Cezary Nowodworski
 kapitan
| |
| Data i miejsce urodzenia |
7 marca 1916 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 września 1944 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
dowódca kompanii |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Cezary Nowodworski ps. „Głóg”, „Lemiesz” (ur. 23 lutego?/7 marca 1916 w Tomsku, zm. prawdopodobnie po 22 września 1944 w Warszawie) – kapitan artylerii, syn polskiego zesłańca na Syberię, oficer Polskich Sił Zbrojnych, Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, dowódca kompanii w batalionie „Czata 49", cichociemny. Znajomość języków: rosyjski, ukraiński, angielski, niemiecki[1]. Zwykły Znak Spadochronowy nr 3157[2][3].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Uczył się w szkole powszechnej w Porzeczu nad Jasiołdą (Białoruś), następnie w Gimnazjum i Liceum im. J. Piłsudskiego w Pińsku, w 1937 zdał egzamin dojrzałości. Od września w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim, od maja 1938 w pułku manewrowym w Komorowie – Leśnej. Od lipca 1938 dowódca plutonu 2 baterii II Dywizjonu Artylerii Konnej w Dubnie. Od października 1938 w Szkole Podchorążych Artylerii w Toruniu, od sierpnia 1938 na praktyce w 6 Pułku Artylerii Lekkiej w Krakowie[3].
W kampanii wrześniowej 1939 jako oficer mobilizacyjny V Ośrodka Zapasowego Artylerii w Krakowie, od 5 września dowódca oddziału sformowanego z pozostałości rezerw Ośrodka, z rozkazem doprowadzenia do zgrupowania kpt. Józefa Sozańskiego. Od 22 września w niewoli niemieckiej osadzony w Annopolu, następnie do 1 października w obozie jenieckim w Kielcach, potem do 18 października w Częstochowie. 20 października uciekł z transportu jeńców do Austrii[3].
W nocy z 10 na 11 grudnia przekroczył granicę ze Słowacją, 20 grudnia granicę z Węgrami, internowany. 29 grudnia aresztowany podczas przekraczania granicy Węgier i Jugosławii, następnie odesłany na Węgry. Przekroczył granicę ponownie w noc sylwestrową, do 4 stycznia 1940 w Zagrzebiu, następnie do 10 stycznia w Splicie[3].
16 stycznia dotarł do Marsylii (Francja), wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem francuskim. Początkowo w obozie Camp de Carpiagne, od 20 stycznia w Paryżu, od 2 lutego w Ośrodku Wyszkolenia Oficerów Artylerii w La Roche-sur-Yon. Od 5 kwietnia instruktor w Centrum Szkolenia Artylerii w Camp de Coëtquidan. Od 1 czerwca przydzielony jako oficer 2 baterii 3 Pułku Artylerii Lekkiej 3 Dywizji Piechoty[3].
Po upadku Francji ewakuowany brytyjskim okrętem, 21 czerwca 1940 dotarł do Plymouth (Wielka Brytania). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod dowództwem brytyjskim, przydzielony jako młodszy oficer 1 baterii 1 Dywizjonu Artylerii Lekkiej, następnie jako pierwszy oficer ogniowy 1 Brygady Strzelców. Do 16 lipca w obozach polskich Coatbridge, Crawford, następnie Symington. Awansowany na stopień podporucznika ze starszeństwem od 1 września 1939 . W 1941 uczestnik kursu oficerskiego w North Berwick, następnie półroczny staż w oddziałach brytyjskich, od 2 czerwca w Haddington. Awansowany na stopień porucznika ze starszeństwem od 1 lipca 1943.[3].
Zgłosił się do służby w Kraju. Przeszkolony ze specjalnością w dywersji na kursach specjalnych dla kandydatów na cichociemnych, m.in. dywersyjno – strzeleckim (STS 25, Inverlochy), łączności lotnik-ziemia: Eureka-Rebeka i S-Phone (STS 40, Howbury), STS 23A, spadochronowym, i in. Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 23 września 1943 w Chicheley, przydzielony do Oddziału VI (Specjalnego) Sztabu Naczelnego Wodza, przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy)[3].
Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 4/5 maja 1944 w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 17), z samolotu Halifax JP-177 „P” (1586 Eskadra PAF) na placówkę odbiorczą „Mewa-1” 222 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Dalechowice, 15 km od Skalbmierza. Razem z nim skoczyli: por. Tadeusz Stanisław Jaworski ps. Bławat, ppor. Zdzisław Luszowicz ps. Szakal, por. Antoni Nosek ps. Kajtuś, por. Mieczysław Szczepański ps. Dębina, por. Czesław Trojanowski ps. Litwos[4].
Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych, od ok. 10 czerwca w Warszawie. W Powstaniu Warszawskim od 3 sierpnia, początkowo jako dowódca plutonu kompanii dowodzonej przez cichociemnego kpt. Tomasza Wierzejskiego ps. Zgoda. batalionu „Czata 49". 8 sierpnia ranny podczas ciężkich walk na Woliw rejonie ul. Karolkowej, Żytniej i Okopowej. Od 11 sierpnia w rejonie ul. Okopowej i Dzikiej, 12 sierpnia uczestniczył w odbiciu Stawek. Potem na Muranowie oraz wraz z plutonem w obronie Starego Miasta, w rejonie szpitala św. Jana Bożego[3].
Od 26 sierpnia, po rannym kpt. Wierzejskim przejął dowodzenie kompanią „Zgody” w batalionie „Czata 49". Ponownie ranny, w obie ręce, podczas walk na Starym Mieście. Przedarł się z kompanią do Śródmieścia, walczył m.in. na Czerniakowie w rejonie ul. Rozbrat, Łazienkowskiej, Czerniakowskiej i Zagórnej, a także przy ul. Ludnej. Prawdopodobnie poległ 22 września 1944 na Czerniakowie po przeprawieniu się na prawy brzeg Wisły, na Pragę. Według innej wersji, w relacji cichociemnego płk Kazimierza Iranka - Osmeckiego, został aresztowany oraz rozstrzelany przez NKWD. Według jeszcze innej relacji miał być więziony przez sowietów w Odessie[3].
Awanse[edytuj | edytuj kod]
- podporucznik – ze starszeństwem od 1 września 1939
- porucznik – ze starszeństwem od 1 lipca 1943[3]
- kapitan
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Virtuti Militari V klasy
- Krzyż Walecznych - czterokrotnie
Życie rodzinne[edytuj | edytuj kod]
Syn Wacława zesłańca syberyjskiego z Tomska, administratora majątku Porzecze oraz Praksedy Marcew. Rodziny nie założył. Miał siostrę Helenę (ur. 1914) łączniczkę polskiego oddziału partyzanckiego „Kościuszko”, działającego w rejonie Pińska. Przez wiele lat bezskutecznie poszukiwała brata[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Cichociemni - rekrutacja [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-02-29] (pol.).
- ↑ Cichociemni - nazwa, przysięga, znak [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-02-29] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Teka personalna, 1941–1998, s. 3-75 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0190.
- ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Arcana, s. 152-155, ISBN 83-86225-10-6 (pol.).
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W lewej nawie kościoła św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie odsłonięto w 1980 roku tablicę Pamięci żołnierzy Armii Krajowej, cichociemnych – spadochroniarzy z Anglii i Włoch, poległych za niepodległość Polski. Wśród wymienionych 110 poległych cichociemnych jest Cezary Nowodworski.