Przejdź do zawartości

Budzyń

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Budzyń
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Budzyniu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

chodzieski

Gmina

Budzyń

Prawa miejskie

1458–1934, 2021

Burmistrz

Marcin Sokołowski

Powierzchnia

40,59[1] km²

Wysokość

100–110 m n.p.m.

Populacja (2022)
• liczba ludności
• gęstość


4648[1]
115[1] os./km²

Strefa numeracyjna

67

Kod pocztowy

64-840

Tablice rejestracyjne

PCH

Położenie na mapie gminy Budzyń
Mapa konturowa gminy Budzyń, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Budzyń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Budzyń”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Budzyń”
Położenie na mapie powiatu chodzieskiego
Mapa konturowa powiatu chodzieskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Budzyń”
Ziemia52°53′22″N 16°59′19″E/52,889444 16,988611
TERC (TERYT)

3001024

SIMC

0524393

Strona internetowa

Budzyń – miasto w Polsce położone w województwie wielkopolskim, w powiecie chodzieskim, w miejsko-wiejskiej gminie Budzyń[2]. Siedziba gminy Budzyń.

Prawa miejskie uzyskał przed rokiem 1458. Pod koniec XVI wieku jako miasto królewskie należące do starostwa rogozińskiego leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[3]. 13 czerwca 1934 stracił prawa miejskie[4]. Budzyń odzyskał status miasta 1 stycznia 2021 roku[5].

1934–1954 siedziba zbiorowej gminy Budzyń[6], 1954–1972 gromady Budzyń[7], a od 1973 ponownie gminy Budzyń[8]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa pilskiego.

Toponimia

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa znana od XV wieku (Budzyn 1435, Budzin 1580) pochodzi od wyrazu budzyń. W słownictwie gwarowym wyraz ten zachował się w znaczeniu: „Lichsza część wsi, lub gorzej zabudowana, przyjmuje czasem pogardliwe miano budzynia”[9]. Niemieckie brzmienia nazwy – „Budsin”.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Fragment centrum i pomnik „W hołdzie walczącym o wolność Ziemi Budzyńskiej”

Pierwsza adnotowana wzmianka o Budzyniu pochodzi z 1435 r.[10] Prawa miejskie otrzymał Budzyń przed 1458 r., za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Miasto było własnością króla. Prawa miejskie odnowił Władysław IV w 1641 r., potwierdzając jednocześnie wizerunek orła białego i klucza jako herb Budzynia. W starostwie rogozińskim Budzyń był miastem królewskim, a później siedzibą niegrodowego starostwa budzyńskiego.

W 1774 r. został bezprawnie zaanektowany przez Królestwo Prus, co było wykroczeniem poza oficjalne postanowienia rozbiorowe. Pomimo intensywnych procesów germanizacyjnych Polacy stanowili w Budzyniu większość – świadczą o tym spisy ludności z lat 1816, 1831 i 1871.

5 stycznia 1919 r. powstańcy z pobliskiego Rogoźna Wielkopolskiego usunęli z Budzynia administrację pruską. Budzyń stał się miastem strategicznie ważnym dla powstania. 7 lutego udaremniono atak niemiecki na Rogoźno, w czym wydatny udział mieli mieszkańcy Budzynia. 26 kwietnia 1919 r. otrzymali symboliczny klucz do ratusza. Jednakże już 15 lat później mieszkańcy z powodów podatkowych zrezygnowali z praw miejskich. Od tego czasu do ponownego nadania praw miejskich Budzyń był jedną z największych i najprężniejszych gospodarczo wsi w kraju.

W roku 1939 w ramach fizycznej eliminacji inteligencji polskiej Niemcy rozstrzelali na Wzgórzach Morzewskich proboszcza parafii budzyńskiej Stanisława Łakotę[11] i kierownika szkoły w Budzyniu Władysława Kaję.

W 2021 roku Budzyń odzyskał status miasta[12].

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Budzyń jest gminą rolniczą. Z ogólnej powierzchni gminy wynoszącej 20 761 ha, 12 242 ha to użytki rolne stanowiące 58,9%. Dominuje tu chów trzody chlewnej, oprócz tego bydła, owiec, kóz, drobiu mięsnego i niosek. Przeważa tu rolnictwo ekologiczne.

Edukacja

[edytuj | edytuj kod]

W Budzyniu działa Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Od czerwca 2010 odbywa się corocznie w Budzyniu „Lato artystyczne” – impreza zainicjowana przez lokalną bibliotekę publiczną. Ma ona charakter kulturalno-edukacyjny, promuje twórczość artystyczną (rzeźba, malarstwo, muzyka, teatr, literatura, fotografia). W inauguracyjnej edycji udział wziął Lech Konopiński, Jerzy Utkin (poeta z Piły) i Jolanta Nowak-Węklarowa (poetka z Wągrowca)[13][14].

W 1988 roku otworzono stadion sportowy. Wykorzystywany jest przez BKS „Kłos” oraz SKS.

Ostatnio[kiedy?] otworzono przy Gimnazjum salę w której mieści się boisko wielofunkcyjne 1 czerwca 2009 roku otworzone zostało boisko wielofunkcyjne koło Szkoły Podstawowej.

Religia

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta znajduje się obecnie parafia katolicka pod wezwaniem św. Barbary, do której należą dwa znajdujące się na terenie miejscowości kościoły – św. Barbary i św. Andrzeja Boboli, będący kościołem poewangelickim[15].

Jedynym czynnym cmentarzem znajdującym się w granicach Budzynia jest cmentarz katolicki założony w 2 poł. XIX wieku, znajdujący się pod opieką konserwatorską[15].

Najstarszym znanym, nieczynnym już cmentarzem jest cmentarz katolicki usytuowany na wzgórzu zwanym „Okręglik”. Spoczywają na nim pochowani w 1813 roku żołnierze napoleońscy i osoby zmarłe na cholere w II poł XIX wieku. Na wzgórzu znajduje się obecnie kapliczka z posągiem Matki Boskiej. Przy kościele św. Barbary także znajduje się katolicki cmentarz, który objęty jest opieką konserwatorską. Znajdują się na nim nagrobki w kształcie obelisków pochodzące z poł. XIX wieku oraz groby powstańców wielkopolskich z 1919 r[15].

Przy ulicy Wągrowieckiej znajduje się nieczynny cmentarz ewangelicki, także objęty opieką konserwatorską, z najstarszym nagrobkiem pochodzącym z roku 1896[15].

W Budzyniu znajdował się także założony około 1700 roku cmentarz żydowski, znajdujący się niegdyś przy Margonińskiej[15].

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
  2. Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-05-16].
  3. Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 243.
  4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1934 r. o zniesieniu ustroju miejskiego niektórych miast w województwie poznańskiem. (Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 422)
  5. Dz.U. z 2020 r. poz. 1332
  6. Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 653
  7. Uchwała Nr 17/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu chodzieskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 26 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 października 1954 r. dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z 4 grudnia 1954 r., Nr. 20, Poz. 100)
  8. Uchwała Nr XVIII/98/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 5 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie poznańskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 29 grudnia 1972, Nr 32, Poz. 391)
  9. Kazimierz Rymut: Nazwy Miast Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Ossolineum, 1987. ISBN 83-04-02436-5.
  10. Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski. Historia - pochodzenie - zmiany, red. K. Rymut, t. I, A-B; t. II, C-D, Kr. 1996-1997. ISBN 83-85579-29-X.
  11. Opis aresztowania księdza Łakoty. dzienniknowy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-13)]..
  12. Dz.U. z 2020 r. poz. 1332.
  13. Honorata Struzik, Lato artystyczne w Budzyniu, w: Panorama Wielkopolskiej Kultury, nr 3(58)/2010, WBP Poznań/Centrum Animacji Kultury Poznań, s. 7, ISSN 1730-8356.
  14. Budzyn.pl.
  15. a b c d e Charakterystyka wartości kulturowych, [w:] Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Budzyń, Gmina Budzyń, 9 listopada 1999 [dostęp 2022-02-11].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]