Ciotka Tula

Ciotka Tula

La tía Tula

Autor	Miguel de Unamuno
Typ utworu	powieść
Data powstania	1920
Wydanie oryginalne
Język	hiszpański
Data wydania	1921
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1978
Wydawca	Wydawnictwo Literackie
Przekład	Henryk Woźniakowski

Ciotka Tula (hiszp. La tía Tula) – powieść hiszpańskiego pisarza Miguela de Unamuno napisana w 1920 roku w Salamance, wydana rok później. W Polsce ukazała się w 1978 roku w przekładzie Henryka Woźniakowskiego nakładem Wydawnictwa Literackiego.

Treść

Książka opowiada historię dwóch sióstr Gertrudy i Rosy. Są one sierotami i ich jedynym opiekunem jest ich wuj, ksiądz don Primitivo. Siostry mieszkają razem i są do siebie bardzo przywiązane. Pewnego dnia w Rosie zakochuje się pewien młodzieniec, Ramiro. Rosa odwzajemnia jego uczucia i zostają małżeństwem. Wkrótce Rosa wydaje na świat dzieci: najpierw syna, a niedługo potem córkę. Gertruda przez większość czasu towarzyszy siostrze, doradza jej oraz opiekuje się nią i jej dziećmi. Po trzecim porodzie Rosa umiera. Gertruda przed jej śmiercią zobowiązuje się opiekować się jej dziećmi oraz mężem. Po śmierci siostry Gertruda wprowadza się do domu Rosy i czuwa nad dziećmi siostry oraz jej mężem Ramirem, w wyniku czego mężczyzna zakochuje się w niej i proponuje jej małżeństwo. Gertruda nie daje mu jednoznacznej odpowiedzi i prosi go, aby odczekali rok. Podczas tego czasu Ramiro nawiązuje romans ze służącą Manuelą, która zachodzi z nim w ciążę. Gertruda zmusza Ramira, aby ten ożenił się ze służącą. Po narodzinach dziecka, Gertruda wspiera Manuelę i pomaga jej w opiece nad dzieckiem. Wkrótce Manuela po raz kolejny zachodzi w ciążę z Ramirem, jednak stan jej zdrowa jest zły, ponieważ jest osłabiona jeszcze przez pierwszy poród. Tuż przed narodzinami ich drugiego dziecka, Ramiro zapada na zapalenie płuc i umiera. Po urodzeniu córeczki, Manuela, wykończona porodem, także umiera. Gertruda zostaje sama i opiekuje się dziećmi Rosy i Manueli do końca swojego życia.

Postacie

Postacie główne

Gertruda (Tula)

Jest główną bohaterką. Gertruda jest kobietą stanowczą i silną. Nie angażuje się w relacje damsko-męskie, jednak zauważalny jest u niej silny instynkt macierzyński, który determinuje jej życiowe wybory. Jest bardzo przywiązana do swojej siostry Rosy i nawet kiedy ta wychodzi za mąż i zakłada własną rodzinę, Gertruda stara się być obecna w życiu siostry. Po jej śmierci opiekuje się jej dziećmi oraz mężem. Pozostaje panną przez całe swoje życie i poświęca się wychowaniu dzieci siostry i Manueli.

Rosa

Siostra Gertrudy, która charakteryzuje się wielką urodą. Wychodzi za Ramira z którym ma trójkę dzieci: Ramirina, Rosę i Elwirę. Jest o wiele bardziej ustępliwa i łagodna niż jej siostra, dlatego nieustannie ulega jej wpływowi. Umiera po trzecim porodzie z powodu wyczerpania.

Ramiro

Młodzieniec, który zakochuje się w Rosie i potem zostaje jej mężem. To mężczyna, który, podobnie jak Rosa, cechuje się spolegliwością i jest podporządkowany Gertrudzie. Po śmierci Rosy, żeni się ze służącą Manuelą. Jest ojcem piątki dzieci. Umiera z powodu zapalenia płuc.

Postacie drugoplanowe

Don Primitivo

Wuj sióstr Rosy i Gertrudy, którymi opiekuje się po śmierci ich rodziców. Jest księdzem. Dba o siostry, jednak stara się zachowywać odpowiedni dystans i nie ingerować zbytnio w życie swoich podopiecznych.

Manuela

Służąca, która zajmuje się domem Ramira i Gertrudy. Jest sierotą i przez większość życia mieszkała w przytułku. Kiedy Ramiro nawiązuje z nią romans, w wyniku którego zachodzi ona w ciążę, jest zawstydzona i ma poczucie winy. Dzięki interwencji Gertrudy staje się żoną Ramira. Wydaje na świat dwójkę dzieci. W wyniku wyczerpania drugim porodem, umiera.

Tematyka

Macierzyństwo

W utworze tematem najbardziej wyeksponowanym jest macierzyństwo. Celem głównej bohaterki jest zostać matką, jednak odmawia ona wstąpienia w związek małżeński z mężczyzną. Żeby spełnić marzenie o byciu matką, poświęca swoje całe życie wychowaniu dzieci, które z biologicznego punktu widzenia nie są jej.

Miłość

Powieść zawiera w sobie różnego rodzaju wątki miłosne. Pierwszym wątkiem jest miłość siostrzana pomiędzy Gertrudis i Rosą. Siostry są do siebie bardzo przywiązane i nawet po ślubie Rosy są nierozłączne. Wątek miłości damsko-męskiej w utworze rozwija się na trzech różnych poziomach, jednak zawsze w odniesieniu do postaci Ramira. Na początku autor przedstawia relację miłosną między Ramirem, a Rosą, którzy są szczęśliwym małżeństwem. Potem Ramiro zabiega o Gertrudę, dla której nie jest on obojętny, jednak finalnie zostaje przez nią odtrącony. Trzecim wątkiem miłosnym jest relacja między Ramirem i Manuelą, którzy zostają małżeństwem przez fakt nieplanowanego zajścia w ciążę Manueli.

Pozycja kobiety w społeczeństwie

W utworze znajduje się wiele odniesień do pozycji kobiety w społeczeństwie patriarchalnym. Gertruda swoją postawą (nie chce wychodzić za mąż) manifestuje sprzeciw przeciwko panującym konwencjom społecznym. Jest osobą pewną siebie i dominującą nad wszystkimi postaciami męskimi, które pojawią się w powieści. Zarówno don Primitivo, jak i Ramiro czują wobec niej respekt pomieszany ze strachem. Kolejną manifestacją jest ślub Manueli i Ramira. Także tu rola Gertrudy jest istotna, ponieważ to ona nakazuje Ramirowi poślubić Manuelę. Małżeństwo służącej i jej pracodawcy jest kolejnym przykładem przeciwstawienia się panującym w owym czasie normom społecznym.

Recepcja krytyczna

Dzieło to zajmuje istotne miejsce w historii literatury hiszpańskiej ponieważ zostało ono wpisane na listę 100 najważniejszych powieści napisanych w języku hiszpańskim utworzoną przez dziennik El Mundo. O pozytywnym odbiorze dzieła świadczy fakt, że książka, aby zakwalifikować się do wyżej wspomnianej listy, musiała została doceniona nie tylko przez krytyków literackich, ale także przez 20 tys. czytelników czasopisma.

Adaptacje

Utwór był wielokrotnie adaptowany.

• W 1964 roku na jego podstawie powstał hiszpański film dramatyczny „La tía Tula” w reżyserii Miguela Picazo. Film ten otrzymał szereg nagród, w tym: nagrodę za najlepszą reżyserię podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmu w San Sebastián.
• W 1995 na jego podstawie powstało polskie słuchowisko „Ciotka Tula” w reżyserii Jana Warenyci. Słuchowisko emitowane zostało na antenie Programu II Polskiego Radia.

Bibliografia

• Miguel de Unamuno: Ciotka Tula. Przeł. H. Woźniakowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978.brak strony w książce
• A. B. Sáenz de Zaitegui. Metafísica de la maternidad: estudio comparativo de „Dos Madres” y „La tía Tula” de Miguel de Unamuno a la luz de Génesis 29-30. „Cuad. Cát. M. de Unamuno”. 42 (2), s. 93–108, 2006. 
• A. Zapata-Calle: „Amor y pedagogía” y „La tía Tula” de Miguel de Unamuno como proyecto común: la parodia de la alienación racional. "Céfiro: Enlace hispano cultural y literario", 2009, 9 (1). s. 113–138. [dostęp 2017-06-05]. (hiszp.).