Cmentarz choleryczny w Warszawie
 nr rej. A-1101 z 15 października 2012[1]
| |
 Widok ogólny zbiorowej mogiły osób pochowanych na cmentarzu cholerycznym | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ cmentarza |
epidemiczny |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Liczba pochówków |
491 |
| Data otwarcia |
1872 |
| Data ostatniego pochówku |
1883 |
| Data likwidacji |
1908 |
| Architekt |
inż. Henryk Sumiński |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°16′06,78″N 21°01′47,13″E/52,268550 21,029758
| |
Cmentarz choleryczny w Warszawie – nieistniejący obecnie cmentarz założony w czasie epidemii cholery, która nawiedziła Pragę w latach 1872–1873.
Cmentarz znajduje się w dzielnicy Praga-Północ za nasypami torów kolejowych biegnących wzdłuż ul. Starzyńskiego, na wysokości ulicy Namysłowskiej.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Cmentarz projektu inż. Henryka Sumińskiego otwarto 16 listopada 1872 roku na esplanadzie fortu Śliwickiego. Opiekę nad nekropolią sprawował Cezary Skoryna, właściciel fabryki kamieni i maszyn młyńskich przy ul. Olszowej na Pradze. 19 stycznia 1874 cmentarz przejęło miasto, lecz poczuwający się do opieki Skoryna sam zatrudnił stróża, który pilnował nagrobków i dbał o zieleń. W 1876 było tu 55 nagrobków, a ostatni pochówek choleryczny miał miejsce 8 stycznia 1883 roku. W latach 1876–1882 z rozkazu władz wojskowych pochowano tu 7 żołnierzy „bałwochwalców“ (wyznawców religii pogańskich). Ogółem pochowano tam 484 zmarłych na cholerę i 7 żołnierzy. Był to jeden z trzech cmentarzy cholerycznych wymienianych w Warszawie, obok cmentarza przy szpitalu św. Ducha przy ul. Długiej i cmentarza na Kępie Pólkowskiej[2].
Zapomniany cmentarz skasowano w 1908 podczas budowy węzła kolejowego linii Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, a szczątki zmarłych przeniesiono do zbiorowej mogiły na północ od pierwotnego położenia cmentarza[3]. Miejsce spoczynku szczątków upamiętniono pomnikiem z inskrypcją o treści: Tu spoczywają szczątki 478 ofiar zarazy cholerycznej z lat 1872–73 zebrane pod wspólną mogiłą po zniesieniu cmentarza cholerycznego przy budowie węzła kolejowego w 1908 roku[4].
W 1909 wzniesiono pomnik projektu inż. Lubickiego, kierownika budowy węzła, w nowym miejscu na koszt władz kolejowych[5]. Jednak jeszcze w 1910 kolej nie mogła uzgodnić z zarządem cmentarza Bródnowskiego dozoru nad mogiłą. Pomnik zwieńczony krzyżem wykonanym z piaskowca otoczono ceglanym murem o wymiarach 10 na 10 metrów i wysokości około 1,3 metra z motywem krzyża, który z biegiem lat rozsypał się, a sam pomnik przewrócił się. Ostatni raz upamiętnienie poddano renowacji przed II wojną światową.
Po 1989 teren cmentarza został oczyszczony przez grupę zapaleńców, a sama mogiła wybetonowana.
W 2009 stuletni pomnik został usunięty, a odłamki skruszonego piaskowca pozostałe po rozbiórce monumentu złożono na betonowej płycie mogiły, przesuniętej bliżej nasypu kolejowego modernizowanej w tym czasie linii kolejowej nr 9 Warszawa Wschodnia-Gdańsk Główny. Prace rewitalizacyjne zakończono w maju 2010. Sprawująca opiekę nad terenem dawnego cmentarza spółka PKP Polskie Linie Kolejowe odtworzyła kamienny pomnik (wzorem oryginału z jasnego piaskowca) i zrekonstruowała otaczający go ceglany mur. Wzmocnione zostały także fundamenty grobu, wycięto roślinność zaburzającą pierwotny układ drzew na terenie cmentarza i zagrażającą zabytkowym murom. Po remoncie mogiłę otoczono parkanem dodatkowo zabezpieczającym ją przed dewastacją oraz uniemożliwiającym dostęp osób postronnych[3].
W 2012 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków[1].
W maju 2020 rozpoczęto budowę przepustu w nasypie kolejowym przy ul. Starzyńskiego na wysokości ul. Namysłowskiej, co ma ułatwić dostęp do nekropolii[6]. W nasypie zainstalowano zamknięte na klucz bramy[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Zestawienie zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 czerwca 2020 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 14. [dostęp 2020-07-05].
- ↑ A. Karpiński, W walce z niewidzialnym wrogiem, Warszawa 2000, s. 30–31.
- ↑ a b Odbudują zapomniany cmentarz na Pradze. „Gazeta Wyborcza Stołeczna”, 2010-02-15.
- ↑ Michał Pilich: Ulice Nowej Pragi. Warszawa: Veda, 2003, s. 1159. ISBN 978-83-61932-08-6.
- ↑ Michał Pilich: Ulice Nowej Pragi. Warszawa: Veda, 2003, s. 160. ISBN 978-83-61932-08-6.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Przebili tunel do cmentarza odciętego od miasta. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. gazeta.pl, 30 czerwca 2020. [dostęp 2020-11-09].
- ↑ Jarosław Ossowski. Nowe przejście jest, ale zamknięte. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 1 grudnia 2020.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Nekropolia przed remontem (2007) 
Pozostałości wybudowanego w 1909 pomnika upamiętniającego cmentarz. Zdewastowany pomnik został zburzony w kwietniu 2009 
Napis na pomniku 
Cmentarz (po prawej stronie) widziany z torów linii kolejowej nr 9
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Pilch, Ulice Nowej Pragi, Fundacja Wspierania Kultury, Wydawnictwo Veda, Warszawa 2003, ISBN 83-85584-81-1.
- Jakub Jakubowski, Historia Praskiej Mogiły Cholerycznej, Warszawa 2006-2007, maszynopis w Biurze Stołecznego Konserwatora Zabytków.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| Komunalne | |
|---|---|
| Wojenne | |
| Rzymskokatolickie |
|
| Starokatolickie | |
| Ewangelickie | |
| Prawosławne | |
| Żydowskie | |
| Karaimskie | |
| Muzułmańskie | |
| Inne |
