabity w wypadku, w którym jego łódź została ostrzelana rakietami. Przyczyną wypadku był błąd w identyfikacji;
• 2003 – brytyjski czołg Challenger 2 został ostrzelany przez inny czołg w trakcie nocnych walk, zginęli kapral Stephen John Allbutt i szeregowy David Jeffrey Clarke;
• 28 marca 2003 – Irak: para amerykańskich samolotów A-10 zaatakowała konwój brytyjskich sił rozpoznawczych;
• 22 kwietnia 2004 – Afganistan: Pat Tillman, słynny zawodnik futbolu amerykańskiego zabity w wyniku bratobójczego ognia;
• 2005 – amerykańscy żołnierze otworzyli ogień do bułgarskiego konwoju. Jeden z żołnierzy bułgarskich (młodszy sierżant Gardi Gardev) został zabity;
• 2006 – południowy Afganistan: dwa amerykańskie A-10 zaatakowały oddziały kanadyjskie zabijając szeregowego Marka Anthony’ego Grahama i poważnie raniąc 5 innych żołnierzy biorących udział w operacji przeciwko talibom,
• 2007 – amerykański atak lotniczy, zginęło ośmiu kurdyjskich żołnierzy.

Wizje artystyczne

Omyłkowy ostrzał jest jednym z tematów filmu Szalona odwaga.

Bibliografia

• Charles RCh.R. Shrader Charles RCh.R., Amicicide: the problem of friendly fire in modern war, Honolulu: University Press of the Pacific, 2005, ISBN 1-4102-1991-7, OCLC 500455140 .brak strony (książka)
• G. Regan, More Military Blunders, Carlton Books, 2004

Linki zewnętrzne

• U.S. Friendly Fire – A-10 Thunderbolt II Gunfire Video Leaked
• Friendly Fire Notebook Lista wypadków friendly fire w armii USA. members.aol.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2000-03-10)].
• ALLC Dispatches Vol 11. armyapp.dnd.ca. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-09-28)]., No 1 Fratricide Doświadczenia armii kanadyjskiej z wypadkami friendly fire