Chrystianizacja Bułgarii

Car Borys I Michał

Pełny proces chrystianizacji w państwie Bułgarskim rozpoczął się przyjęciem chrztu przez cara Borysa I Michała, natomiast najwcześniejsze wspólnoty chrześcijańskie pojawiły się na tych terenach już w pierwszych wiekach po Chrystusie. Nie istnieje jedna dokładna data czasu i miejsca tego wydarzenia, natomiast według większości historyków stało się to w 864/865 roku. Zdaniem tradycyjnej historiografii bułgarskiej chrzest datuje się go na noc 25 maja 866 roku w Plisce, gdzie car Borys I przyjął imię Michał na cześć swojego ojca chrzestnego Michała III.

Geneza przyjęcia chrztu

Trudno wskazać jednoznaczne przyczyny, które skłoniły cara Borysa I do rozpoczęcia procesów chrystianizacyjnych Bułgarii. Warto jednak wymienić takie jak:

• Czynnik państwowy: pogaństwo, które było obecne w Bułgarii, nie miało takiej siły przebicia jak chrześcijaństwo- trudno było scentralizować ludzi różnych kultów
• Chęć wzmocnienia autorytetu władcy: idea władcy jako pomazańca Bożego stanowiła przeciwwagę dla rozwijających się tendencji odśrodkowych środowisk bojarskich
• Polepszenie funkcjonowania państwa: chrześcijaństwo krzewiło w społeczeństwie dobre postawy takie jak umiejętność czytania i pisania, które w konsekwencji doprowadzą do postępu kulturalnego
• Osobiste względy: istnieje źródło mówiące o wielkim głodzie, jaki panował w Bułgarii, który został zakończony z racji modlitwy Borysa do Boga chrześcijan (rzekomo samego chana modlitwy nauczył grecki niewolnik Teodor Cupharas)
• Główną przyczyną był kapitulacja Borysa wobec potęgi bizantyjskiej cesarza Michała III i podpisanie wieczystego aktu pokoju pomiędzy Bizancjum a Bułgarią w 864 roku. Cesarz zażądał także zerwania stosunków związanych z przyjęciem chrześcijaństwa od Franków.

Proces chrystianizacji

Pierwsze wspólnoty chrześcijańskie pojawiły się na terenie obecnej Bułgarii już w pierwszych wiekach naszej ery. Zjednoczone państwo Bułgarii zostało założone w VII z połączenia napływowych grup Słowian oraz koczowniczych plemion Protobułgarów znad Wołgi. Terenami tymi interesował się od początku kościół bizantyjski chcący rozszerzyć tam swoją strefę wpływów- stąd też zostały zawarte układy Bizancjum z Bułgarią, których konsekwencją było zaproszenie przez Cesarza Michała III w ramach podpisanego aktu pokoju posłów Bułgarskich, którzy zostali ochrzczeni w Konstantynopolu, a następnie wysłani z powrotem do kraju wraz z duchownymi bizantyjskimi, którzy mieli przygotować cara Borysa I oraz pogan do chrztu.

Kiedy jednak Cesarz i patriarcha Konstantynopola Focjusz nie zgodzili się na utworzenie niezależnego Kościoła Bułgarskiego, chan Borys zwrócił się do papiestwa z prośbą o przysłanie duchowieństwa łacińskiego. Po drugich pertraktacjach i walkach pomiędzy papieżem Mikołajem I a Patriarchą Focjuszem Borys I zawarł ugodę z Bizancjum na synodzie kościelnym ma mocy której zrzekł się pretensji do własnego patriarchatu bułgarskiego, uznał zwierzchnią władzę Konstantynopola i zadowolił się uzyskaniem szerokiej autonomii kościelnej dla Bułgarii. Arcybiskup Bułgarski stał się zależny bezpośrednio od synodu kościoła greckiego, a sam Borys I zdobył tytuł króla.

Oficjalny akt chrystianizacji nie oznaczał jednak natychmiastowego przyjęcia chrześcijaństwa przez ogół społeczeństwa, a jedynie początek długotrwałego procesu zastępowania dawnych wierzeń pogańskich jedną religią.

Powstanie nowych prowincji kościelnych

Nowo powstała bułgarska prowincja kościelna obejmowała biskupstwa: ochrydzkie w zachodniej i bregalnickie we wschodniej części Macedonii, morawskie w dolinie Południowej Morawy i kilka innych położonych w głównych grodach bułgarskich. Według niektórych źródeł sam chan Borys wzniósł w ramach chrystianizacji siedem cerkwi katedralnych, w tym jedną zbudowaną na wzór bazyliki Św. Piotra i Pawła w Rzymie znajdującą się w Plisce, której długość wynosiła około 99m a szerokość prawie 30m.

Początkowo Kościół bułgarski uzależniony był od duchowieństwa greckiego i kultury bizantyjskiej, a rozwój jego struktur nastąpił około 866 roku, kiedy to na terytorium Bułgarii przybyli uczniowie św. Metodego: Klemens i Naum, którzy objęli godności kościelne w Pisce i Presławiu (stara i nowa stolica Bułgarii). Rozpoczęli oni misję chrystianizacyjną, w której opierali się na przywiezionych ze sobą księgach liturgicznych spisanych alfabetem głagolickim i cyrylicą. To właśnie dzięki nim spisano żywot świętych Cyryla i Metodego, stworzono ochrydzką szkołę piśmiennictwa słowiańskiego, która szerzyła wpływy kultury słowiańskiej i kościoła bułgarskiego na pograniczu Macedonii i Albanii Północnej, czy upowszechniono literaturę słowiańską przez ośrodki klasztorne.

W 889 roku król Borys I ogłosił swoją abdykację, pozostawiając tron swojemu najstarszemu synowi Włodzimierzowi, sam natomiast osiadł prawdopodobnie w klasztorze świętego Pantalejmona pod Piresławiem.

Reakcja pogańska 889 roku

Książę Włodzimierz okazał się zdecydowanym przeciwnikiem rządów prowadzonych przez swojego ojca, rozpoczynając tym samym własną, antychrześcijańską politykę popartą przez starą opozycję wielkobojarską żyjącą nadal według wierzeń i tradycji pogańskich. Rozpoczęły się prześladowania chrześcijan zakończone powrotem Borysa I, który w 893 roku zdetronizował, oślepił i wtrącił do więzienia Włodzimierza, a następnie osadził na tronie swojego młodszego syna Symeona podczas zjazdu dostojników świeckich i kościelnych w Presławiu (do którego przeniesiono stolicę z kojarzącej się z pogańskimi tradycjami Pliski).

W 894 roku zakończono przekład ksiąg liturgicznych na język słowiański, co doprowadziło do tego, iż język słowiański zaczął być powszechnie używanym zarówno w kościele, jak i państwie bułgarskim.

Skutki chrystianizacji

• Umocnienie pozycji Bułgarii na arenie międzynarodowej oraz jej ewolucja jako państwa od chanatu do królestwa
• Utworzenie niezależnego Kościoła bułgarskiego
• Rozpowszechnienie pisma słowiańskiego (cyrylicy i głagolicy)
• Wprowadzenie Chrześcijaństwa pociągnęło za sobą rewizję poglądów Bułgarów oraz stopniowe przejmowanie nowych zasad i wierzeń

Bibliografia

• T. Wasilewski, Historia Bułgarii, Wrocław 1988
• R.G. Roberson, The Eastern Christian Churches, Roma 1990
• S. Waklinow, Kultura Starobułgarska, 1984