Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Bazylianów w Tadulinie

Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Bazylianów w Tadulinie
(nie istnieje)

kościół klasztorny
Cerkiew przed 1918 rokiem po przebudowie
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Tadulin
Wyznanie	katolickie
Kościół	greckokatolicki
Wezwanie	Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, Zaśnięcia Matki Bożej
Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	Matki Bożej Tadulińskiej
Historia Data zakończenia budowy 1774 Data poświęcenia 1793 Data zniszczenia • przez 1945 wysadzenie w powietrze Fundator Tadeusz Franciszek Ogiński
Dane świątyni Styl barok wileński Świątynia • długość • szerokość ok. 25,2 m 17,4 m Wieża kościelna • liczba wież 2 Ołtarz • liczba ołtarzy 5
Położenie na mapie Białorusi Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Bazylianów w Tadulinie (nie istnieje)
55°15′38,95″N 30°37′35,83″E

Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Bazylianów w Tadulinie – nieistniejąca cerkiew i klasztor Bazylianów w Tadulinie (okolice Janowicz) na Białorusi. Obiekt położony był nad jeziorem Wymno. W 1839 roku został przekazany prawosławnym, cerkiew przebudowano w stylu moskiewskim i zmieniono wezwanie na Zaśnięcia Matki Bożej. Klasztor otrzymał wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1888 roku został przekazany żeńskiemu monasterowi. W 1922 roku klasztor został rozgrabiony przez władze sowieckie, a w 1928 zamknięty. W 1945 roku wysadzono cerkiew w powietrze, a około 1960 roku rozebrano resztki murów klasztornych. Do dziś pozostały w ziemi krypty i fragmenty fundamentów. Było to sanktuarium maryjne, w ołtarzu głównym cerkwi znajdował się cudowny obraz Matki Bożej Tadulińskiej.

Historia

I Rzeczpospolita

Miejscowość dawniej nazywała się Wymno, była dziedziczną własnością Ogińskich. Po utworzeniu klasztoru bazyliańskiego, i nadaniu mu uposażenia, została przekształcona w Tadulin, którego nazwa pochodziła od imienia ofiarodawcy Tadeusza Franciszka z Kozielskich Ogińskiego. W opisach z XIX w. wioska Tadulina, położona była 18 wiorst od Suraża.

W 1740 roku rozpoczęto budowę pierwszej świątyni przeznaczonej później dla potrzeb bazylianów, jako kościoła ku czci Matki Bożej („ut Nomen Domini et Mariae Glorissiceter”). W dniu 3 kwietnia 1743 roku nastąpiło podpisanie fundacji, ofiarowywanej przez Tadeusza Franciszka Ogińskiego (wojewodę trockiego), i jego żonę Izabelę z Radziwiłłów. Oprócz folwarku funduszowego przekazano 8 tysięcy złotych polskich oraz zapewnienie corocznych wypłat sumy 70 talentów na zabezpieczenie funkcjonowania klasztoru. Kilka dni później fundator postarał się, by było to też sanktuarium maryjne, wnosząc tam 8 września 1743 roku Obraz Matki Bożej. Brak dokładniejszych wskazówek o pochodzeniu tego obrazu, najczęściej mówi się, że był malowany w tym samym czasie, dla potrzeb tej świątyni, bowiem zaraz po uroczystości poświęcenia tej cerkwi, odbyła się uroczystość druga wniesienia do niej cudownego obrazu Narodzin Maryi Panny w święto Narodzin. Obraz ten wniósł do świątyni sam kasztelan z bratem Stanisławem, kasztelanem witebskim.

Przy drewnianym kościele i klasztorze bazyliańskim było zabezpieczenie funduszowe dla 6 zakonników. Uposażeniem był folwark Uspoole (Kazimierzów) z 12 duszami funduszowymi. Superior Jan Fidelecki OSBM rozpoczął staranie o budowę murowanej świątyni.

Zabór rosyjski

W latach 1769-1771 przebudowano kościół dzięki funduszom Tadeusza Ogińskiego. W 1773 roku klasztor należał do prowincji litewskiej, mieszkało w nim 5 kapłanów. W 1774 nastąpiło zakończenie budowy kościoła, wzorowanego na świątyni franciszkanów w Siennie.

Obraz Matki Bożej Tadulińskiej

W głównym ołtarzu umieszczony był cudowny obraz Matki Bożej: „na głównym ołtarzu, we framudze pod błękitnym drewnianym, złota korona uwieńczonym namiotem”, zwany w okolicy obrazem Matki Boskiej Tadulińskiej. Z tego też względu, że stawało się to miejsce sanktuarium pielgrzymkowym, jeszcze za życia fundatora – Tadeusza Ogińskiego, podjęto starania o przyznanie prawnego statusu dla miejsc świętych. W 1783 wydano nakaz zdejmowania nakrycia głowy przez Żydów podróżujących w pobliżu kościoła. W 1793 dokonano poświęcenia świątyni przez posługę abp. Herakliusza Lisowskiego.

Po skasowaniu klasztoru bazyliańskiego w Witebsku powiększyła się liczba osób we wspólnocie, bowiem mieszkających tam zakonników przesłano do Tadulina, tu też dołączono sumy funduszowe z ich witebskiej fundacji. W 1800 roku Tadulin jest własnością Ksawerego księcia Ogińskiego, syna fundatora tutejszego klasztoru (majątek taduliński wynosił 401 włók ziemi i 1312 dusz rewizowych).

Uposażenie klasztoru było wciąż jednym z największych w okolicy, i dlatego w 1803 roku klasztor taduliński został zobowiązany do wysyłania kwoty 1200 rubli na utrzymanie pensji dla dziewcząt przy klasztorze bazylianek w Witebsku. W 1804 roku staraniem opata witebskiego o. Adama Suraza Frąckiewicza OSBM, klasztor w Tadulinie został wyremontowany i „powiększony o nowy pawilon mieszkalny“. Był to piętrowy budynek otaczający w kwadrat wirydarz. W 1805 mieszkało tu 14 zakonników, majątek klasztorny to m.in. ok. 8 tys. dziesiętnic ziemi. Z dochodów klasztornych nadal utrzymywano dzieła miłosierdzia, m.in. wspomnianą już szkołę dla osieroconych dziewcząt przy klasztorze św. Ducha w Witebsku.

Do klasztoru należało pięć folwarków: Kazimierzowo, Puzirow, Jaszkowicze, Awdiejewicze, Poddubie (obszar ziemi = 8452 dziesięciny i 1029 sążni kwadratowych), co stanowiło razem 1154 chłopów funduszowych oraz 6 włościan. W obszarze tym funkcjonowały 4 młyny wodne, 2 wiatraki, 2 folusz, fabryka skór, 2 gorzelnie, fabryka wapna, 4 karczmy i 4 łowiska ryb (m.in.: jezioro Wymno, jezioro Nieszczodro).

W latach 1819-30 odrestaurowano kościół staraniem wikarego o. Floriana Bukowskiego OSBM, który zatrudnił budowniczego Emiliana Pietuchina.

Około 1833 nastąpiła kasata klasztoru bazylianów i przejęcie przez prawosławnych. W 1834 roku za nie popieranie kasaty unii zostaje zdjęty z urzędu o. Sylwester Bukowski OSBM, określany jako „silny papista”. W czasie wizyty abp W. Łużyńskiego do „schizmy” przystąpiło 4 kapłanów klasztoru, a okoliczne duchowieństwo potwierdziło fakt współpracy z prawosławiem. W klasztorze mieszkali m.in. przysłani na „pokutę” z innych klasztorów zakonnicy i proboszczowie „niepokorni” dla zjednoczenia unii z cerkwią.

Po skasowaniu unii, w 1839 rozpoczęła się przebudowa świątyni i zabudowy pobazyliańskiej na prawosławny klasztor p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W 1842 roku zajmuje go prawosławny klasztor męski, istniejący przy cerkwi p.w. Zaśnięcia Matki Bożej. Cały obiekt cerkiewny został wówczas ogrodzony nowym klasztornym murem. W 1843 decyzją cara nastąpiło włączenie majątków ziemskich do skarbu państwa, co uszczupliło fundusze jakimi dysponował monaster.

W 1866 roku klasztor znajdował się w bardzo złym stanie (m.in. zrujnowane ściany). Mieszkało w nim 10 zakonników.

W 1879 roku nastąpiła przebudowa nawy głównej i ustawienie na niej kopuły, tak by upodobnić wygląd świątyni do cerkwi. Być może wówczas zmieniono też nazwę kompleksu klasztornego, bo w opracowaniach z ok. 1880 r. jest to klasztor prawosławny p.w. Świętej Trójcy.

W 1888 roku klasztor przekazano na żeński monaster, przy nim w 1891 otwarto szkołę dla dziewcząt. Według dokumentów cerkiewnych w 1909 istniał tu prawosławny żeński Uspieński monastyr. Posiadał w tym czasie 4 dziesięciny uprawnej ziemi (pracowało tu 39 poddanych).

Klasztor musiał uchodzić za ważny ośrodek prawosławia na tym terenie, ponieważ w 1910 mieszkało w nim 58 zakonnic, natomiast w 1913 w szkole uczyły się 63 osoby.

ZSRR

Po rewolucji październikowej szkoła klasztorna została zajęta przez władze państwowe. Wprawdzie w 1920 roku istniał jeszcze budynek klasztorny (w jednej z sal znajdował się sławny portret fundatora) oraz cerkiew klasztorna, jednak rok później funkcjonował tu już sierociniec.

W 1922 roku zgodnie z przyjętymi przez W. Lenina dyrektywami, następuje rabunek mienia cerkiewnego przez władze sowieckie. W klasztorze pozostaje kilka osób opiekujących się pozostałościami sanktuarium. W 1928 zamknięto klasztor, a resztę mienia przekazano kołchozowi Swoboda.

W 1943 roku cerkiew została zniszczona przez hitlerowców. Po wyzwoleniu wioski przez wojska radzieckie, w 1945 roku świątynię wysadzono w powietrze. Na fali reform „postalinowskich” oraz dalszej ateizacji społeczeństwa, za czasów Chruszczowa, dokonano całkowitej dewastacji obiektu. Około 1960 roku zniszczono resztki ścian zabudowy klasztornej. Cegłami ze zniszczonych budynków wysypano drogę do Janowicz.

Republika Białorusi

W 2011 r. w pobliżu zniszczonego klasztoru otwarto prawosławny żeński monaster Zaśnięcia Matki Bożej. Wspólnota zakonna zamieszkuje sąsiadującą z Tadulinem Słobodę. W miejscu dawnych zabudowań klasztornych wzniesiono kaplicę, planowana jest też budowa cerkwi.

Architektura

Cerkiew została zbudowana na planie prostokątna, o wklęsło-wypukłej fasadzie z dwoma wieżami, podzielonej pilastrami i zwieńczonej trójkątnym frontonem. Na nim namalowano herb zakonu: ognisty słup z otaczającym go napisem: "Talis Est Bacilius magnus". Wewnątrz znajdowało się pięć marmoryzowanych ołtarzy na życzenie fundatora wzorowanych na retabulach w Siennie. Ołtarz główny z cudownym obrazem Matki Boskiej umieszczonym pod baldachimem wydzielał miejsce dla chóru i był widoczny ponad niskim kolumnowym ikonostasem.

Superiorzy klasztoru

imię i nazwisko	daty urzędowania
o. Jan Fidelecki
o. Antoni Frąckiewicz
o. Ignacy Ptak
o. Ginko	ok. 1770 – 1772
o. Sylwester Bukowski	1833 - 1834
o. Florian Bukowski (administrator)	1834 - 1835

Zobacz też

• lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR

Bibliografia

• Monaster Zaśnięcia NMP w Tadulinie