Codex Heidelbergensis 921

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kopia fragmentu tekstu Codex Heidelbergensis zamieszczona w katalogu Friedricha Wilkena (1817)

Codex Heidelbergensis 921, Heidelbergensis 921, Codex Heidelbergensis, Codex Palatinus Latinus 921 – kodeks pergaminowy datowany na VIII–IX wiek, zawierający kopię dzieł Jordanesa: Romany i Getiki, który spłonął w pożarze w nocy z 15 na 16 lipca 1880 roku.

Opis fizyczny[edytuj | edytuj kod]

Strona tytułowa wydania Mommsena dzieł Jordanesa
Theodor Mommsen około 1870 roku. Fotografia

Pierwotnie kodeks ten składał się z 15 kwaternionów, czyli ze 120 kart[1]. Zgodnie z przeprowadzoną inwentaryzacją kodeksów heidelberskich po kongresie wiedeńskim (1816) liczył on już tylko 110 kart, tj. 220 stronic[2] formatu różnie określanego: folio[3], quadratae maioris[4] lub duże quarto[5], brakowało bowiem całej pierwszej składki, a ostatnia miała tylko 6 kart. Według opisu Theodora Mommsena z 1882 roku 110 kart było zapisanych, dwie pierwsze karty i ostatnia (tj. 1, 2 i 112) były czyste, foliacja zaś wynikała ze zdublowania karty 17[6].

Rękopis ten jest identyfikowany pod sygnaturą biblioteki uniwersytetu w Heidelbergu – Palat. Lat. 921[7]. Według systematyki Codices Latini Antiquiores, w której VIII części został opisany, ma numer 1224[8].

Nie zachowała się żadna podobizna (facsimile) jakiegokolwiek fragmentu tego rękopisu. Istnieje jedynie ilustracja kopii fragmentu pisma zamieszczona w katalogu Friedricha Wilkena z 1817 roku[9], przedstawiająca fragment tekstu Romany (część caputu 215). Kodeks opisał Wilken w dodatku do swojej Geschichte der Bildung, Beraubung und Vernichtung der alten Heidelbergischen Büchersammlungen z 1817 roku[3] oraz Theodor Mommsen we wstępie do wydania dzieł Jordanesa z 1882 roku[10], opis zamieszczono również w części VIII Codices Latini Antiquiores z 1959 roku[8].

Datowanie, miejsce powstania, dukt pisma[edytuj | edytuj kod]

Napisanie tego kodeksu datuje się odpowiednio: raczej na VIII niż na IX wiek[10], na VIII-IX wiek[8] lub na przełom VIII i IX wieku[11]. Za miejsce powstania uznaje się Niemcy[8][10], w którymś ze skryptoriów z rejonu Moguncji[8] lub (czego jednak nie da się udowodnić[12]) być może w klasztorze w Fuldzie[10], z którego miałby dostać się do Moguncji prawdopodobnie za sprawą Mariana Szkota[10]. Niemiecką proweniencję wyciąga się z glosy w staro-wysoko-niemieckim: wyrazu suagur (pol. szwagier) zapisanego obok łacińskiego cognatus w Romanie (c. 337)[10][13].

Kodeks został spisany minuskułą anglosaską w typie używanym w Europie kontynentalnej[8][10]. Pismo to charakteryzowało się przeważnie dużym dolnym wydłużeniem liter minuskułowych, w tym także litery r oraz s[8]. Litera a często jest niedomknięta, a i jest trochę większa[10]. W kodeksie jeszcze w średniowieczu naniesiono poprawki gramatyczne, jednak niezbyt silnie, stąd poza kilkoma miejscami stara lekcja rękopisu jest widoczna[10].

Zawartość i znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Kodeks zawierał dwa dzieła Jordanesa: Romanę i Geticę. Już na początku XIX wieku brakowało kart, na których znajdował się początek Romany (do ostatnich słów 56 caputu – tekst rozpoczyna się słowami et finis) i koniec Getiki (brakuje końcówki caputu 299 – tekst urywa się na słowie regi – i dalszych 17 caputów)[14]. Początek tekstu Getiki znajdował się na stronie 51v[15].

Przez Mommsena przekaz kodeksu uważany był za najlepszy spośród mu znanych, jakkolwiek sam tekst tego rękopisu rzadko jednak świadczył przeciwko innym[10]. Zaliczył on go do przekazów klasy pierwszej, w której był najlepszy[10]. W kodeksowej kopii Jordanesa opuszczono w dwóch miejscach kilka słów w Getice: część caputu 200 (fide et consilio ut diximus clarus) i część 222 (obicientes exemplo veriti regis) oraz znalazły się w nim nieliczne (w liczbie czternastu) błędy tam, gdzie inne rękopisy tej grupy przekazują lekcję właściwą[16].

Dzieje kodeksu[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą pewną informacją o miejscu pobytu rękopisu jest nota własnościowa z 1479 roku biblioteki katedralnej w Moguncji[8][10]. Nota ta została wpisana na pierwszej karcie i brzmiała: iste liber pertinet ad librariam sancti Martini ecclesie Maguntin. M(acarius) Sindicus s(ub)s(cripsi)t 1479[8][10], czyli „ten kodeks należy do biblioteki kościoła św. Marcina w Moguncji. M[akarius von Buseck], syndyk wpisał [to] w 1479 r.”[17] Dodatkowo wolumin opisany został następującą notą: 1651 – – h 13[10]. Następnie kodeks wszedł w skład księgozbioru biblioteki Palatynackiej, gdzie w Heidelbergu korzystał z niego Jan Gruter[10]. W 1622 roku wraz z resztą zbiorów kodeks znalazł się w Rzymie, gdzie pozostał do czasów Napoleońskich[8][10]. Wówczas został przewieziony do Paryża, skąd w następstwie ustaleń kongresu wiedeńskiego powrócił do Heidelbergu[8][10]. Rękopis wraz z trzema innymi manuskryptami (również zawierającymi teksty prac Jordanesa) spłonął w pożarze domu wydawcy Romany i Getiki w serii Monumenta Germaniae Historica Theodora Mommsena w nocy z 15 na 16 lipca 1880 roku w Charlottenburgu[18].

Kwestia fragmentu lozańskiego (Ms. 398)[edytuj | edytuj kod]

Na początku XX wieku Marius Besson odnalazł fragment jednej karty starego średniowiecznego manuskryptu[19] w Musée historiographie vaudoise[a]. Urywek ten został przekazany do Biblioteki Kantonalnej i Uniwersyteckiej w Lozannie i otrzymał sygnaturę Ms. 398, pod którą jest obecnie znany[20]. Po obu stronach karty znajdują się fragmenty 60 rozdziału Getiki Jordanesa zapisane minuskułą anglosaską, dlatego Besson uznał ten urywek za jedną z zagubionych kart kodeksu heidelberskiego[21]. Atrybucja ta została zanegowana we wpisie w Codices Latini Antiquiores z powodu odmiennych duktów pisma[8]. Również dokonana przez Sandra Bertellego drobiazgowa analiza porównawcza pisma zabytku z Lozanny z fragmentem pisma z katalogu Wilkena wykluczyła możliwość utożsamienia twórców obu tych zapisów[22]. Wobec niemożności określenia liczby kopistów pracujących nad kodeksem heidelberskim, jakiekolwiek dalsze wnioski są niemożliwe do wysnucia[23].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Założonym w 1896 roku przez Paula Vionneta.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica di Giordano conservato a Losanna, w: Classica et Beneventana. Essays Presented tu Virginia Brown on the Occasion of her 65th Birthday, ed. Frank T. Coulson, Anna A. Grotans, Turnhout 2008 (Textes et Études du Moyen Âge 36), s. 2.
  2. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 2, przyp. 6: błędna liczba 220 kart u F. Wilkena, Geschichte der Bildung, Beraubung und Vernichtung der alten Heidelbergischen Büchersammlungen. Ein Beytrag zur Literärgeschichte vornehmlich des funfzehnten und sechszehnten Jahrhunderts. Nebst einem meist beschreibenden Verzeichniß der im Jahr 1816 von dem Papst Pius VII. der Universität Heidelberg zurückgegebenen Handschriften und einigen Schriftproben, Heidelberg 1817, s. 296, i w Codices Latini Antiquiores. A Paleographical Guide to Latin Manuscripts prior to the Ninth Century, ed. E.A. Lowe, cz. VIII: Germany. Altenburg-Leipzig, Oxford 1959, s. 56.
  3. ↑ a b F. Wilken, Geschichte, s. 296.
  4. ↑ Th. Mommsen, Prooemium, w: Iordanis Romana et Getica, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi 5,1), s. XLVII.
  5. ↑ E. Steinmeyer, E. Sievers, Die althochdeutschen Glossen, t. V, Berlin 1922, s. 29, przyp. 4.
  6. ↑ Th. Mommsen, Prooemium, s. XLVII; E. Steinmeyer, E. Sievers, Die althochdeutschen Glossen, t. V, s. 29, przyp. 4.
  7. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 1; Codices Latini Antiquiores VIII, s. 56.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l Codices Latini Antiquiores VIII, s. 56.
  9. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 2; Codices Latini Antiquiores VIII, s. 56.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Th. Mommsen, Prooemium, s. XLVII.
  11. ↑ E. Steinmeyer, E. Sievers, Die althochdeutschen Glossen, t. V, s. 29, przyp. 4.
  12. ↑ F. Falk, Die ehemalige Dombibliothek zu Mainz, ihre Entstehung, Verschleppung und Vernichtung nach gedruckten und ungedruckten Quellen, Leipzig 1897 (Beiheft zum Centralblatt für Bibliothekswesen 18), s. 10–11.
  13. ↑ Wilhelm Schultze, Ahd. suagur, „Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung” 40 (1907), s. 406.
  14. ↑ Th. Mommsen, Prooemium, s. XLVII; F. Wilken, Geschichte, s. 297.
  15. ↑ F. Wilken, Geschichte, s. 297.
  16. ↑ Th. Mommsen, Prooemium, s. XLVII-XLVIII. Tłumaczenie pominiętych fragmentów – c. 200: „[...] jak powiedziałem, słynął z wierności i z rady”, c. 222: „[...] w trosce [...] króla. Mieli bowiem przed oczami przykład [...]”, za: Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów, tłum. E. Zwolski, w: E. Zwolski, Kasjodor i Jordanes. Historia gocka, czyli scytyjska Europa, Lublin 1984 (Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego 49), s. 125, 128, 129.
  17. ↑ F. Falk, Die ehemalige Dombibliothek, s. 2; D.J. Butterfield, The early textual history of Lucretius’ De rerum natura, Cambridge 2013 (Cambridge Classical Studies), s. 259.
  18. ↑ Codices Latini Antiquiores VIII, s. 56; M. Kautz, Wien, Österreichische Nationalbibliothek. Cod. 203 (olim Hist. prof. 652) – Wissenschaftliche Beschreibung, Bibliotheca Lauresheimensis digital, bibliotheca-laureshamensis-digital.de, s. 1–2; S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 2 i przyp. 8: błędnie 12 lipca.
  19. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 2 i przyp. 9 i 10.
  20. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 2.
  21. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 3.
  22. ↑ S. Bertelli, Sul frammento dei Getica, s. 4–7.
  23. ↑ Bertelli 2009 ↓, s. 7.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bertelli S., Sul frammento dei Getica di Giordano conservato a Losanna, w: Classica et Beneventana. Essays Presented to Virginia Brown on the Occasion of her 65th Birthday, ed. Frank T. Coulson, Anna A. Grotans, Turnhout 2008 (Textes et Études du Moyen Âge 36), s. 1–9.
  • Butterfield D.J., The early textual history of Lucretius’ De rerum natura, Cambridge 2013 (Cambridge Classical Studies).
  • Codices Latini Antiquiores. A Paleographical Guide to Latin Manuscripts prior to the Ninth Century, ed. E.A. Lowe, Part VIII: Germany. Altenburg-Leipzig, Oxford 1959.
  • Falk F., Die ehemalige Dombibliothek zu Mainz, ihre Entstehung, Verschleppung und Vernichtung nach gedruckten und ungedruckten Quellen, Leipzig 1897 (Beiheft zum Centralblatt für Bibliothekswesen 18).
  • Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów, tłum. i oprac. E. Zwolski, w: E. Zwolski, Kasjodor i Jordanes. Historia gocka, czyli scytyjska Europa, Lublin 1984 (Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego 49), s. 90–171.
  • Kautz M., Wien, Österreichische Nationalbibliothek. Cod. 203 (olim Hist. prof. 652) – Wissenschaftliche Beschreibung, Bibliotheca Lauresheimensis digital, bibliotheca-laureshamensis-digital.de.
  • Mommsen Th., Prooemium, w: Iordanis Romana et Getica, ed. Th. Mommsen, Berlin 1882 (Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi 5,1), s. I-LXXIII.
  • Schultze W., Ahd. suagur, „Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung” 40 (1907), s. 400–418.
  • Steinmeyer E., Sievers E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. V, Berlin 1922.
  • Wilken F., Geschichte der Bildung, Beraubung und Vernichtung der alten Heidelbergischen Büchersammlungen. Ein Beytrag zur Literärgeschichte vornehmlich des funfzehnten und sechszehnten Jahrhunderts. Nebst einem meist beschreibenden Verzeichniß der im Jahr 1816 von dem Papst Pius VII. der Universität Heidelberg zurückgegebenen Handschriften und einigen Schriftproben, Heidelberg 1817.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Codex_Heidelbergensis_921&oldid=71349197”