Biegus zmienny
(Przekierowano z Calidris alpina)
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| ||
| Calidris alpina[1] | ||
| (Linnaeus, 1758) | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | siewkowe | |
| Rodzina | bekasowate | |
| Podrodzina | słonki | |
| Rodzaj | Calidris | |
| Gatunek | biegus zmienny | |
| Podgatunki | ||
| ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 latem (sezon lęgowy) przez cały rok przeloty zimą sezonowość występowania niepewna | ||
Biegus zmienny (Calidris alpina) – gatunek ptaka z rodziny bekasowatych (Scolopacidae).
- Calidris alpina arctica – północno-wschodnia Grenlandia. Zimuje w północno-zachodniej Afryce.
- Calidris alpina schinzii – południowo-wschodnia Grenlandia, Islandia, Wyspy Owcze i Wyspy Brytyjskie po południową Skandynawię i kraje basenu Morza Bałtyckiego. Bardzo nielicznie gnieździł się w północnej Polsce do początku XXI w. Zimuje w Europie Południowej i Maghrebie.
- Calidris alpina alpina – Laponia i północna Rosja na wschód po rejon półwyspu Tajmyr i rzekę Jenisej. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego i dalej w Azji po północne Indie i Bangladesz. W Polsce spotykany na przelotach.
- Calidris alpina centralis – północno-wschodnia Syberia od półwyspu Tajmyr do delty Kołymy. Zimuje we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, nad Morzem Czerwonym i dalej na wschód po Azję Południową.
- Calidris alpina sakhalina – od Kołymy po Półwysep Czukocki. Zimuje na Dalekim Wschodzie.
- Calidris alpina actites – północny Sachalin. Zimuje prawdopodobnie w Azji Wschodniej.
- Calidris alpina kistchinskii – na północ od Morza Ochockiego po Góry Koriackie, Kamczatkę i Kuryle. Miejsce zimowania nieustalone.
- Calidris alpina arcticola – północno-zachodnia Alaska, północna część Półwyspu Seward i północno-zachodnia Kanada. Zimuje na Dalekim Wschodzie.
- Calidris alpina pacifica – południowo-zachodnia Alaska i południe Półwyspu Seward. Zimuje w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej.
- Calidris alpina hudsonia – środkowa Kanada. Zimuje na wschodnim i zachodnim wybrzeżu USA oraz we wschodnim Meksyku.
W Wielkiej Brytanii to gatunek osiadły. Na zimowiskach natomiast zbierają się w ogromne, liczące tysiące osobników stada, zwłaszcza na wybrzeżach.
W Polsce spotyka się na przelotach w marcu-maju i lipcu-listopadzie dwa podgatunki – C. a. schinzii i C. a. alpina pochodzący z terenów położonych dalej na północ. Jeszcze w końcu XX w. odnotowywano nieliczne lęgi C. a. schinzii na Bagnach Biebrzańskich, przy ujściu Redy do Zatoki Puckiej (rezerwaty przyrody „Beka” i „Mechelińskie Łąki”), na wyspach w delcie Świny i nad jeziorem Łebsko[5]. Ostatni potwierdzony lęg w Polsce miał miejsce w 2004 roku w rezerwacie „Beka”; w roku 2010 w tym samym rezerwacie odnotowano ostatnie obserwacje ptaków tego podgatunku interpretowane jako prawdopodobne gniazdowanie[5].
- Cechy gatunku
- Wśród biegusów jest najpospolitszy. Krępy i ma stosunkowo krótką szyję i czarne nogi. Samice są nieco większe od samców, jednak obie płci ubarwione są jednakowo. W szacie godowej wierzch ciała rdzawobrązowawy z ciemnymi plamkami. Gardło i wole jasne z ciemnymi, podłużnymi kreskami. Na piersi i brzuchu czarna plama, boki, tył brzucha i podogonie białe. Dziób czarny, lekko wygięty w dół i większy od głowy. W szacie spoczynkowej wierzch szarosiwy, a spód biały. Jedynie na piersi i gardle czarne kreski. Młodociane podobne do osobników dorosłych, lecz pozbawione czarnej plamy na spodzie. Brzuch mają szarożółty podłużnie prążkowany z przodu, a poprzecznie z tyłu i dwie czarne plamy na jego bokach. Wierzch ciemny z rdzawobrązowymi i białymi obrzeżeniami piór. Głowę i pierś mają żółtobrązową.
- W locie przez skrzydła ciągnie się biały pas, widać też białe obrzeżenie kupra. Sterówki są szarobrązowe, czarne u nasady. Poza tym środkowa para piór jest nieco dłuższa. Lecąc w stadach mogą wykonywać czasem gwałtowne zwroty. Biegusy wielkością dorównują szpakom. Zaniepokojone lub gdy są w powietrzu wydają klekoczące „tirr”, a w czasie toków chrapliwe „trur ur ir”.
- C. a. arctica jest najmniejszy, najciemniejszy i ma najkrótszy dziób. C. a. pacifica i C. a. hudsonia są największe, najjaśniejsze i posiadające najdłuższe dzioby. W szacie spoczynkowej grzbiet rdzaworudy u C. a. alpina, żółtawy u C. a. schinzii i czerwonawożółty u C. a. arctica. Ogólnie jednak w terenie trudno jest je od siebie odróżnić.
- Wymiary średnie
- dł. ciała ok. 15–30 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 35–40 cm
waga ok. 30–85 g - Biotop
- Tundra, torfowiska i bezdrzewne tereny podmokłe. W Skandynawii spotkać go można w piętrze alpejskim tamtejszych gór. Poza sezonem godowym preferują wybrzeża wód, zarówno słodkich jak i słonych. Rzadziej spotkać go można w głębi lądu, ale zalatuje tam regularnie.
- Toki
- Po powrocie na tereny lęgowe, od marca do maja, samiec krąży nad wybranym terenem w nierównym locie. Czasem siada na podwyższeniu i zaczyna swoje niskie trele. Zrywa się nagle do pionowego lotu, po czym z powrotem spada. Dla swojej przyszłej partnerki szykuje parę gniazd. Samica wybiera najlepsze i wyścieła je trawą, mchem i liśćmi.
- Gniazdo
- Na ziemi ze skąpą wyściółką, pod osłoną roślin zielnych, czasem krzewów w trudno dostępnym miejscu.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju-lipcu (w Polsce w maju) 4 jaja o rozmaitym ubarwieniu (najczęściej oliwkowym lub brązowym).
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 16–22 dni przez obydwoje rodziców. Oba dorosłe ptaki zajmują się też młodymi, choć więcej czasu poświęcają temu samce. Pisklęta mają jasnożółty puch z czarnymi pasami i rzędami jasnych kropek. U biegusów obserwowane było „adoptowanie” obcych ptaków, zarówno przez pary posiadające już potomstwo, jak i przez te, które go jeszcze nie mają. Odnotowano też zaskakujące zachowania samic, które przedwcześnie opuszczały swoje młode, nie czekając za nimi. Pisklęta usamodzielniają się po 4 tygodniach. Odloty następują od końca lipca aż po październik. W Niemczech setki tysięcy ptaków można zobaczyć wtedy nad Morzem Wattowym, gdzie się przepierzają.
- Pożywienie
- Drobne bezkręgowce, m.in. robaki, ślimaki, małże, skąposzczety, larwy komarów i skorupiaków, oraz zielone części roślin. Szukają go w miękkim mulistym podłożu.
- Ochrona
- W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, wymaga ochrony czynnej[6]. Uznany za silnie zagrożony wyginięciem w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz Dyrektywie ptasiej. W Polsce występowało najwyżej 20 par lęgowych, dziś spotyka się stada liczące nawet kilkaset osobników w trakcie wędrówki jesiennej. Zagrożeniami dla tego gatunku są osuszanie podmokłych łąk lub szybkie ich zarastanie trzciną i niszczenie terenów lęgowych, a dla ptaków wędrujących – ubywanie naturalnych plaż i ich nadmierna penetracja przez ludzi.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Calidris alpina, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ Calidris alpina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Van Gils, J., Wiersma, P. & Boesman, P.: Dunlin (Calidris alpina). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-19].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-19].
- ↑ a b Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (red.): Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie 2. Warszawa: GIOŚ, 2015, s. 244. ISBN 978-83-61227-45-8.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Calidris alpina (Biegus zmienny). W: M. Gromadzki (red).: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny.. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 69–73.
- K. Kowalczyk: Biegus zmienny - opis, występowanie i zdjęcia. Ptak biegus zmienny ciekawostki. W: ekologia.pl [on-line]. [dostęp 2019-10-19].