Cudzysłów

Cudzysłów – para znaków interpunkcyjnych, służących w języku polskim m.in. do wyodrębniania cytatów, pseudonimów, ironii.

Cudzysłów w języku polskim

W języku polskim używa się najczęściej cudzysłowu o postaci: „ ” (tzw. cudzysłów apostrofowy podwójny). W szczególnych przypadkach pojawia się cudzysłów ostrokątny: » « lub « » (znaki te nazywane są szewronami). Cudzysłów niemiecki » « jest używany do specjalnych wyróżnień w tekście i w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie. Cudzysłów francuski « » służy głównie do wyodrębniania znaczeń (w pracach naukowych i w słownikach) oraz do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń, zwłaszcza w utworach poetyckich. Niezależnie od tej reguły cudzysłów ostrokątny może być używany do wszelkich wyróżnień i mieć identyczne zastosowanie jak cudzysłów apostrofowy. Ważne jest, żeby konsekwentnie używać jednego typu cudzysłowów w danej publikacji. W publikacjach naukowych występuje też cudzysłów pojedynczy apostrofowy (definicyjny) o formie ‘ ’ lub ‛ ’.

Próbka	Unicode (dziesiętnie)	HTML	opis
„O”	U+201E (8222), U+201D (8221)	„ ”	Polski cudzysłów apostrofowy
»O«	U+00BB (187), U+00AB (171)	» «	Cudzysłów ostrokątny, tzw. niemiecki
«O»	U+00AB (171), U+00BB (187)	« »	Cudzysłów ostrokątny, tzw. francuski
‚O’	U+201A (8218), U+2019 (8217)	‚ ’	Polski cudzysłów pojedynczy
‘O’	U+2018 (8216), U+2019 (8217)	‘ ’	Polski cudzysłów definicyjny; cudzysłów brytyjski
‛O’	U+201B (8219), U+2019 (8217)	‛ ’	Polski cudzysłów definicyjny, forma alternatywna

Cudzysłowy zagnieżdżone

Według obowiązującej polskiej normy PN-83/P-55366 z 1983 roku Zasady składania tekstów w języku polskim można używać zarówno „zwykłych polskich cudzysłowów”, jak i «francuskich cudzysłowów» (bez odstępu) dla pierwszego poziomu oraz ‚pojedynczych polskich cudzysłowów’ albo «francuskich cudzysłowów» dla drugiego poziomu, z czego wynikają trzy style zagnieżdżenia cytatów:

1. „Cytat «wewnątrz» cytatu”
2. „Cytat ‚wewnątrz’ cytatu”
3. «Cytat ‚wewnątrz’ cytatu»

Powyższe reguły nie zmieniły się od czasu poprzedniej normy branżowej BN-76/7440-02 z 1976 roku i są prawdopodobnie znacznie starsze.

Zasady dotyczące użycia cudzysłowów zagnieżdżonych ujęte w normie PN-83/P-55366 stoją w sprzeczności z zasadami interpunkcji języka polskiego. Słowniki ortograficzne i interpunkcyjne języka polskiego, w tym rekomendowany przez Radę Języka Polskiego Wielki słownik ortograficzny PWN, podają następujące zasady użycia cudzysłowów zagnieżdżonych:

Cudzysłów o ostrzach skierowanych do środka jest używany (…) w przypadku, gdy występuje cudzysłów w cudzysłowie.

Zgodnie z tą regułą podstawowym stylem dla cudzysłowów zagnieżdżonych jest:

1. „Cytat »wewnątrz« cytatu”

Konwencja ta jest praktycznie jedyną spotykaną w publikacjach w języku polskim^{[potrzebne źródło]}.

Po wewnętrznej stronie cudzysłowu nie wstawia się odstępów, z wyjątkiem ¼ firetu pomiędzy cudzysłowami różnych poziomów nie oddzielonych innymi znakami (np „cytat »wewnątrz« ”).

Zbiegnięcie się cudzysłowu z innym znakiem interpunkcyjnym

Cudzysłów i kropka

Kropkę stawia się zawsze po cudzysłowie

1. Nie ma się nad czym zastanawiać, „jaki jest koń, każdy widzi”.

Cudzysłów i znak zapytania

Jeżeli znak zapytania odnosi się do całego zdania, znak zapytania stawia się za cudzysłowem:

1. Czy można jeszcze wątpić, że „tak naprawdę nie dzieje się nic i nie stanie się nic aż do końca”?

Jeżeli znak zapytania należy do frazy zamkniętej cudzysłowami, znak zapytania stawia się przed cudzysłowem. Jeżeli bezpośrednio następuje koniec zdania, stawia się jeszcze kropkę. W tej sytuacji zbiegają się trzy znaki: znak zapytania, cudzysłów zamykający i kropka.

1. Kandydat na posła potrafił tylko powtarzać za Gierkiem „Pomożecie?”.

Cudzysłów i publikacje elektroniczne

Dostępność cudzysłowu z klawiatury

Z klawiatury Macintosha z polskim układem klawiatury różne rodzaje cudzysłowu można uzyskać następująco:

Próbka	Unicode (dziesiętnie)	Układ maszynistki	Układ programisty	opis
„ ”	U+201E (8222), U+201D (8221)	Alt+0 , Alt+Shift+0	Alt+[ , Alt+Shift+[	Polski cudzysłów apostrofowy
‚ ’	U+201A (8218), U+2019 (8217)	Alt+Ż , Alt+Shift+Ż	Alt+] , Alt+Shift+]	Polski cudzysłów pojedynczy
« »	U+00AB (171), U+00BB (187)	Alt+< , Alt+Shift+<	Alt+\ , Alt+Shift+\	Cudzysłów francuski
‘ ’	U+2018 (8216), U+2019 (8217)	Alt+p , Alt+Shift+Ż	(brak skrótu)	Cudzysłów brytyjski
„ “	U+201E (8222), U+201C (8220)	Alt+0 , Alt+Shift+P	(brak skrótu)	Niemiecki cudzysłów apostrofowy
‹ ›	U+2039 (8249), U+203A (8250)	Alt+Y , Alt+Shift+Y	Shift+Alt+3, Shift+Alt+4	Francuski cudzysłów pojedynczy
" "				Amerykański cudzysłów

Z klawiatury Linuxa z polskim układem klawiatury różne rodzaje cudzysłowu można uzyskać następująco:

Próbka	Unicode (dziesiętnie)	Układ domyślny	opis
„ ”	U+201E (8222), U+201D (8221)	Alt+v, Alt+b	Polski cudzysłów apostrofowy
« »	U+00AB (171), U+00BB (187)	Alt+9, Alt+0	Cudzysłów francuski
‘ ’	U+2018 (8216), U+2019 (8217)	Alt+Shift+v,(brak skrótu)	Cudzysłów brytyjski
" "			Amerykański cudzysłów

Wszystkie znaki uzyskać można w programach Gtk+, korzystając z kodu szesnastkowego. Przykładowo, kombinacja Ctrl+Shift+u+201e pozwoli na uzyskanie odpowiadającego symbolu.

Znaki te nie są dostępne bezpośrednio z klawiatury w systemie operacyjnym Windows. Można je natomiast uzyskać, naciskając klawisz Alt i wpisując następujące kody na klawiaturze numerycznej:

Znak	Kod
„	0132
‘	0145
’	0146
“	0147
”	0148
«	0171
»	0187

Powyższe kody działają we wszystkich europejskich wersjach Windows, a także w wersji arabskiej, hebrajskiej i wietnamskiej. W polskim układzie programisty znaki: » oraz « można uzyskać także poprzez wciśnięcie odpowiednio: Alt+175 oraz Alt+174.

Dostępny też jest darmowy sterownik klawiatury „Mocny Akcent”, który umożliwia wprowadzanie znaków cudzysłowów apostrofowych bezpośrednio z klawiatury przez kombinacje AltGr + ; (otwierający) i AltGr + ' (zamykający).

HTML

W przypadku gdy wprowadzanie znaków cudzysłowów z klawiatury jest niemożliwe albo uciążliwe lub gdy używany edytor nie obsługuje tych znaków, możliwe jest użycie następujących kodów:

Znak	Kod numeryczny dziesiętny	Kod symboliczny
«	«	«
»	»	»
‘	‘	‘
’	’	’
‚	‚	‚
‛	‛	brak
”	”	”
„	„	„
‹	‹	‹
›	›	›

Znaki zastępcze

Ponieważ typograficznie poprawny cudzysłów często nie jest dostępny bezpośrednio z klawiatury i nie należał do standardu ASCII, często spotykamy użycie w charakterze cudzysłowu pary znaków " (U+0022) lub ' (U+0027).

Tak na komputerach PC, jak i Macintoshach, znaki zastępcze: " i ' można uzyskać bezpośrednio z klawiatury.

Linki zewnętrzne

• Zasady pisowni i interpunkcji – Cudzysłów (serwis PWN)