Brus (gmina)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Brus(s)
gmina wiejska
1867–1946[a]
Państwo

 Polska

Województwo

1919–39: łódzkie (II RP)
1945–46: łódzkie

Powiat

łódzki

Siedziba

1919–27: Łódź
1927–46: Brus

Populacja (1924[1])
• liczba ludności


3041

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba miejscowości

10

brak współrzędnych

Brus (początkowo Bruss, także Brussa) – dawna gmina wiejska istniejąca do 1946 roku w woj. łódzkim. Siedzibą władz gminy była początkowo Łódź, a następnie Brus (obecnie część dzielnicy Polesie w Łodzi)[2].

1867–1918[edytuj | edytuj kod]

Za Królestwa Polskiego gmina Brus należała do powiatu łodzińskigo (łódzkiego) w guberni piotrkowskiej[3][4].

18 października 1906 z gminy Brus wyłączono część wsi Brus, część wsi Karolew, część wsi Rokicie Stare i część wsi Rokicie Nowe, włączając je do Łodzi[5].

18 sierpnia 1915 z gminy Brus wyłączono część wsi Rokicie Stare, część wsi Rokicie Nowe, część wsi Rokicie Wójtostwo oraz część folwarku Brus II i III, a obszar ten o ogólnej powierzchni 239,8068 ha włączono do Łodzi[6].

1919–1939[edytuj | edytuj kod]

W okresie międzywojennym gmina Brus należała do powiatu łódzkiego w woj. łódzkim.

24 lutego 1923 roku z gminy Bruss wyłączono osadę Ruda Pabianicka oraz miejscowości Nowe Rokicie i Chachuła i utworzono z nich miasto Ruda Pabianicka[7][8]. W związku z tym, ludność gminy zmalała o 5127 (z 8168 do 3041) i obejmowała miejscowości: Bruss (wieś i folwark), Gadka Nowa (wieś), Gadka Stara (wieś), Nowy Józefów (wieś), Retkinia (wieś), Rokicie Stare (wieś), Rokicie-Wójtowstwo (wieś) i Smólsko (kolonia i folwark)[9].

1 kwietnia 1927 roku siedzibę gminy Bruss przeniesiono z Łodzi do folwarku Brus; równocześnie do gminy Brus przyłączono część obszaru zniesionej gminy Rszew (Srebrną), a także część obszaru gminy Rąbień (Stare Złotno, Leonów, Dąbrowę, Hutę Jagodnicę, Nowe Złotno i Cygankę), natomiast część obszaru gminy Brus włączono do gminy Gospodarz (Gadkę Starą, Gadkę Nową i Rudę Las)[10].

1 września 1933 gminę Brus podzielono na 9 gromad (sołectw)[11].

Ponadto 15 marca 1937 gromadę Rokicie podzielono, tworząc z części wsi Rokicie Stare (graniczącej z gruntami miasta Łodzi do ulicy Obywatelskiej) nową gromadę o nazwie Rokicie Nowe[12] (bez związku z wsią Nowe Rokicie, włączoną już w 1923 roku do miasta Ruda Pabianicka).

1939–1944[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej, gminę włączono do III Rzeszy. 1 stycznia 1940 Łodzi (odtąd Litzmannstadt) nadano uprawnienia miasta wydzielonego. Tego samego dnia Niemcy wcielili w granice miasta rozległe tereny przyległe, o powierzchni kilkakrotnie większej od dotychczasowej Łodzi (m.in. miasto Ruda Pabianicka, Brus, Radogoszcz, Łagiewniki, Nowosolną, Wiskitno, Chojny i inne)[13].

PRL[edytuj | edytuj kod]

Po zajęciu Łodzi przez wojska sowieckie 19 stycznia 1945, rządy w Łodzi przejęła polska administracja. Ponieważ nowe władze państwowe nie uznały zmian administracyjnych wprowadzonych przez okupanta niemieckiego[14], przywrócono granice miasta z sierpnia 1939. Doprowadziło to do paradoksalnej sytuacji, kiedy to miejscowości włączone przez Niemców w granice Łodzi odzyskały swój samodzielny byt[15], a co z kolei uniemożliwiało szybkie porządkowanie spraw miasta po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej[13].

Ponieważ już wcześniej, 10 września 1944, Łódź zaliczono do województw miejskich[16] wywarło to niewątpliwie duży wpływ na decyzję rządu o powrocie do miasta większości obszarów włączonych do Łodzi w 1940 podczas okupacji niemieckiej[13]. I tak już po ponad roku, 13 lutego 1946, powrócono do zmian niemieckich, w związku z czym gmina Brus została ponownie zniesiona[17]:

Niejasna jest kolejna przynależność administracyjna gromad nie włączonych do Łodzi w 1946 roku. W spisach powojennych w miejsce gromady Jagodnica figuruje gromada Dąbrowa w granicach gminy Rąbień, natomiast gromady Nowy Józefów i Srebrna już nie są podawane[19][20], choć pod względem geograficznym winny przypaść gminie Rąbień.

Natomiast te trzy gromady wymienione są jako przynależne do gminy Brus w związku z reorganizacją administracji wiejskiej jesienią 1954. Gromady Srebrna i Nowy Józefów włączono "wyłączono z gminy Brus" i włączono do Konstantynowa Łódzkiego[21], a gromadę Dąbrowa "wyłączono z gminy Brus" i włączono do nowo utworzonej gromady Rąbień[22]. Jak podaje Czesław Gumkowski (str. 4), Zarząd Gminy Brus został "całkowicie zlikwidowany" już jesienią 1945, a jego czynności przekazano starostwom grodzkim południowo-łódzkiemu i północno-łódzkiemu[18]. Zapis wzmiankujący gminę Brus w 1954 roku został zapewne podyktowany brakiem wydania odpowiedniego rozporządzenia które miałoby formalnie ją znieść w 1946 roku (mowa jest tylko o włączaniu jej obszarów do Łodzi). W przeciwieństwie do gmin Radogoszcz i Chojny, które do Łodzi wcielono w całości, częściowe pozostawienie obszaru gminy Brus (a także gminy Łagiewniki) poza miastem Łodzią bez jednoczesnego jej zniesienia, spowodowało skutki formalnoprawne osiem lat później.

1 stycznia 1973 gromada Dąbrowa (z Jagodnicą i Hutą Jagodnicą) znalazła się w gminie Aleksandrów Łódzki[23]. 1 stycznia 1988 Dąbrowę (64 ha) włączono do Konstantynowa Łódzkiego[24], a Jagodnicę (134,04 ha) i Hutę Jagodnicę (103,00 ha) do Łodzi; ponadto do Łodzi włączono wchodzący od 1954 w skład Konstantynowa Łódzkiego Nowy Józefów (330 ha)[25]. Tak więc po 1988 roku prawie cały obszar dawnej gminy Brus znajduje się w granicach Łodzi, oprócz Srebrnej i Dąbrowy, które przynależą do Konstantynowa Łódzkiego.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. łódzkiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
  2. ↑ Faktycznie obszar części gminy Brus został już włączony w granice administracyjne Łodzi wcześniej – 31 października 1945 roku[18].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej
  2. ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
  3. ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
  4. ↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)
  5. ↑ Rozporządzenie R.M. z dnia 18.10.1906 r.
  6. ↑ Rozporządzenie Cesarsko-Niemieckiego Prezydenta Policji z dnia 18.08.1915 r.
  7. ↑ Dz.U. z 1923 r. nr 17, poz. 108.
  8. ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 55, poz. 560.
  9. ↑ Skorowidzu miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej
  10. ↑ Dz.U. z 1927 r. nr 17, poz. 137.
  11. ↑ Łódzki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 18, poz. 229.
  12. ↑ Łódzki Dziennik Wojewódzki. 1937, nr 6, poz. 80
  13. ↑ a b c Atlas Historyczny Miasta Łodzi (Mapa rozwoju terytorialnego Łodzi)
  14. ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
  15. ↑ Bandurka M., 1995; Koter M., Geneza układu przestrzennego Łodzi, 1969 (s. 162-163)
  16. ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 5, poz. 22.
  17. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 4, poz. 35, s. 66 (PDF – 2), kol. 1.
  18. ↑ a b Czesław Gumkowski. Wielka Łódź. „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”. Nr 6, s. 4 (PDF – 3), grudzień 1945. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-04-13]. Cytat: [...] W dniu 31 października 1945 roku włączona została do terenu Wielkiej Łodzi część Gminy Brus [...]. 
  19. ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
  20. ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
  21. ↑ Uchwała Nr 26/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie zmian granic niektórych miast; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
  22. ↑ Uchwała Nr 34/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu łódzkiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z 1 grudnia 1954 r., Nr 11, Poz. 39).
  23. ↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
  24. ↑ M.P. z 1987 r. nr 26, poz. 209
  25. ↑ M.P. z 1987 r. nr 25, poz. 205.
Powiat łódzki (1867–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie
(1867–1954 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brus_(gmina)&oldid=73045535”