Broniszewice
51°57′52″N 17°48′30″E/51,964444 17,808333| wieś | |
 Kościół św. Michała Archanioła | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
106 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
1198[2] |
| Strefa numeracyjna |
062 |
| Kod pocztowy |
63-304[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PPL |
| SIMC |
0196204 |
Położenie na mapie gminy Czermin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pleszewskiego  | |
| 51°57′52″N 17°48′30″E/51,964444 17,808333[1]
| |
Broniszewice – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie pleszewskim, w gminie Czermin, nad Prosną.
Wieś składa się z trzech odrębnych założeń urbanistycznych: zespołu folwarcznego Marianin na południu, założenia pałacowego w centralnej części oraz zespołu folwarcznego w przysiółku Polskie na północnym wschodzie[4].
W latach 1954-1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Broniszewice, po jej zniesieniu w gromadzie Czermin.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Rzeczka Modłowa była zapewne miejscem kultu jeszcze pogańskich Słowian[potrzebny przypis]. Takie miejsca kultowe były często przekształcane w miejsca kultowe chrześcijańskie.
Nazwa Broniszewic pochodzi od jej późniejszego właściciela Bronisza, zapewne pochodzenia czeskiego[potrzebny przypis]. Okoliczne dobra były własnością księcia Mieszka Starego. Okolice przyszłych Broniszewic, Grodziska i kilka innych osad dał Mieszko jako wiano drugiej żonie Eudoksji, która nadała owe dobra sprowadzonym do Polski bożogrobcom[potrzebny przypis]. 12 zakonników z siedzibą w Grodzisku gospodarowało majątkiem niezbyt zręcznie[potrzebny przypis]. Dobra były sprzedawane lub dzierżawione[5]. W Broniszewicach, w rozwidleniu rzek Kijowca i Modłowy powstał gródek rycerski, spełniający także rolę zajazdu dla kupców i wędrowców przed przeprawą na drugą stronę Prosny[6]. Grodek był otoczony sześciometrowej szerokości fosą[6]. Był własnością biskupa gnieźnieńskiego. Znamy ostatniego dowódcę, rycerza Grzegorza, jak podaje Jan Długosz bardzo zacnego i dzielnego[potrzebny przypis].
Gródek biskupi i okoliczne dobra bożogrobców zostały nabyte przez Bronisza na początku XV w.[potrzebny przypis] Pierwej zapewne już te majętności dzierżawił, jako że nazwa Broniszewice pojawiła się już przed nabyciem przez owego tych ziem i osad. Dawna nazwa rzeki i osady Modłowa przetrwała jeszcze prawie jeden wiek[potrzebny przypis]. Jak podaje Długosz, był tu pierwszy kościółek, zapewne rodzaj rotundy w grodzisku rycerskim, pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Nowy kościół wystawiono na początku XV w., konsekrowany przez pierwszego prymasa Polski Mikołaja Trąbę w 1422[potrzebny przypis].
Broniszewice po raz pierwszy były wzmiankowane w 1393[potrzebny przypis] lub pomiędzy 1406 a 1412 rokiem[4], gdy były gniazdem rodu Broniszów herbu Pomian[7]. Parafię utworzono w 1411 r. dzięki staraniom kanonika kujawskiego Mikołaja Broniszewskiego. Wieś w średniowieczu była ośrodkiem dóbr rycerskich. Na znajdującym się w pobliżu pałacu kopcu odkryto pozostałości murowanej wieży mieszkalnej. Do dzisiaj widoczne jest niewielkie wzniesienie otoczone pozostałościami fosy.
W 1446 Stanisław Bronisz przekazał bądź sprzedał wieś swojemu pasierbowi, Janowi Rusockiemu i jego synom, Janowi i Bartłomiejowi z Suchorzewa[6][7][4]. Wieś pozostała własnością rodu Suchorzewskich herbu Zaremba do początków XVII wieku[6]: w 1618 są oni wzmiankowani jako właściciele części wsi)[4]. Jeszcze w XVI wieku ród ten dołączył do braci czeskich i tej wspólnocie przekazał lokalny kościół, który jednak wrócił do katolików przed śmiercią Stanisława Suchorzewskiego w 1615 roku[7]. Ministrami zboru w Broniszewicach byli Adam Mollerus, a po nim Jan Wiglef[7]. Z biegiem lat wieś podupadła, już w drugiej połowie XVI wieku nie była wymieniana w rejestrach poborowych[6].
W 1637 wieś odziedziczył Świętosław Lipski, proboszcz kolegiaty w Choczu[4]. W 1713 właścicielem dworu, folwarku i dóbr wsi był miejscowy pleban Łukasz Wielowiejski[4]. W połowie XVIII wieku (ok. 1750 roku) dobra te przeszły na własność Józefa Wężyka, kasztelana konarskiego i sieradzkiego[4]. W rękach jego spadkobierców wieś pozostała do 1858 roku[4].
W roku 1907 została rozparcelowana przez niemiecką Komisję Kolonizacyjną[8].
W okresie powojennym w pałacu w stylu eklektycznym powstał Dom Pomocy Społecznej, który jest prowadzony przez siostry dominikanki. W 2018 otwarto przy nim Dom Chłopaków przeznaczony dla 56 chłopców niepełnosprawnych intelektualnie. W otwarciu udział wzięli m.in. Jan Pospieszalski i Małgorzata Pieńkowska[9].
Podział[edytuj | edytuj kod]
We wsi wyróżnia się następujące historyczne przysiółkiː Stare Polskie, Nowe Polskie, Stara Wieś, Mazury, Podwórze, Marianin, Górka[10].
Osoby[edytuj | edytuj kod]
Sołtysem Broniszewic był Jan Błaszczak, wybrany na posła Sejmu II RP. Z Broniszewic pochodziła pisarka Józefa Kisielnicka[11].
Transport[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajdował się przystanek zdemontowanego odcinka Krotoszyńskiej Kolei Dojazdowej, Krotoszyn - Pleszew. Linia jest nieeksploatowana od 1978.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Pałac z 1892 roku w stylu eklektycznym (obecnie Dom Pomocy Społecznej), park
- Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła z 1914 roku w stylu neobarokowym wraz z plebanią i organistówką
- Kościół św. Michała Archanioła z 1896 roku w stylu neogotyckim
- Oberża z 1905 roku
- Szkoła w Broniszewicach Nowych (Górka) z 1906 roku
- Szkoła w Broniszewicach Starych z 1870 roku
- Kopiec rycerski "motte" na wysepce w pobliżu pałacu
- Gorzelnia Skórzewskich z 1853 roku
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 10333
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 91 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h Stanisław Małyszko, Łucja Gajda, Powiat pleszewski, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego, 1994, s. 23, ISBN 978-83-86624-01-0 [dostęp 2016-09-10] (pol.).
- ↑ Władysław Konopczyński, Polski słownik biograficzny, Nakł. Polskiej Akademii Umiejętności, 1974, s. 565 [dostęp 2016-09-10] (pol.).
- ↑ a b c d e Janusz Tomala, Budownictwo obronne powiatu kaliskiego w XIV-XVIII wieku, Wydawn. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 1995, s. 17, 39, 63, ISBN 978-83-7063-107-9 [dostęp 2016-09-10] (pol.).
- ↑ a b c d Józef Łukaszewicz, O kościołach Braci Czeskich w dawnéj Wielkiejpolsce, 1835, s. 272 [dostęp 2016-09-10] (pol.).
- ↑ Niemiecka spuścizna [online], Opiekun Kalisz [dostęp 2019-01-04] (pol.).
- ↑ PF, Zakonnice z Broniszewic dopięły swego, w: Głos Wielkopolski, 7.9.2018, s. 4
- ↑ Historia. Broniszewice. czermin.wlkp.pl. [dostęp 2019-03-21]. (pol.).
- ↑ Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T. Tom drugi I–Me. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 117. ISBN 83-02-08101-9.
