Dzięcioł wielkodzioby
| Campephilus principalis[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Samiec (z lewej) i samice (u góry i u dołu) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
dzięcioł wielkodzioby | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Dzięcioł wielkodzioby[4] (Campephilus principalis) – gatunek dużego ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae), zamieszkujący Amerykę Północną. Przez wiele lat uważany za gatunek wymarły do momentu serii przypuszczalnych obserwacji od 1999 roku. Od 2000 roku jest oficjalnie uznany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Dzięcioł wielkodzioby jest drugim pod względem rozmiarów – po również krytycznie zagrożonym, prawdopodobnie wymarłym, dzięciole cesarskim – dzięciołem na świecie. Mierzy ok. 50 cm i waży ok. 570 g. Rozpiętość skrzydeł wynosi 75 cm. Pióra o niebieskawo-czarnym połysku z białymi pasami na karku i grzbiecie oraz białymi smugami na końcach spodniej i wierzchniej strony skrzydeł. Dziób u osobników dorosłych koloru kości słoniowej, u młodocianych kredowobiały. Na głowie charakterystyczny czub – u samców czerwony, czarny u samic i młodocianych, u których jest dodatkowo poszarpany. Gdy ptak siedzi ze złożonym skrzydłem, u obu płci widoczna u dołu duża, trójkątna powierzchnia białych piór. Między innymi ta cecha wyróżnia go od mniejszego i czarnodziobego dzięcioła smugoszyjego (Dryocopus pileatus).
Środowisko i dieta[edytuj | edytuj kod]
Dzięcioł wielkodzioby preferuje bagna z grubymi drzewami o twardym drewnie oraz lasy sosnowe, z dużą ilością martwych i butwiejących drzew. Przed wojną secesyjną wiele południowo-wschodnich stanów USA pokrytych było rozległymi pasami pierwotnych lasów, które były odpowiednim siedliskiem tych ptaków. Ówczesny zasięg gatunku rozciągał się od wschodniego Teksasu po Karolinę Północną oraz od południowej części Illinois po Florydę i Kubę. Po wojnie secesyjnej na potrzeby przemysłu drzewnego wycięto wiele milionów hektarów lasów na ziemiach południowych, pozostawiając jedynie nieliczne, izolowane pasma odpowiednich siedlisk. Dlatego też występują one w niewielkich zagęszczeniach, nawet w zdrowej populacji. Bardziej powszechny dzięcioł smugoszyi może rywalizować z nim o pożywienie.
Status[edytuj | edytuj kod]
Silna działalność wycinkowa oraz polowania kolekcjonerów przetrzebiły znacznie populację dzięcioła wielkodziobego pod koniec XIX w. Był zasadniczo uznany za gatunek wymarły już pod koniec lat 20. XX w., kiedy parę ptaków zastrzelono na Florydzie dla trofeum.
Przed rokiem 1938 szacowana populacja na wolności liczyła ok. 20 ocalałych osobników, w tym 6–8 ptaków zamieszkiwało las pierwotny zwany Singer Tract w Luizjanie. Ostatniego znanego osobnika podgatunku nominatywnego – samicę – odnotowano w północno-wschodniej Luizjanie w 1944 r., a podgatunku C. p. bairdii po długiej przerwie 16 marca 1987 r. w Ojito de Agua[5]. 11 marca 1967 r. wpisano dzięcioła na listę gatunków zagrożonych.
Pojawiały się liczne doniesienia o przypuszczalnych obserwacjach bądź notowaniach jego głosu, ale żadne nie zostało oficjalnie potwierdzone. W roku 1999 pojawiło się bardzo prawdopodobne doniesienie o obserwacji w zlewni rzeki Pearl River w południowo-wschodniej Luizjanie, które zapoczątkowało serię obserwacji[6].
27 stycznia 2002 r. podczas jednej z ekspedycji odnotowano najpierw (słyszano i nagrano) charakterystyczny głos dzięcioła, a potem odnaleziono ślady jego bytowania (np. zdarta kora, duże jamy w drzewach), lecz samego ptaka (bądź pary) nie widziano[7].
W 2004 i 2005 roku grupa 17 osób pod przewodnictwem Cornell Lab of Ornithology doniosła o odkryciu co najmniej jednego osobnika, samca, w rejonie Big Woods w Arkansas, publikując raport w magazynie „Science” 28 kwietnia 2005[8].
Jak dotąd nie przedstawiono jednak niezbitych dowodów na ponowne odkrycie dzięcioła wielkodziobego. Sollow i in. (2012), analizując doniesienia o obserwacji tych dzięciołów w latach 1897–2010 stwierdzili, że bardziej prawdopodobne jest, iż gatunek ten wymarł[9].
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Zwykle wyróżnia się dwa podgatunki Campephilus principalis[2][4][10]:
- Campephilus principalis principalis (Linnaeus, 1758) – dzięcioł wielkodzioby (podgatunek nominatywny) – pierwotnie południowo-wschodnia część USA[11]
- Campephilus principalis bairdii Cassin, 1864 – dzięcioł reliktowy – pierwotnie Kuba[12], przez niektórych autorów uważany za odrębny gatunek[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Campephilus principalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Winkler, H., Christie, D.A. & Sharpe, C.J.: Ivory-billed Woodpecker (Campephilus principalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-04-15].
- ↑ a b Campephilus principalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Campephilini Blyth, 1852 (wersja: 2020-03-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-15].
- ↑ Weidensaul, Scott (2005): Ghost of a chance. Smithsonian Magazine. August 2005: 97-102. Dostęp 6 września 2009.
- ↑ Hillary Mayell: "Extinct" Woodpecker Still Elusive, But Signs Are Good. [w:] National Geographic News [on-line]. 2002-02-20. [dostęp 2017-05-29]. (ang.).
- ↑ John W. Fitzpatrick. Ivory-bill Absent from Sounds of the Bayous. „Birdscope”. 16 (3), 2002. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- ↑ John W. Fitzpatrick i inni, Ivory-billed woodpecker (Campephilus principalis) persists in continental North America, „Science”, 308 (5727), 2005, s. 1460–1462 [zarchiwizowane z adresu 2017-08-17].
- ↑ Andrew Sollow, Wollcott Smith, Mark Burgman, Tracy Rout, Brendan Wintle, David Roberts. Uncertain sightings and the extinction of the Ivory-billed Woodpecker. „Conservation Biology”. 26 (1), s. 180–184, 2012. DOI: 10.1111/j.1523-1739.2011.01743.x. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Woodpeckers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-15]. (ang.).
- ↑ dzięcioł wielkodzioby (Campephilus principalis principalis) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2009-09-06].
- ↑ dzięcioł reliktowy (Campephilus principalis bairdii) Cassin, 1864. Avibase. [dostęp 2009-09-06].
- ↑ Robert C. Fleischer, Jeremy J. Kirchman, John P. Dumbacher, Louis Bevier, Carla Dove, Nancy C. Rotzel, Scott V. Edwards, Martjan Lammertink, Kathleen J. Miglia, William S. Moore. Mid-Pleistocene divergence of Cuban and North American ivory-billed woodpeckers. „Biology Letters”. 2, s. 466–469, 2006. DOI: 10.1098/rsbl.2006.0490. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Nagrania wideo i zdjęcia z ekspedycji w zlewni rzeki Pearl River. [dostęp 2009-09-25]. (ang.).
- Historyczne zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).