Ciemiężyca biała
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | naczyniowe | |
| Nadgromada | nasienne | |
| Gromada | okrytonasienne | |
| Klasa | jednoliścienne | |
| Rząd | melantkowce | |
| Rodzina | melantkowate | |
| Rodzaj | ciemiężyca | |
| Gatunek | ciemiężyca biała | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Veratrum album L. | ||
Ciemiężyca biała, ciemiężyca biała (Veratrum album L.) – gatunek rośliny z rodziny melantkowatych. Zasięg gatunku obejmuje Europę, Azję Mniejszą, Azję Centralną, Kaukaz oraz Syberię[2]. W Polsce jest rzadko spotykana, większość stanowisk skupia się w Bieszczadach. Najdalej w zachodnim kierunku sięga po Smerek i Dziurkowiec. Poza Bieszczadami spotykana jest tylko na Lubelszczyźnie i tutaj w Woli Różanieckiej znajduje się jedno z jej najliczniejszych stanowisk.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Łodyga gruba, gęsto owłosiona, dorastająca do 1,5 m wysokości, tworzy się dopiero między 10 a 25 rokiem życia.
- Liście
- Dolne szerokoeliptyczne, o szerokości do 100 mm, górne węższe, jajowatolancetowate, pod spodem krótko owłosione.
- Kwiaty
- Białawe do jasnożółtych, z zewnątrz zielonkawe, niezróżnicowane na kielich i koronę, o średnicy 10–15 mm, pachnące, zebrane w wiechowaty kwiatostan długości do 50 cm, o bocznych odgałęzieniach wydłużonych, luźnokwiatowych; w górnej części wiechy kwiaty męskie – pręcikowe, dolne obupłciowe.
- Owoc
- Owłosiona torebka. Nasiona płaskie, oskrzydlone.
- Gatunki podobne
- Liście młodych roślin są bardzo podobne do liści goryczki żółtej.
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
- Bylina, hemikryptofit. W pierwszych latach życia wytwarza tylko przyziemną rozetę liści. Kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest przez muchówki i motyle. Rośnie w wilgotnych lasach, źródliskach, na górskich łąkach. W Bieszczadach występuje na wysokości 560–1325 m n.p.m., najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Krzemieniu.
- Roślina trująca: Cała roślina jest silnie trująca. Zatrucie objawia się początkowo osłabieniem i zwolnieniem rytmu serca, a następnie porażeniem mięśni klatki piersiowej uniemożliwiającym oddychanie[2]. Jest to roślina bardzo silnie trująca, już spożycie 1–2 g korzeni może być śmiertelne[2]. Liczba chromosomów 2n= 16[3].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Polsce roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową. Zagrożona może być zmianą warunków siedliskowych (np. w wyniku osuszania terenów na których występuje), oraz zbieraniem ze stanowisk naturalnych w celach leczniczych.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Roślina lecznicza. Surowiec zielarski (z uprawy): kłącze ciemiężycy z korzeniami – Rhizoma Veratri cum radicibus. Zawiera silnie toksyczne alkaloidy sterolowe – protoweratrynę, germerynę, germinę, rubijerwinę, izorubijerwinę (do 1,5%) oraz gorzki glikozyd – weratramaryna, kwasy organiczne (weratrynowy i chelidonowy). Dawniej stosowana jako środek drażniący skórę i miejscowo znieczulający, obecnie stosowany tylko do produkcji leków gotowych i w weterynarii, jako środek żołądkowy. Wyciągi alkoholowe lub octowe były używane do zwalczania wszawicy.
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
Według jednej z wersji łacińska nazwa rodzaju pochodzi od słowa verare, co oznacza mówić prawdę, gdyż sproszkowany korzeń ciemiężycy wywołuje kichnięcia, co jest w przekonaniu ludowym potwierdzeniem prawdziwości słów. Do właściwości tej nawiązuje też nazwa słowacka: kychavica.
Niektórzy badacze historii starożytnej twierdzą, że są przesłanki pozwalające przypuszczać, iż przyczyną śmierci Aleksandra Macedońskiego mogło być niezamierzone przedawkowanie ciemiężycy podawanej mu jako lekarstwo.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ System Reveala
- ↑ a b c Burkhard Bohne, Peter Dietze: Rośliny trujące: 170 gatunków roślin ozdobnych i dziko rosnących. Warszawa: Bellona, Spółka Akcyjna, 2008. ISBN 978-83-11-11088-5.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.