Cudzysłów

„ ”

» «

« »

‚ ’

‘ ’

‛ ’

Cudzysłów – para znaków interpunkcyjnych, służących w języku polskim m.in. do wyodrębniania cytatów, pseudonimów, ironii.

Cudzysłów w języku polskim

W języku polskim używa się najczęściej cudzysłowu o postaci: „ ” (tzw. cudzysłów apostrofowy podwójny). W szczególnych przypadkach pojawia się cudzysłów ostrokątny: » « lub « » (znaki te nazywane są szewronami). Cudzysłów niemiecki » « jest używany do specjalnych wyróżnień w tekście i w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie. Cudzysłów francuski « » służy głównie do wyodrębniania znaczeń (w pracach naukowych i w słownikach) oraz do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń, zwłaszcza w utworach poetyckich. Niezależnie od tej reguły cudzysłów ostrokątny może być używany do wszelkich wyróżnień i mieć identyczne zastosowanie jak cudzysłów apostrofowy. Ważne jest, żeby konsekwentnie używać jednego typu cudzysłowów w danej publikacji. W publikacjach naukowych występuje też cudzysłów pojedynczy apostrofowy (definicyjny) o formie ‘ ’ lub ‛ ’.

Próbka	Unicode	Kody HTML	Nazwa unikodowa	Nazwa polska
„ ”	U+201E U+201D	„ lub „ lub „ ” lub ” lub ”	DOUBLE LOW-9 QUOTATION MARK RIGHT DOUBLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów apostrofowy
» «	U+00BB U+00AB	» lub » lub » « lub « lub «	RIGHT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK LEFT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK	Cudzysłów ostrokątny, tzw. niemiecki
« »	U+00AB U+00BB	« lub « lub « » lub » lub »	LEFT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK RIGHT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK	Cudzysłów ostrokątny, tzw. francuski
‚ ’	U+201A U+2019	‚ lub ‚ lub ‚ ’ lub ’ lub ’	SINGLE LOW-9 QUOTATION MARK RIGHT SINGLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów pojedynczy
‘ ’	U+2018 U+2019	‘ lub ‘ lub ‘ ’ lub ’ lub ’	LEFT SINGLE QUOTATION MARK RIGHT SINGLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów definicyjny; cudzysłów brytyjski
‛ ’	U+201B U+2019	‛ lub ‛ ’ lub ’ lub ’	SINGLE HIGH-REVERSED-9 QUOTATION MARK RIGHT SINGLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów definicyjny, forma alternatywna

Cudzysłowy zagnieżdżone

Według nieobowiązującej już (wycofanej w dniu 15 sierpnia 2014 r.) polskiej normy PN-83/P-55366 z 1983 roku Zasady składania tekstów w języku polskim można było używać zarówno „zwykłych polskich cudzysłowów”, jak i «francuskich cudzysłowów» (bez odstępu) dla pierwszego poziomu oraz ‚pojedynczych polskich cudzysłowów’ albo «francuskich cudzysłowów» dla drugiego poziomu, z czego wynikają trzy style zagnieżdżenia cytatów:

   „Cytat «wewnątrz» cytatu”
   „Cytat ‚wewnątrz’ cytatu”
   «Cytat ‚wewnątrz’ cytatu»

Powyższe reguły nie były zmieniane od czasu poprzedniej normy branżowej BN-76/7440-02 z 1976 roku i są prawdopodobnie znacznie starsze.

Zasady dotyczące użycia cudzysłowów zagnieżdżonych ujęte w normie PN-83/P-55366 stoją w sprzeczności z zasadami interpunkcji języka polskiego. Słowniki ortograficzne i interpunkcyjne języka polskiego, w tym rekomendowany przez Radę Języka Polskiego Wielki słownik ortograficzny PWN, podają następujące zasady użycia cudzysłowów zagnieżdżonych:

Cudzysłów o ostrzach skierowanych do środka jest używany (…) w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie.

Zgodnie z tą regułą podstawowym stylem dla cudzysłowów zagnieżdżonych jest:

   „Cytat »wewnątrz« cytatu” 

Konwencja ta jest praktycznie jedyną spotykaną w publikacjach w języku polskim^{[potrzebny przypis]}.

Po wewnętrznej stronie cudzysłowu nie wstawia się odstępów, z wyjątkiem ¼ firetu pomiędzy cudzysłowami różnych poziomów nie oddzielonych innymi znakami (np. „cytat »wewnątrz« ”).

Zbiegnięcie się cudzysłowu z innym znakiem interpunkcyjnym

Cudzysłów i kropka

Kropkę stawia się zawsze po cudzysłowie

   Nie ma się nad czym zastanawiać, „koń jaki jest, każdy widzi”.

Cudzysłów i znak zapytania

Jeżeli znak zapytania odnosi się do całego zdania, to stawia się go za cudzysłowem:

   Czy można jeszcze wątpić, że „tak naprawdę nie dzieje się nic i nie stanie się nic aż do końca”?

Jeżeli znak zapytania należy do frazy zamkniętej cudzysłowami, to stawia się go przed cudzysłowem. Jeżeli bezpośrednio potem następuje koniec zdania, stawia się jeszcze kropkę. W tej sytuacji zbiegają się trzy znaki: znak zapytania, cudzysłów zamykający i kropka.

   Kandydat na posła potrafił tylko powtarzać za Gierkiem „Pomożecie?”.

Cudzysłów i publikacje elektroniczne

Dostępność cudzysłowu z klawiatury

Z klawiatury Macintosha z polskim układem klawiatury różne rodzaje cudzysłowu można uzyskać następująco:

Próbka	Unicode	Układ maszynistki	Układ programisty	Opis
„ ”	U+201E U+201D	Alt+0 Alt+⇧ Shift+0	Alt+[ Alt+⇧ Shift+[	polski cudzysłów apostrofowy
‚ ’	U+201A U+2019	Alt+Ż Alt+⇧ Shift+Ż	Alt+] Alt+⇧ Shift+]	polski cudzysłów pojedynczy
« »	U+00AB U+00BB	Alt+< Alt+⇧ Shift+<	Alt+\ Alt+⇧ Shift+\	cudzysłów francuski
‘ ’	U+2018 U+2019	Alt+P Alt+⇧ Shift+Ż	(brak skrótu)	cudzysłów brytyjski
„ “	U+201E U+201C	Alt+0 Alt+⇧ Shift+P	(brak skrótu)	niemiecki cudzysłów apostrofowy
‹ ›	U+2039 U+203A	Alt+Y Alt+⇧ Shift+Y	Alt+⇧ Shift+3, Alt+⇧ Shift+4	francuski cudzysłów pojedynczy
" "	U+0022 U+0022	" "	" "	amerykański cudzysłów

Z klawiatury Linuxa z polskim układem klawiatury różne rodzaje cudzysłowu można uzyskać następująco:

Próbka	Unicode	Układ domyślny	Opis
„ ”	U+201E U+201D	Alt+V Alt+B	polski cudzysłów apostrofowy
« »	U+00AB U+00BB	Alt+9 Alt+0	cudzysłów francuski
‘ ’	U+2018 U+2019	Alt+⇧ Shift+V (brak skrótu)	cudzysłów brytyjski
" "	U+0022 U+0022	" "	amerykański cudzysłów

Wszystkie znaki uzyskać można w programach GTK+, korzystając z kodu szesnastkowego. Przykładowo, kombinacja Ctrl+⇧ Shift+U201E pozwoli na uzyskanie odpowiadającego symbolu.

Z klawiatury systemu operacyjnego Windows znaki te nie są dostępne bezpośrednio, lecz można je uzyskać naciskając klawisz Alt i wpisując odpowiednie kody na klawiaturze numerycznej:

Znak	Skrót klawiaturowy
„	Alt+0132
‘	Alt+0145
’	Alt+0146
“	Alt+0147
”	Alt+0148
«	Alt+0171
»	Alt+0187

Powyższe kody działają we wszystkich europejskich wersjach Windows, a także w wersji arabskiej, hebrajskiej i wietnamskiej. W polskim układzie programisty znaki: » oraz « można uzyskać także poprzez wciśnięcie odpowiednio: Alt+175 oraz Alt+174.

Dostępny też jest darmowy sterownik klawiatury „Mocny Akcent”, który umożliwia wprowadzanie znaków cudzysłowów apostrofowych bezpośrednio z klawiatury przez kombinacje AltGr+; (otwierający) i AltGr+' (zamykający).

Znaki zastępcze

Ponieważ typograficznie poprawny cudzysłów często nie jest dostępny bezpośrednio z klawiatury i nie należał do standardu ASCII, toteż zwykle w charakterze cudzysłowu używane są pary znaków " (U+0022) lub ' (U+0027); tak na komputerach PC, jak i Macintosh:

Znak	Unicode	Kod HTML	Nazwa unikodowa	Nazwa polska
"	U+0022	" lub " lub "	QUOTATION MARK	amerykański cudzysłów
'	U+0027	' lub ' lub '	SINGLE QUOTATION MARK	amerykański cudzysłów pojedynczy

Linki zewnętrzne

• Zasady pisowni i interpunkcji – Cudzysłów (serwis PWN)