Christ ist erstanden
Christ ist erstanden (Chrystus zmartwychwstał) – staroniemiecka pieśń wielkanocna, przypuszcza się, że jest najstarszą pieśnią liturgiczną spisaną w języku niemieckim, która powstała prawdopodobnie w południowoniemieckim bądź austriackim kręgu kulturowym około roku 1100 jako odpowiedź na lokalne uroczystości Podwyższenia Krzyża. W roku 1160 pieśń weszła na stałe do kanonu porządku liturgicznego arcybiskupstwa Salzburga, wzmiankowana w Codex MII6 Universitätsbibliothek Salzburg.
Melodia pieśni opiera się na starszym tropie wielkanocnym do łacińskiej sekwencji Victimae Paschali Laudes autorstwa cesarskiego prezbitera i kapelana dworskiego Wipona z Burgundu. Oba utwory są zbudowane w podobnej strukturze interwałowej minorowej skali doryckiej. Począwszy od XIII wieku pieśń szybko rozprzestrzenia się. W XV wieku dodane zostają druga i trzecia strofa.
Chorał zakonny Najświętszej Maryi Panny uznał pieśń za hymn zwycięstwa zakonu krzyżackiego i towarzyszył rycerzom w bitwie pod Grunwaldem w 1410.
W roku 1529 Marcin Luter zamieścił pieśń w nowym wydaniu Śpiewnika Wittenbergskiego z adnotacją do utworu: „Wszystkie piosenki z czasem nudzą się, ale że Chrystus zmartwychwstał musi być śpiewana przez cały rok”. Każdą strofę pieśni kończy formuła Kyrie eleison.
Tekst i melodia pieśni znalazła liczne naśladownictwa znane w historii muzyki, wykorzystywana od renesansu w utworach przez Jana Sebastiana Bacha, Franciszka Liszta, Carla Orffa oraz Johanna Nepomuka Davida.
Utwór uważany jest za uosobienie muzycznego motywu nawiązującego bezpośrednio do Wielkanocy.
Tekst[edytuj | edytuj kod]
Osterlied „Chryst ist erstanden”
Christ ist erstanden
Von der Marter alle;
Des solln wir alle froh sein,
Christ will unser Trost sein.
Kyrieleis.
Wär er nicht erstanden,
So wär die Welt vergangen;
Seit dass er erstanden ist,
So freut sich alles, was da ist.
Kyrieleis.
Halleluja,
Halleluja,
Halleluja!
Des solln wir alle froh sein,
Christ will unser Trost sein.
Kyrieleis.
W Polsce adaptacją utworu jest powstała jeszcze w okresie średniowiecza pieśń wielkanocna Krystus z martwych wstał je odnotowana w 1365 przez Świętosława z Wilkowa i mająca wspólną melodię z „Christ ist erstanden”[1]. Tytuł z roku 1653 drukowany w Nysie wymienia pieśni polskie na pierwszym miejscu Finito Responsorio populus canta: Chrystus zmartwychwstał jest etc vel Germanice Christ ist erstanden etc[2].
Jedna z wersji utworu zachowała się w zepsutym języku niemieckim zapisanym w 1827 przez Michała Wiszniewskiego w Historii literatury polskiej. Jest to jeden z najstarszych zabytków języka niemieckiego, który przetrwał do połowy wieku XIX na obszarze średniowiecznego osadnictwa tzw. Głuchoniemców, spisany w okolicach Łańcuta i Markowej.
Pieśń Wielkanocna – Osterlied „Chrysta ist aderstanda”
Chrysta ist adesztanda
Fi dar Moter a tys (Von der Marterall)
Was solla mira (wir) ny froh seyn
Christa soll endar (unser) Getrost seyn
Kirye eleyson.
Wie an Necht ist adesztanda
Aso ist die Wadel ziehgana
Der sind aso adesztanda ist
Ływa mir dan Vater Jesu Christ
(Loben wier)
Kirye eleyson.
Gimasz Ces gingen drey heilige Fraua
Smogesz a dan Thaua
(des Morgens)
Gesuchta das dan Vater Jesu Christ
Da die vedam Tod afesztanda ist
Kirye eleyson
Ender unsern liebsta Maria trauma ma in einem Traum
Sie sachs auf ihrem Harzelein wüchst am einer Boum
Da die schanta triets a Gottes Christa Naynd,
Maria di dier wachet, di trugst an jenes Land,
Kirye eleyson