Celurozaury

Celurozaury
	Coelurosauria
	von Huene, 1914
	; kompsognat
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Infragromada	archozauromorfy
(bez rangi)	archozaury
(bez rangi)	Ornithodira
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury gadziomiedniczne
Podrząd	teropody
Infrarząd	tetanury
(bez rangi)	celurozaury
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Celurozaury (Coelurosauria) – grupa teropodów definiowana filogenetycznie jako wszystkie te gatunki, które są bliższe ptakom niż karnozaurom. Należą do niej między innymi tyranozauroidy, dromeozaury, ornitomimozaury i ptaki. Dzisiaj występuje tylko jedna grupa celurozaurów – ptaki^[1].

Cechy charakterystyczne

Celurozaury są jedną z najbardziej zróżnicowanych grup dinozaurów. Obejmuje one zarówno olbrzymich mięsożerców jak tyranozaur, jak i najmniejsze z dinozaurów – np. rodzaj Epidendrosaurus^[2] i kolibry. Mimo wszystko wszystkie one mają kilka cech wspólnych:

kość krzyżowa dłuższa niż u innych dinozaurów
sztywny ogon
pochylona kość łokciowa
kość piszczelowa krótsza od kości udowej

Pióra

Większość dinozaurów u których stwierdzono obecność piór to celurozaury^[3]^[4]^[5]. Były to pióra różnego rodzaju: od pojedynczych nierozgałęzionych włókien aż po niemal w pełni wykształcone lotki i sterówki. Mimo wszystko odkryto też nieupierzone celurozaury takie jak jurawenator (jednak jest to osobnik młody i nagie łuski widać tylko w okolicy ogona). Większość palentologów uważa ptaki za celurozaury^[1].

Klasyfikacja

dinozaury (Dinosauria)
- gadziomiedniczne (Saurischia)
  - teropody (Theropoda)
    - tetanury (Tetanurae)
      - takson celurozaury (Coelurosauria)
        rodzina celury (Coeluridae)
        
        rodzina kompsognaty (Compsognathidae)
        
        nadrodzina tyranozauroidy
        rodzina tyranozaury (Tyrannosauridae)
        
        takson maniraptorokształtne (Maniraptoriformes)
        nadrodzina ornitomimozaury
        rodzina garudymimy (Garudimimidae)
        
        rodzina harpymimidy (Harpymimidae)
        
        rodzina deinocheiry (Deinocheiridae)
        
        rodzina ornitomimy (Ornithomimidae)
        
        takson maniraptory (Maniraptora)
        nadrodzina terizinozauroidy
        rodzina terizinozaury (Therizinosauridae)
        
        takson Pennaraptora
        takson owiraptorozaury
        rodzina awimimy (Avimimidae)
        
        rodzina kaudipteryksy (Caudipteridae)
        
        rodzina cenagnaty (Caenagnathidae)
        
        rodzina owiraptory (Oviraptoridae)
        
        takson Paraves
        rodzina dromeozaury (Dromaeosauridae)
        
        rodzina troodony (Troodontidae)
        
        rodzina Scansoriopterygidae
        
        GROMADA ptaki (Aves)
        takson archeopteryksokształtne
        rodzina archeopteryksy (Archaeopterygidae)

Występowanie

Wiadomo, że celurozaury istniały już w późnej jurze (np. ornitolest)^[6] i żyją do dzisiaj (ptaki). Jednak kwestią sporną jest kiedy po raz pierwszy się pojawiły. Archeopteryks występował 150 mln lat temu^[7], Coelurus fragilis późnej jurze temu^[8], pedopenna 168–152 mln lat temu^[9], Iliosuchus 168–166 mln lat temu^[10] (choć przez niektórych jest uważany za karnozaura). We wczesną jurę na terytorium chińskim występował Eszanozaur^[11]. Biorąc pod uwagę te znaleziska oraz inne za najprawdopodobniejszy wiek pojawienia się celurozaurów uznaje się wczesną jurę. Istnieją tropy celurozaurów z późnego triasu^[12], oraz wczesnej i środkowej jury^[13]^[14].

Coelurosaurus

Coelurosaurus to nieopisany rodzaj dinozaura (nomen nudum), nazwany tak przez Fridericha von Hue w 1929. Z powodu braku formalnego opisu dinozaur ten nie jest brany pod uwagę w pracach naukowych, choć pojawia się na niektórych listach dinozaurów.

Filogeneza

Kladogram celurozaurów za Weishampel, Dodson & Osmólska, 2004^[15]

Coelurosauria

	Dryptosauridae

	Tyrannosauridae

Maniraptoriformes

Ornithomimosauria

	Harpymimidae

	Garudimimidae

	Ornithomimidae

Maniraptora

Oviraptorosauria

Caenagnathoidea

	Caenagnathidae

	Oviraptoridae

Therizinosauroidea

Paraves

Deinonychosauria

	Troodontidae

	Dromaeosauridae

Avialae

Przypisy

↑ ^a ^b Oliver W.M.O.W.M. Rauhut Oliver W.M.O.W.M., ChristianCh. Foth ChristianCh., The Origin of Birds: Current Consensus, Controversy, and the Occurrence of Feathers, ChristianCh. Foth, Oliver W.M.O.W.M. Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 27–45, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_3, ISBN 978-3-030-27223-4 (ang.).
↑ FuchengF. Zhang FuchengF. i inni, A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits, „Naturwissenschaften”, 89 (9), 2002, s. 394–398, DOI: 10.1007/s00114-002-0353-8, ISSN 1432-1904 (ang.).
↑ UlysseU. Lefèvre UlysseU. i inni, Feather Evolution in Pennaraptora, ChristianCh. Foth, Oliver W.M.O.W.M. Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 103–118, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_7, ISBN 978-3-030-27223-4 (ang.).
↑ Daniel T.D.T. Ksepka Daniel T.D.T., Feathered dinosaurs, „Current Biology”, 30 (22), 2020, R1347–R1353, DOI: 10.1016/j.cub.2020.10.007, ISSN 0960-9822 [dostęp 2024-01-01] .
↑ WiktoriaW. Gornig WiktoriaW., CZY TYRANOZAUR MIAŁ SKRZYDŁA? PIÓRA U NIEPTASICH DINOZAURÓW, „Kosmos”, 68 (4), 2019, s. 543–551, DOI: 10.36921/kos.2019_2561, ISSN 2658-1132 [dostęp 2024-01-01] (pol.).
↑ PhilP. Senter PhilP., FORELIMB FUNCTION IN ORNITHOLESTES HERMANNI OSBORN (DINOSAURIA, THEROPODA): FORELIMB FUNCTION IN A CRETACEOUS THEROPOD, „Palaeontology”, 49 (5), 2006, s. 1029–1034, DOI: 10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x [dostęp 2023-12-31] (ang.).
↑ KevinK. Padian KevinK., Luis M.L.M. Chiappe Luis M.L.M., The origin and early evolution of birds [online], 1998 [dostęp 2023-12-30] (ang.).
↑ Peter J.P.J. Makovicky Peter J.P.J., A New Small Theropod from the Morrison Formation of Como Bluff, Wyoming, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 17 (4), 1997, s. 755–757, ISSN 0272-4634, JSTOR: 4523864 .
↑ JohnJ. Pickrell JohnJ., Flying Dinosaurs: How Fearsome Reptiles Became Birds, Columbia University Press, 16 września 2014, s. 184, ISBN 978-0-231-53878-7 [dostęp 2023-12-30] (ang.).
↑ Thomas R.T.R. Holtz Thomas R.T.R., ''The Complete T. Rex: How Stunning New Discoveries are Changing Our Understanding of the World’s Most Famous Dinosaur.''John R. Horner, Don Lessem, „The Quarterly Review of Biology”, 70 (1), 1995, s. 65–66, DOI: 10.1086/418875, ISSN 0033-5770 [dostęp 2024-01-01] (ang.).
↑ Paul M.P.M. Barrett Paul M.P.M., THE AFFINITIES OF THE ENIGMATIC DINOSAUR ESHANOSAURUS DEGUCHIIANUS FROM THE EARLY JURASSIC OF YUNNAN PROVINCE, PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA, „Palaeontology”, 52 (4), 2009, s. 681–688, DOI: 10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x, ISSN 0031-0239 [dostęp 2023-12-31] (ang.).
↑ David D.D.D. Gillette David D.D.D., Vertebrate Paleontology in Utah, Utah Geological Survey, 1999, s. 54, ISBN 978-1-55791-634-1 [dostęp 2023-12-30] (ang.).
↑ Glen J.G.J. Kuban Glen J.G.J., An Overview of Dinosaur Tracking [online], 1994 [dostęp 2024-01-01] (ang.).
↑ AlexanderA. Mudroch AlexanderA. i inni, Didactyl Tracks of Paravian Theropods (Maniraptora) from the ?Middle Jurassic of Africa, „PLoS ONE”, 6 (2), 2011, e14642, DOI: 10.1371/journal.pone.0014642, ISSN 1932-6203, PMID: 21339816, PMCID: PMC3038851 .
↑ David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 861. ISBN 0-520-24209-2.

[:0-1] Oliver W.M.O.W.M. Rauhut Oliver W.M.O.W.M., ChristianCh. Foth ChristianCh., The Origin of Birds: Current Consensus, Controversy, and the Occurrence of Feathers, ChristianCh. Foth, Oliver W.M.O.W.M. Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 27–45, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_3, ISBN 978-3-030-27223-4 (ang.).

[2] FuchengF. Zhang FuchengF. i inni, A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits, „Naturwissenschaften”, 89 (9), 2002, s. 394–398, DOI: 10.1007/s00114-002-0353-8, ISSN 1432-1904 (ang.).

[3] UlysseU. Lefèvre UlysseU. i inni, Feather Evolution in Pennaraptora, ChristianCh. Foth, Oliver W.M.O.W.M. Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 103–118, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_7, ISBN 978-3-030-27223-4 (ang.).

[4] Daniel T.D.T. Ksepka Daniel T.D.T., Feathered dinosaurs, „Current Biology”, 30 (22), 2020, R1347–R1353, DOI: 10.1016/j.cub.2020.10.007, ISSN 0960-9822 [dostęp 2024-01-01] .

[5] WiktoriaW. Gornig WiktoriaW., CZY TYRANOZAUR MIAŁ SKRZYDŁA? PIÓRA U NIEPTASICH DINOZAURÓW, „Kosmos”, 68 (4), 2019, s. 543–551, DOI: 10.36921/kos.2019_2561, ISSN 2658-1132 [dostęp 2024-01-01] (pol.).

[6] PhilP. Senter PhilP., FORELIMB FUNCTION IN ORNITHOLESTES HERMANNI OSBORN (DINOSAURIA, THEROPODA): FORELIMB FUNCTION IN A CRETACEOUS THEROPOD, „Palaeontology”, 49 (5), 2006, s. 1029–1034, DOI: 10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x [dostęp 2023-12-31] (ang.).

[7] KevinK. Padian KevinK., Luis M.L.M. Chiappe Luis M.L.M., The origin and early evolution of birds [online], 1998 [dostęp 2023-12-30] (ang.).

[8] Peter J.P.J. Makovicky Peter J.P.J., A New Small Theropod from the Morrison Formation of Como Bluff, Wyoming, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 17 (4), 1997, s. 755–757, ISSN 0272-4634, JSTOR: 4523864 .

[9] JohnJ. Pickrell JohnJ., Flying Dinosaurs: How Fearsome Reptiles Became Birds, Columbia University Press, 16 września 2014, s. 184, ISBN 978-0-231-53878-7 [dostęp 2023-12-30] (ang.).

[10] Thomas R.T.R. Holtz Thomas R.T.R., ''The Complete T. Rex: How Stunning New Discoveries are Changing Our Understanding of the World’s Most Famous Dinosaur.''John R. Horner, Don Lessem, „The Quarterly Review of Biology”, 70 (1), 1995, s. 65–66, DOI: 10.1086/418875, ISSN 0033-5770 [dostęp 2024-01-01] (ang.).

[11] Paul M.P.M. Barrett Paul M.P.M., THE AFFINITIES OF THE ENIGMATIC DINOSAUR ESHANOSAURUS DEGUCHIIANUS FROM THE EARLY JURASSIC OF YUNNAN PROVINCE, PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA, „Palaeontology”, 52 (4), 2009, s. 681–688, DOI: 10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x, ISSN 0031-0239 [dostęp 2023-12-31] (ang.).

[12] David D.D.D. Gillette David D.D.D., Vertebrate Paleontology in Utah, Utah Geological Survey, 1999, s. 54, ISBN 978-1-55791-634-1 [dostęp 2023-12-30] (ang.).

[13] Glen J.G.J. Kuban Glen J.G.J., An Overview of Dinosaur Tracking [online], 1994 [dostęp 2024-01-01] (ang.).

[14] AlexanderA. Mudroch AlexanderA. i inni, Didactyl Tracks of Paravian Theropods (Maniraptora) from the ?Middle Jurassic of Africa, „PLoS ONE”, 6 (2), 2011, e14642, DOI: 10.1371/journal.pone.0014642, ISSN 1932-6203, PMID: 21339816, PMCID: PMC3038851 .

[Weishampeletal2004-15] David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 861. ISBN 0-520-24209-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Infrarzędy dinozaurów	ankylozaury ceratopsy ceratozaury ornitopody pachycefalozaury prozauropody stegozaury tetanury zauropody
Era dinozaurów	era mezozoiczna trias wymieranie triasowe jura kreda wymieranie kredowe
Dyscypliny powiązane	biologia paleontologia paleobotanika geologia ewolucja