Brusno (Słowacja)
48°47′27″N 19°23′20″E/48,790833 19,388889 Panorama wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Powiat | |
| Starosta |
Viera Krakovská[1] |
| Powierzchnia |
43,51[2] km² |
| Wysokość |
417[3] m n.p.m. |
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+421 48[3] |
| Kod pocztowy |
976 62[3] |
| Tablice rejestracyjne |
BB |
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego  | |
Położenie na mapie Słowacji  | |
| 48°47′27″N 19°23′20″E/48,790833 19,388889
| |
| Strona internetowa | |
Brusno – wieś (obec) w środkowej Słowacji, położona w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Bańska Bystrzyca.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Brusno leży 21 km na wschód od Bańskiej Bystrzycy, w wąskiej w tym miejscu dolinie Hronu. Zabudowania wsi rozłożone są w dużym zakolu rzeki, w większości pomiędzy ujściem do niej jej prawobrzeżnego dopływu Sopotnicy i lewobrzeżnego dopływu, potoku Brusnianka. Przez wieś przebiega linia kolejowa Bańska Bystrzyca - Červená Skala oraz droga krajowa I/66[6].
W skład wsi wchodzi dzielnica Ondrej nad Hronom (dawniej samodzielna wieś Svätý Ondrej), usytuowana przy ujściu Sopotnicy do Hronu oraz położona w głębi doliny Brusnianki, w dolinie zwanej Peklo, część uzdrowiskowa, zwana Brusno-kúpele[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Aktualna wieś powstała w 1961 r. przez połączenie Brusna i wsi Svätý Ondrej. Nowej wsi nadano nazwę Hronov pri Banskej Bystrici, którą jednak w 1971 r. zmieniono znów na Brusno[7]. Svätý Ondrej powstał zapewne w I. połowie XIII w., jeszcze przed pierwszym najazdem tatarskim. Nazwa poszła od patrona istniejącego już wówczas kościoła. Pierwsze pisemne wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1424[8]. Występowała ona wówczas jako villa utraque Zenthandras i należała do feudalnego "państwa" z siedzibą na zamku lupczańskim[7]. Na jej terenie podejmowano próby wydobycia złota i rud miedzi. W późniejszych czasach mieszkańcy zajmowali się głównie domowym rzemiosłem i handlem (m. in. koronki, kosy, sierpy, noże, skórzane pasy)[9].
Osada Brusno powstała być może już w XII stuleciu. Również i ona w 1424 r. należała do "państwa" lupczańskiego[7]. Mieszkańcy zajmowali się głównie pasterstwem[9], a następnie także pracą w lasach, wypalaniem węgla drzewnego i in. Po odkryciu leczniczych właściwości tutejszych źródeł z alkaliczno-siarkowymi wodami część z nich znalazła zatrudnienie przy obsłudze kuracjuszy. Z końcem XIX w. i w następnym stuleciu wielu mieszkańców obu osad znalazło pracę w pobliskich zakładach metalurgicznych w rejonie Podbrezovej.
Uzdrowisko[edytuj | edytuj kod]
Uzdrowisko Brusno-kúpele rozwinęło się w XIX w. w miejscu, w którym znajdowała się dawna osada robotników leśnych[10]. Tutejsze źródła po raz pierwszy udokumentowane zostały w 1818 r. w kronice parafialnej w Medzibrodzie. Do 1834 r., kiedy to rozpoczęto budowę pierwszych łazienek, zakończoną w 1837 r., w dokumentach nie ma wzmianki o leczniczym wykorzystaniu źródeł. Jest jednak więcej niż prawdopodobne, że źródła były używane przez drwali, górników i węglarzy na długo przed tym rokiem, ponieważ codziennie przechodzili obok nich do pracy doliną Brusnianki. Pierwszy sezon w uzdrowisku rozpoczął się wiosną 1838 roku i trwał do 1859 roku, kiedy to spalił się główny pawilon uzdrowiskowy. W 1884 roku właścicielem uzdrowiska w Bruśnie został architekt i budowniczy z Bańskiej Bystrzycy, Ľudovít Rosenauer. Dla uzdrowiska była to bardzo istotna zmiana. W ciągu następnych dziesięciu lat wybudował obiekty uzdrowiskowe, których wygląd zasadniczo zachował się do dziś. Dzięki Ľudovítowi Rosenauerowi uzdrowisko uzyskało pierwszego stałego lekarza. Był dr. Jozef Lukácsy, który przybył do Brusna w 1892 roku ordynował w czasie letniego sezonu uzdrowiskowego. Większość klientów uzdrowiska w tym czasie składała się z węgierskich urzędników, kupców i drobnych przedsiębiorców z Budapesztu i okolic. Dla nich Brusno było tańszą i równorzędną alternatywą dla odległych Karlowych Warów[11]. Zachowało się kilka obiektów z tamtego okresu, wzniesionych w stylu późnego klasycyzmu, w większości przebudowanych w ciągu XX w. Autorem fontanny w parku był Július Bártfay[9].
W 1950 r. mocno zapuszczone obiekty uzdrowiskowe przejęły państwowe Československé štátne kúpele[7]. W latach 80. XX w. powstał nowy kompleks sanatoryjny na 400 łóżek[12] (Liečebný dom „Poľana”). Obecnie leczy się tu choroby układu krążenia, układu pokarmowego, zaburzenia metabolizmu i choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego oraz choroby nerek i dróg moczowych[11].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według danych z dnia 31 grudnia 2010 wieś zamieszkiwało 2142 osób, w tym 1111 kobiet i 1031 mężczyzn[13].
W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco[14]:
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lista wybranych wójtów, burmistrzów gmin i miast w wyborach do organów gminy. Štatistický úrad Slovenskej republiky. [dostęp 2012-01-02]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 43,51S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Statistical Office of the Slovak Republic: Základná charakteristika. 2015-04-17. [dostęp 2022-03-31]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Nízke Tatry. Chopok. Turistická mapa 1:50 000, 5. vydanie, VKÚ Harmanec 2003, ISBN 80-8042-045-9
- ↑ a b c d e Jozef Böhmer i in.: Slovenské rudohorie. Veporské vrchy. Turistický sprievodca ČSSR č. 20, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1987, s. 181-182
- ↑ Statystyki ogólne miejscowości. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-02]. (ang.).
- ↑ a b c Zdenko Hochmuth i in.: Nízke Tatry (západná časť). Turistický sprievodca ČSSR zväzok 48a, wyd. Šport, Vydavateľstvo SV ČSTV, Bratislava 1965, s. 244
- ↑ Ján Vicen. Obce Mikroregiónu Rentár. „Bystrický PERMON”. R. XIV (nr 3/2016), s. 15-16, październik 2016. Občianske združenie Permon. (słow.).
- ↑ a b Wg strony Kúpele Brusno [1]
- ↑ Hochmuth Zdenko a kolektív: Nízke Tatry – západ. Turistický sprievodca ČSSR č. 10, wyd. Šport, Slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1982, s. 246-247
- ↑ Dane statystyczne dotyczące liczby mieszkańców. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-02]. (ang.).
- ↑ Statystyki mieszkańców na podstawie spisu statystycznego z roku 2001. Statistical Office of the Slovak Republic. [dostęp 2012-01-02]. (ang.).
