Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Olchowcach
 |
Ten artykuł od 2013-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
 A-166[1] z dnia 20.10.1989
| |||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||
.jpg)
| |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Sanoka  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |||||||||||
 49°32′45,5″N 22°14′35,3″E/49,545972 22,243139
| |||||||||||
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Olchowcach – historyczna cerkiew i parafia istniejąca na terenie gminy Sanok w okresie od 1844 do 1946.
Znajduje się w dzielnicy Sanoka, Olchowcach. Jest położona przy ulicy Kółkowej, w praktyce tuż przy głównej arterii komunikacyjnej ulicy Przemyskiej (droga krajowa nr 28).
Cerkiew została zbudowana w 1844[2], gdy proboszczem był ks. Petro Jarosewycz[3]. Obecnie drewniana cerkiew funkcjonuje jako kościół rzymskokatolicki parafialny. Wewnątrz mieści się zabytkowy ikonostas. Obok budynku jest murowana dzwonnica[4], wybudowana w 1927 ze środków ofiarowanych przez emigrantów (imiona dzwonów: Joan, Wołodymyr, Mykoła)[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Ośrodek duszpasterski w Olchiwcjach (łemkowskie Wilchiwci[6]) funkcjonuje od czasów udzielnych ruskich książąt, którzy posiadali tutaj swoje dobra i zarządzali nimi poprzez swoich zarządców. Po upadku w 1340 roku staro–halicko-ruskiej administracji przeszły te dobra na własność królów polskich. Jednak olchowieccy zarządcy sprawowali swój urząd jakieś 200 lat za czasów polskich, a nawet zajmowali wysokie stanowiska w sanockich sądach.
Najstarsza wzmianka o olchowieckiej cerkwi widnieje w 1442 roku, wtedy polski król Władysław Warneńczyk nadał ją razem z gruntami za zasługi Piotrowi Czeszykowi, synowi sanockiego sędziego z Tyrawy Solnej Mikołaja Czeszyka. Imiona dawnych olchowieckich duchownych z tytułami „batko”, „Baytko” znajdujemy w XI i XVI tomach Sanockich Grodzkich i Ziemskich Akt.
Późniejszych świadectw, co do służby i wydarzeń w olchowieckiej parafii aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku należy szukać w niewykorzystanych jeszcze naukowo do tej pory historycznych materiałach greckokatolickiego przemyskiego Kapitulnego Archiwum[potrzebny przypis]. Po rozbiorze Polski olchowiecką Królewszczyznę przeniosła austriacka administracja do Tyrawy Solnej, gdzie specjalnie ad hoc utworzono tzw. „Verwaltungs – Amt”.
W Bykowcach była kiedyś samodzielna greckokatolicka parafia. Za panowania austriackiego cesarza Józefa II przyłączono ją jako dojazd do parafii w Olchowcach. W tym czasie miejscowi właściciele ziemscy sprowadzili kilku Mazurów do Bykowiec. Przez zapoczątkowaną przez nich praktykę mieszanych małżeństw z ruskimi dziewczynami, w końcu XIX wieku doszło do tego, że Bykowce stały się na pół polsko-ruską osadą. Jeszcze teraz (2007) pokazują w Bykowcach miejsce, gdzie stało kiedyś miejscowe greckokatolickie plebaństwo.
Z początkiem XIX stulecia przyłączono jeszcze za ks. Piotra Jarosewicza do olchowieckiej parafii greckokatolickiej nielicznych mieszkańców z małżeństw mieszanych z wioski Liszna, gdzie jeszcze do tej pory mieszka kilkadziesiąt osób obrządku greckokatolickiego. Obecnie w tej wsi nikt już nie posługuje się językiem rusińskim. Latynizacji wioski dokończyli również w przeciągu stuleci miejscowi polscy właściciele ziemscy.
-
Elewacja południowa -
Wnętrze -
Elewacja frontowa z dzwonnicą
.jpg)
_inside.jpg)
O. Piotr Jarosewicz wybudował cerkiew i probostwo w Olchowcach. Po jego śmierci (+1830) przyszedł do Olchowiec o. Antoni Borkowski, który wiele zasłużył się w pracy nad religijnym podniesieniem parafii. Po nim objął rządy w Olchowieckiej parafii o. Dymitr Zublikiewicz, za którego założono w wiosce parafialną szkołę, przemianowaną w 1861 roku na trzyklasową. W niej egzaminował wszystkich (diakon?) nauczyciel Michaił Lisowskij, uczył 40 lat. W 1872 otrzymał parafię w Olchowcach o. Teodor Semećka, który duszpasterzował tu do 1900 roku. Jego wnuk o. Antoni Krynicki wybudował nową cerkiew w Bykowcach. Następny miejscowy proboszcz o. Aleksander Witkowić (+1921) zajął się upiększaniem podupadłej cerkwi w Olchowcach i ustanowił mistrza dla wysłużonego gimnazjum katechetę w Sanoku o. Josyfa Moskałyka, który duszpasterzował tutaj aż do śmierci (6 grudnia 1931 r.).
Podczas I wojny światowej 1914-1918 była uszkodzona i odbudowywana[2]. Od 1948 budynek byłej cerkwi jest siedzibą kościoła oraz parafii rzymskokatolickiej pw. Wniebowstąpienia Pańskiego w Sanoku. Cerkiew w 1972 została włączona do uaktualnionego wówczas spisu rejestru zabytków Sanoka w jego nowych granicach administracyjnych (istniejących do 1977)[2]. Cerkiew oraz dzwonnica zostały wpisanego do wojewódzkiego[1] oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka[7].
Obiekty w otoczeniu[edytuj | edytuj kod]
- Obok cerkwi znajduje się pomnik ku czci 40 Polaków-ofiar okupanta niemieckiego z lat 1942–1944[8]. Inskrypcja głosi: "Miejsce uświęcone krwią Polaków pomordowanych przez oprawców hitlerowskich w latach 1942 – 1944”. Społeczeństwo miasta Sanoka 1974". Pomnik został odsłonięty 20 lipca 1975 roku jako czyn społeczny, a jego projektantem był Wojciech Kurpik[9][10]. Inicjatorem było sanockie koło ZBoWiD[11].
- Figury i rzeźby[12][13]:
- Figura św. Jana z Dukli na postumencie przy parkingu obok świątyni, pierwotnie na ściętym pniu drzewa[14].
- Rzeźba Matki Boskiej w oszklonej gablocie (z lat 1999-2002) w ogrodzie przy świątyni
- Figura św. Stanisław Kostki w otoczeniu plebanii
- Rzeźba Jezusa Frasobliwego z drewna przy plebanii
- Figura św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus w drewnianej kapliczce na ściętym pniu drzewa w ogrodzie przy świątyni
Cmentarz parafialny[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 144 [dostęp 2016-10-19].
- ↑ a b c Artur Bata. Działalność Powiatowego Konserwatora Zabytków w Sanoku w 1972 r.. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 17-18, s. 91-92, 1973. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
- ↑ Edward Olejko: Powstanie i rozwój parafii. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 26.
- ↑ Oficjalna strona Miasta Sanoka [online], sanok.pl [dostęp 2017-11-22].
- ↑ Edward Olejko: Powstanie i rozwój parafii. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 28.
- ↑ Jerzy Wiktor Gajewski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Zarząd Główny. Komisja Turystyki Górskiej. Łemkowie, kultura, sztuka, język. Kraj, 1987. str. 151.
- ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 1. [dostęp 2016-10-19].
- ↑ Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939-1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.
- ↑ Edward Zając. Pomnik na miejscu straceń w Olchowcach. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 16 (35), s. 1-2, 15 sierpnia - 15 września 1975.
- ↑ W dniach lipcowego święta. Uroczyste odsłonięcie w Sanoku obelisku ku czci poległych patriotów. „Nowiny”, s. 2, Nr 161 z 21-22 lipca 1975.
- ↑ Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 9.
- ↑ Edward Olejko: Powstanie i rozwój parafii. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 41-43.
- ↑ Edward Olejko: Fotografie. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 92-94.
- ↑ Edward Olejko: Powstanie i rozwój parafii. W: 60-lecie parafii Sanok–Olchowce 1948-2008. Sanok-Olchowce: 2008, s. 41.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
