Chroberz

Chroberz
Pałac Wielopolskich w Chrobrzu
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	pińczowski
Gmina	Złota
Sołectwo	Chroberz
Liczba ludności (2011)	877
Strefa numeracyjna	(+48) 41
Kod pocztowy	28-425 Złota
Tablice rejestracyjne	TPI
SIMC	0280258
Położenie na mapie gminy Złota Chroberz
Położenie na mapie Polski Chroberz
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Chroberz
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego Chroberz
50°25′20″N 20°33′19″E
Strona internetowa miejscowości

Tablica pamiątkowa poświęcona urodzonemu w Chrobrzu Józefowi Mortonowi umieszczona na głazie przed szkołą

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Nagrobek Stanisława Tarnowskiego w nawie chroberskiego kościoła

Chroberz – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Złota.

Do 1954 roku siedziba gminy Chroberz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i notowana jest od XII wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w 1153 jako Chrober, 1244 Hrober, 1250 Chrober, 1317 in Chroberz, 1371 Chrobesz, 1470-80 Chroberz, 1508 Chroberz, 1787 Chroberz, 1880 Chroberz. Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Chrobry, która w staropolszczyźnie (chrobry, chabry, chrabry) oznacza dzielny.

Historia

Według tradycji nazwa miejscowości pochodzi od Bolesława Chrobrego, który wracając z wyprawy kijowskiej wzniósł tu obronny zamek i założył parafię. W 1290 r. na zamku w Chrobrzu przebywał królewicz węgierski Andrzej. W Chrobrzu zatrzymał się też król Kazimierz Wielki, który leczył się po wypadku, odniesionym w czasie polowania, w lasach przedborskich. W XIII-XIV wieku odbywały się tu wiece. Wieś była własnością kolejno rodów Tęczyńskich i Tarnowskich. W XVII w. należała do ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. Gdy na początku XIX w., ostatni ordynaci, Wielopolscy, by spłacić długi, sprzedali Pińczów wraz z częścią dóbr ziemskich Ordynacji, głównym jej ośrodkiem stał się Chroberz.

W okresie powstania styczniowego w pałacu Wielopolskich stacjonowały oddziały Mariana Langiewicza. 17 marca 1863 r. powstańcy stoczyli tu bitwę z Rosjanami.

W latach I wojny światowej w dworze stacjonowało m.in. dowództwo 46 Dywizji Piechoty armii austro-węgierskiej.

W latach 1943–1944 znajdował się tu hitlerowski posterunek policji. Stacjonujący w Chrobrzu policjanci zamordowali w tym czasie przeszło 100 osób.

W roku 2000 w Pałacu Wielopolskich w Chrobrzu, a także na terenie parku dworskiego, ekipa filmowa Filipa Bajona kręciła sceny do filmu „Przedwiośnie”.

Urodzeni w Chrobrzu

• Michał Majda – żołnierz II Brygady Legionów Polskich. Uczestnik szarży pod Rokitną.
• Józef Morton, pisarz i działacz ruchu ludowego autor m.in. powieści Spowiedź.
• Jan Wójcik – poseł na Sejm IV i V kadencji w II RP.

Zabytki

• Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, wybudowany w 1550 r. Ufundował go wojewoda sandomierski Stanisław Tarnowski. Jest to budowla jednonawowa z wielobocznie zamkniętym prezbiterium, do którego od strony północnej dobudowana jest zakrystia. Nad zakrystią znajduje się niewielki skarbiec. Do nawy od strony północnej przylega kaplica św. Jana Kantego wzniesiona w XVII w. W 1899 r. do nawy od strony południowej dobudowano kaplicę pw. Matki Boskiej Różańcowej. Sklepienie kościoła kolebkowe z lunetami. W nawie nałożono na nie żebra o układzie sieciowym, natomiast w prezbiterium o układzie krzyżowym. Na zwornikach umieszczone są płaskorzeźbione herby fundatorów. Wewnątrz świątyni znajdują się dwa monumentalne renesansowe nagrobki wykonane przez Jana Michałowicza z Urzędowa. W nawie kościoła znajduje się nagrobek fundatora Stanisława Tarnowskiego przedstawiający „śpiącą” postać zmarłego. Nagrobek zwieńczony jest płaskorzeźbą przedstawiającą Zmartwychwstanie oraz dmącym w trąbę aniołem. W prezbiterium znajduje się nagrobek proboszcza Zbigniewa Ziółkowskiego, z płaskorzeźbą przedstawiającą postać zmarłego. W zakrystii kościoła umieszczony jest manierystyczny lawaterz. Obok kościoła usytuowana jest drewniana dzwonnica z dachem krytym gontem.

Kościół wraz z dzwonnicą i kościelnym cmentarzem został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.664/1-3 z 10.11.1947 i z 21.06.1967).

• Zespół pałacowo-parkowy Wielopolskich z lat 1857–1860 z późnoklasycystycznym pałacem oraz parkiem i kaplicą (nr rej.: A.665/1-3 z 19.12.1957, z 29.01.1958 i z 21.06.1967). Jego fundatorem był XIII ordynat pińczowski, hrabia Aleksander Wielopolski. Pałac wzniesiono wg projektu Henryka Marconiego. Był wykorzystywany m.in. jako biblioteka, w której właściciel przechowywał zbiór książek własnych, jak i księgozbiór przejęty po Konstantym Świdzińskim. Współcześnie obiekt zajmowany jest przez Ośrodek Dziedzictwa Kulturowego Ponidzia i Tradycji Rolnej.

• Pozostałości zamku rycerskiego z XIV w. Zamek wzniesiony na miejscu grodu z XII w. był własnością kolejno Tęczyńskich i Tarnowskich; został zniszczony w XVI w. Zachowały się ślady murów na wzgórzu Zamczysko nad Nidą.

Sport

• Gminny Klub Sportowy Strzelec Chroberz (piłka nożna, siatkówka, kolarstwo, badminton).

Zobacz też

• Chroberz (przystanek kolejowy)

Bibliografia

• Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło "Chroberz". Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 82. ISBN 978-83-64007-04-0.
• BohdanB. Guerquin BohdanB., Zamki w Polsce, KrzysztofK. Racinowski (ilust.), Warszawa: „Arkady”, 1984, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 835911338 .
• MichałM. Jurecki MichałM., GrzegorzG. Matyja GrzegorzG., Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków: „Bezdroża”, 2004, ISBN 83-89676-16-8, OCLC 830623047 .
• Maria i Przemysław Plichowie, Ponidzie. Szlaki turystyczne, Warszawa 1985
• Chroberz. gminazlota.tbu.pl. [dostęp 2016-01-05].

Linki zewnętrzne

• Chroberz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. I: Aa – Dereneczna. Warszawa 1880.
• Chroberz w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo. Warszawa 1900.
• chroberz.info – Internetowy Serwis Chrobrza i Gminy Złota
• Pałac Wielopolskich w Chrobrzu