Cudzysłów

„ ”

» «

« »

‚ ’

‘ ’

‛ ’

Cudzysłów – para znaków interpunkcyjnych, służących w języku polskim m.in. do wyodrębniania cytatów, pseudonimów, ironii.

Cudzysłów w języku polskim

W języku polskim używa się najczęściej cudzysłowu o postaci: „ ” (tzw. cudzysłów apostrofowy podwójny). W szczególnych przypadkach pojawia się cudzysłów ostrokątny: » « lub « » (znaki te nazywane są szewronami). Cudzysłów niemiecki » « jest używany do specjalnych wyróżnień w tekście i w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie. Cudzysłów francuski « » służy głównie do wyodrębniania znaczeń (w pracach naukowych i w słownikach) oraz do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń, zwłaszcza w utworach poetyckich. Niezależnie od tej reguły cudzysłów ostrokątny może być używany do wszelkich wyróżnień i mieć identyczne zastosowanie jak cudzysłów apostrofowy. Ważne jest, żeby konsekwentnie używać jednego typu cudzysłowów w danej publikacji. W publikacjach naukowych występuje też cudzysłów pojedynczy apostrofowy (definicyjny) o formie ‘ ’ lub ‛ ’.

Próbka	Unicode	Kody HTML	Nazwa unikodowa	Nazwa polska
„ ”	U+201E U+201D	„ lub „ lub „ ” lub ” lub ”	DOUBLE LOW-9 QUOTATION MARK RIGHT DOUBLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów apostrofowy
» «	U+00BB U+00AB	» lub » lub » « lub « lub «	RIGHT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK LEFT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK	Cudzysłów ostrokątny, tzw. niemiecki
« »	U+00AB U+00BB	« lub « lub « » lub » lub »	LEFT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK RIGHT-POINTING DOUBLE ANGLE QUOTATION MARK	Cudzysłów ostrokątny, tzw. francuski
‚ ’	U+201A U+2019	‚ lub ‚ lub ‚ ’ lub ’ lub ’	SINGLE LOW-9 QUOTATION MARK RIGHT SINGLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów pojedynczy
‘ ’	U+2018 U+2019	‘ lub ‘ lub ‘ ’ lub ’ lub ’	LEFT SINGLE QUOTATION MARK RIGHT SINGLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów definicyjny; cudzysłów brytyjski
‛ ’	U+201B U+2019	‛ lub ‛ ’ lub ’ lub ’	SINGLE HIGH-REVERSED-9 QUOTATION MARK RIGHT SINGLE QUOTATION MARK	Polski cudzysłów definicyjny, forma alternatywna

Cudzysłowy zagnieżdżone

Według nieobowiązującej już (wycofanej w dniu 15 sierpnia 2014 r.) polskiej normy PN-83/P-55366 z 1983 roku Zasady składania tekstów w języku polskim można było używać zarówno „zwykłych polskich cudzysłowów”, jak i «francuskich cudzysłowów» (bez odstępu) dla pierwszego poziomu oraz ‚pojedynczych polskich cudzysłowów’ albo «francuskich cudzysłowów» dla drugiego poziomu, z czego wynikają trzy style zagnieżdżenia cytatów:

   „Cytat «wewnątrz» cytatu”
   „Cytat ‚wewnątrz’ cytatu”
   «Cytat ‚wewnątrz’ cytatu»

Powyższe reguły nie były zmieniane od czasu poprzedniej normy branżowej BN-76/7440-02 z 1976 roku i są prawdopodobnie znacznie starsze.

Zasady dotyczące użycia cudzysłowów zagnieżdżonych ujęte w normie PN-83/P-55366 stoją w sprzeczności z zasadami interpunkcji języka polskiego. Słowniki ortograficzne i interpunkcyjne języka polskiego, w tym rekomendowany przez Radę Języka Polskiego Wielki słownik ortograficzny PWN, podają następujące zasady użycia cudzysłowów zagnieżdżonych:

Cudzysłów o ostrzach skierowanych do środka jest używany (…) w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie.

Zgodnie z tą regułą podstawowym stylem dla cudzysłowów zagnieżdżonych jest:

   „Cytat »wewnątrz« cytatu” 

Konwencja ta jest praktycznie jedyną spotykaną w publikacjach w języku polskim^{[potrzebny przypis]}.

Po wewnętrznej stronie cudzysłowu nie wstawia się odstępów, z wyjątkiem ¼ firetu pomiędzy cudzysłowami różnych poziomów nie oddzielonych innymi znakami (np „cytat »wewnątrz« ”).

Zbiegnięcie się cudzysłowu z innym znakiem interpunkcyjnym

Cudzysłów i kropka

Kropkę stawia się zawsze po cudzysłowie

   Nie ma się nad czym zastanawiać, „koń jaki jest, każdy widzi”.

Cudzysłów i znak zapytania

Jeżeli znak zapytania odnosi się do całego zdania, znak zapytania stawia się za cudzysłowem:

   Czy można jeszcze wątpić, że „tak naprawdę nie dzieje się nic i nie stanie się nic aż do końca”?

Jeżeli znak zapytania należy do frazy zamkniętej cudzysłowami, znak zapytania stawia się przed cudzysłowem. Jeżeli bezpośrednio następuje koniec zdania, stawia się jeszcze kropkę. W tej sytuacji zbiegają się trzy znaki: znak zapytania, cudzysłów zamykający i kropka.

   Kandydat na posła potrafił tylko powtarzać za Gierkiem „Pomożecie?”.

Cudzysłów i publikacje elektroniczne

Dostępność cudzysłowu z klawiatury

Z klawiatury Macintosha z polskim układem klawiatury różne rodzaje cudzysłowu można uzyskać następująco:

Próbka	Unicode	Układ maszynistki	Układ programisty	Opis
„ ”	U+201E U+201D	Alt+0 Alt+⇧ Shift+0	Alt+[ Alt+⇧ Shift+[	polski cudzysłów apostrofowy
‚ ’	U+201A U+2019	Alt+Ż Alt+⇧ Shift+Ż	Alt+] Alt+⇧ Shift+]	polski cudzysłów pojedynczy
« »	U+00AB U+00BB	Alt+< Alt+⇧ Shift+<	Alt+\ Alt+⇧ Shift+\	cudzysłów francuski
‘ ’	U+2018 U+2019	Alt+P Alt+⇧ Shift+Ż	(brak skrótu)	cudzysłów brytyjski
„ “	U+201E U+201C	Alt+0 Alt+⇧ Shift+P	(brak skrótu)	niemiecki cudzysłów apostrofowy
‹ ›	U+2039 U+203A	Alt+Y Alt+⇧ Shift+Y	Alt+⇧ Shift+3, Alt+⇧ Shift+4	francuski cudzysłów pojedynczy
" "	U+0022 U+0022	" "	" "	amerykański cudzysłów

Z klawiatury Linuxa z polskim układem klawiatury różne rodzaje cudzysłowu można uzyskać następująco:

Próbka	Unicode	Układ domyślny	Opis
„ ”	U+201E U+201D	Alt+V Alt+B	polski cudzysłów apostrofowy
« »	U+00AB U+00BB	Alt+9 Alt+0	cudzysłów francuski
‘ ’	U+2018 U+2019	Alt+⇧ Shift+V (brak skrótu)	cudzysłów brytyjski
" "	U+0022 U+0022	" "	amerykański cudzysłów

Wszystkie znaki uzyskać można w programach GTK+, korzystając z kodu szesnastkowego. Przykładowo, kombinacja Ctrl+⇧ Shift+U201E pozwoli na uzyskanie odpowiadającego symbolu.

Z klawiatury systemu operacyjnego Windows znaki te nie są dostępne bezpośrednio, lecz można je uzyskać naciskając klawisz Alt i wpisując odpowiednie kody na klawiaturze numerycznej:

Znak	Skrót klawiaturowy
„	Alt+0132
‘	Alt+0145
’	Alt+0146
“	Alt+0147
”	Alt+0148
«	Alt+0171
»	Alt+0187

Powyższe kody działają we wszystkich europejskich wersjach Windows, a także w wersji arabskiej, hebrajskiej i wietnamskiej. W polskim układzie programisty znaki: » oraz « można uzyskać także poprzez wciśnięcie odpowiednio: Alt+175 oraz Alt+174.

Dostępny też jest darmowy sterownik klawiatury „Mocny Akcent”, który umożliwia wprowadzanie znaków cudzysłowów apostrofowych bezpośrednio z klawiatury przez kombinacje AltGr+; (otwierający) i AltGr+' (zamykający).

Znaki zastępcze

Ponieważ typograficznie poprawny cudzysłów często nie jest dostępny bezpośrednio z klawiatury i nie należał do standardu ASCII, toteż zwykle w charakterze cudzysłowu używane są pary znaków " (U+0022) lub ' (U+0027); tak na komputerach PC, jak i Macintosh:

Znak	Unicode	Kod HTML	Nazwa unikodowa	Nazwa polska
"	U+0022	" lub " lub "	QUOTATION MARK	amerykański cudzysłów
'	U+0027	' lub ' lub '	SINGLE QUOTATION MARK	amerykański cudzysłów pojedynczy

Linki zewnętrzne

• Zasady pisowni i interpunkcji – Cudzysłów (serwis PWN)