Cornelis Lely
 Portret autorstwa Hendrika Havermana, 1899 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister gospodarki wodnej, handlu i przemysłu Holandii | |
| Okres | |
| Poseł do parlamentu Holandii | |
| Okres | |
| Minister gospodarki wodnej, handlu i przemysłu Holandii | |
| Okres | |
| Gubernator Surinamu | |
| Okres | |
| Poseł do parlamentu Holandii | |
| Okres | |
| Minister gospodarki wodnej Holandii | |
| Okres | |
| Poseł do parlamentu Holandii | |
| Okres | |
Cornelis Lely (ur. 23 września 1854 w Amsterdamie, zm. 22 stycznia 1929 w Hadze) – holenderski inżynier i polityk, gubernator Surinamu (1902–1905), trzykrotny minister gospodarki wodnej (1891–1894, 1897–1901, 1913–1918), przyczynił się do opracowania i realizacji projektu zamknięcia i osuszenia zatoki Zuiderzee. Na jego cześć nazwano miasto Lelystad.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Młodość[edytuj | edytuj kod]
Cornelis Lely urodził się 23 września 1854 roku w Amsterdamie, był siódmym synem Jana Lely’ego, kupca zbożowego i nasiennego, oraz Adriany Marii Elisabeth van Houten[1].
Lely po ukończeniu liceum Hogereburgerschool w Amsterdamie podjął studia na politechnice w Delfcie, uzyskując w 1875 roku dyplom inżyniera[1]. Przez jedenaście lat po ukończeniu studiów Lely podejmował jedynie prace tymczasowe[1]. W latach 1875–1876 zajmował się niwelacją precyzyjną, następnie pracował przy projekcie śluzy w Spaarndam[1]. Pod koniec 1876 roku był pracownikiem Kolei Państwowych, a w następnym roku nadzorował roboty publiczne w Zwolle, gdzie powierzono mu budowę śluzy[1]. Jego szefem był wówczas główny inżynier J. van der Toorn[1].
Z polecenia swojego nauczyciela, prof. L. Cohena Stuarta, został zatrudniony przez ministra robót publicznych J. Tak van Poortvlieta (1839–1904) jako konsultant przy opracowywaniu projektu ustawy Kanalenwet zakwestionowanym w parlamencie[1]. Projekt ustawy został ostatecznie odrzucony, ale Lely wyrobił sobie dobrą opinię[1].
22 grudnia 1881 roku ożenił się z Gerardą Jacobą van Rinsum, córką maklera z Amsterdamu, z którą miał trzech synów i jedną córkę[1].
W 1879 roku jeden z dawnych szefów Lely’ego, Van der Toorn, został przeniesiony do Hagi, gdzie zajmował się regulowaniem rzek[1]. Lely wyjechał razem z nim, po czym powierzono mu projekt kanału Amsterdam-Tiel[1]. Z powodu braku środków projektu nie zrealizowano[2]. Lely odszedł na własną prośbę w 1881 roku i do 1883 roku zajmował się nadzorem niwelacji w Lejdzie[1]. Następnie pracował jako inżynier w regionalnej radzie wodnej Waterschap De Schipbeek w Deventer, skąd z braku pieniędzy na realizację jego planów został zwolniony w 1885 roku[1]. Lely wraz z rodziną musieli skorzystać ze wsparcia finansowego ojca[2]. Po bezskutecznych poszukiwaniach pracy Lely ostatecznie zdecydował się w 1886 roku przyjąć posadę adiunkta w Delfce[1].
Działalność polityczna[edytuj | edytuj kod]
Od 1887 roku Lely był szefem komitetu ds. badań technicznych przy Radzie Zuiderzee, który zajmował się projektem zamknięcia i osuszenia zatoki Zuiderzee[2]. Kontrakt Lely’ego kończył się, a on sam nosił się ok. 1890 roku z zamiarem wyjazdu do Brazylii[2]. Latem 1891 roku otrzymał niespodziewaną propozycję objęcia stanowiska ministra gospodarki wodnej, handlu i przemysłu[2]. Lely sprawował urząd ministra w latach 1891–1894[1]. Jako minister powołał państwową komisję mającą za zadanie zbadać, czy projekt dotyczący Zuiderzee powinien być zrealizowany, a sam został jej przewodniczącym[1]. W swoim sprawozdaniu końcowym komisja opowiedziała się za realizacją projektu[1]. Niecały miesiąc potem upadł gabinet Van Tienhovena, a nowy rząd nie podejmował żadnych decyzji w sprawie projektu[2].
W 1894 roku został wybrany na posła do Tweede Kamer – kandydował, by móc nadal wywierać wpływ na plany dotyczące osuszenia Zuiderzee[1]. W 1895 roku powołano go na członka Królewskiej Akademii Nauk (niderl. Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) na Wydziale Fizyki[1].
W 1897 roku ponownie objął stanowisko ministra gospodarki wodnej, handlu i przemysłu[1]. Podczas tej drugiej kadencji przyjęto w 1900 roku ustawę o wypadkach (niderl. Ongevallenwet), w 1901 roku ustawę o górnictwie (niderl. Mijnwet) oraz podjęto budowę nowego portu rybackiego w Scheveningen (1899)[1]. Kosztorys zamknięcia i osuszenia Zuiderzee był dyskutowany w parlamencie w 1901 roku[1]. W związku ze sprzeciwem ministra finansów inwestycja została ograniczona do budowy zapory Afsluitdijk oraz dwóch mniejszych, zachodnich polderów[1].
Po wyborach w 1901 roku Lely został członkiem Tweede Kamer, lecz nie znalazł się w rządzie, a jego projekt został wycofany[1]. W 1902 roku został gubernatorem Surinamu i sprawował tę funkcję do 1905 roku[1]. W latach 1905–1910 zasiadał ponownie w Tweede Kamer, a w latach 1910–1913 w Eerste Kamer[1]. W 1905 roku politechnika w Delfcie nadała mu tytuł doktora honoris causa[1].
W latach 1908–1913 Lely sprawował również funkcję starosty (niderl. wethouder ) w Hadze[1]. W latach 1906–1913 był przewodniczącym Rady Powierniczej Królewskiego Holenderskiego Instytutu Meteorologicznego[1].
W 1913 roku nowy premier Pieter Cort van der Linden (1846–1935) powierzył Lely’emu ministerstwo gospodarki wodnej[1]. Lely objął stanowisko pod warunkiem realizacji planów osuszenie Zuiderzee[1]. Parlament przyjął jego projekt ustawy w sprawie zamknięcia i osuszenia Zuiderzee w 1918 roku[1].
Ostatnie lata[edytuj | edytuj kod]
Lely był do śmierci przewodniczącym Rady Zuiderzee, która doradzała w przygotowaniu i realizacji prac w Zuiderzee[1]. W latach 1918–1922 ponownie zasiadał w Tweede Kamer[1].
Zmarł 22 stycznia 1929 roku w Hadze[1].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Na cześć Lely’ego nazwano miasto Lelystad[3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- J.M.G. van der Poel, Lely, Cornelis (1854–1929), [w:] Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Haga, 1979) [online], Historici.nl, 12 listopada 2013 [dostęp 2019-07-28] (niderl.).
- Cornelis Lely (1854–1929). W: H.W. Lintsen: Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel VI. 1995, s. 135–137. (niderl.).