Breve regnum erigitur

Breve regnum erigitur – incipit najstarszej znanej piosenki żakowskiej, powstałej w języku łacińskim wśród uczniów krakowskich. Została ona zapisana wraz z notacją muzyczną na karcie 181 verso rękopisu przez nieznanego kopistę w XV wieku.

Utwór opowiada o zwyczaju panującym wśród XV-wiecznych żaków krakowskich, którzy corocznie, w dniach 15–22 października, porzucali obowiązki, aby oddawać się hucznej zabawie. Dochodziło wówczas do odwrócenia hierarchii społecznej – uczniowie przejmowali władzę w szkole, wybierając między sobą króla i dwór. Następnie zabawa przenosiła się na ulice, przejmowano we władanie miasto. Zwyczaj ten był znany także i w innych państwach średniowiecznej Europy (w Niemczech, Czechach, a przede wszystkim we Francji – jako kontynuacja rzymskich saturnaliów).

W łacińskim tekście piosenki żaków krakowskich charakterystyczny jest żal i zaduma nad faktem, że zabawa ta nie będzie trwać wiecznie. W pierwszej zwrotce występuje nawiązanie do motywu obracającego się koła bogini Fortuny: Sublimatum deprimitur / Et depressum elabitur / Transmutato tempore, co dosłownie oznacza: W zmieniającym się czasie to, co wyniosłe, jest strącane w dół, a to, co nisko położone, doznaje wyniesienia w górę. Utwór zbudowany jest z pięciu strof czterowersowych.

Rękopis piosenki przechowywany jest w Bibliotece Narodowej w Warszawie (w tzw. zbiorze Kras 52). O odkryciu tekstu pierwszy doniósł w 1973 Henryk Kowalewicz w „Pamiętniku Literackim”, w artykule Średniowieczna poezja polskich żaków. Piosenkę na język polski przełożył Zygmunt Kubiak.

Oryginalny tekst łaciński:

Fragment rękopisu Breve regnum wraz z notacją muzyczną

według średniowiecznej konwencji pisowni	według pisowni klasycznej
Breve regnum erigitur, Sublimatum deprimitur Et depressum elabitur Transmutato tempore,	Breve regnum erigitur, Sublimatum deprimitur Et depressum elabitur Transmutato tempore.
Puerilem miliciam, Perargutam periciam, Regencium industriam, Hanc eduxit in opere	Puerilem militiam, Perargutam peritiam, Regentium industriam, Hanc eduxit in opere.
Cracoviensem filium, Fulgentem velut lilium Ac de numero milium Cunctis preferendum.	Cracoviensem filium, Fulgentem velut lilium Ac de numero milium Cunctis praeferendum.
Octo dierum spacium Hoc sustinet solacium, Post hoc regis palacium Plagis feriendum,	Octo dierum spatium Hoc sustinet solatium, Post hoc regis palatium Plagis feriendum.
Namque regis eleccio Fit studii negleccio Ac desolatur leccio Tota septimana.	Namque regis electio Fit studii neglectio Ac desolatur lectio Tota septimana.

Zobacz też

• Karnawalizacja
• Juwenalia

Bibliografia

• Maciej Włodarski: Średniowieczna poezja łacińska w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007. ISBN 978-83-04-04605-4.brak strony w książce
• Teresa Michałowska: Średniowiecze. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13842-4.brak strony w książce