Cios (geologia)

Cios – seryjne spękania i szczeliny w skałach uporządkowane geometrycznie w odstępach większych niż kilka centymetrów, występujących w zespołach i systemach. Przez to pojęcie można też rozumieć zdolność skały do pękania według określonego wzoru.

Cios może powstawać wskutek wietrzenia, ruchów tektonicznych lub w skałach magmowych na skutek krzepnięcia magmy i kurczenia podczas stygnięcia.

Rodzaje (ze względu na genezę):

• cios denudacyjno-odprężeniowy – spękania odprężeniowe powstałe na skutek częściowego lub całkowitego usunięcia nadkładu przez denudację.
• cios diagenetyczny – spękania odprężeniowe złożone ze spękań diagenetycznych, czyli utworzonych w skałach osadowych wskutek zmniejszania się objętości osadu w czasie procesu diagenezy.
• cios ekstensyjny - spękania odprężeniowe złożone ze spękań ekstensyjnych, czyli utworzonych pod wpływem naprężeń rozciągających.
• cios kompresyjny – spękania złożone ze spękań kompresyjnych, czyli utworzonych pod wpływem naprężeń ściskających.
• cios magmowy _ spękania powstające zwykle w głęboko zalegających skałach o składzie granitoidowym, obejmuje trzy zespoły spękań - dwa w przybliżeniu pionowe, jeden w przybliżeniu poziomy - tworzące system w przybliżeniu prostopadłościenny, często nazywany ciosem granitowym. Spękania te często są zajęte przez żyły mineralne.
• cios termiczny – spękania powstające w skale magmowej w końcowym etapie jej krzepnięcia lub tuż po zakrzepnięciu. Zachodzi w wyniku naprężeń rozciągających, powstających na skutek kurczenia się stygnącej masy skalnej. Najczęściej występuje w skałach wulkanicznych i subwulkanicznych.

Rodzaje (ze względu na geometrię):

• cios diagonalny – w przybliżeniu skośny do generalnego kierunku strukturalnego na danym obszarze.
• cios katetalny – prostopadły do ławic, niezależnie od ich ułożenia.
• cios komplementarny – utworzony z dwu sprzężonych zespołów, powstałych jednocześnie.
• cios ławicowy – równoległy do uławicenia.
• cios ortogonalny – zespół spękań prostopadły w stosunku do innego zespołu.
• cios ostrokątny (romboidalny) – złożony z dwu zespołów wzajemnie nieprostopadłych.
• cios podłużny – w przybliżeniu równoległy do generalnego kierunku strukturalnego na danym obszarze.
• cios pokładowy – ułożony mniej więcej równolegle do powierzchni terenu.
• cios poprzeczny – w przybliżeniu prostopadły do generalnego kierunku strukturalnego na danym obszarze.
• cios słupowy – cios termiczny polegający na podziale skały na przylegające do siebie słupy o wielobocznym przekroju.

Bibliografia

• W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.