Cyprys
| ||
 Cyprys wiecznie zielony | ||
| Systematyka[1][2] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Podkrólestwo | rośliny zielone | |
| Nadgromada | rośliny telomowe | |
| Gromada | rośliny naczyniowe | |
| Podgromada | rośliny nasienne | |
| Nadklasa | nagonasienne | |
| Klasa | iglaste | |
| Rząd | cyprysowce | |
| Rodzina | cyprysowate | |
| Rodzaj | cyprys | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Cupressus L. Sp. Pl. 1002. 1 Mai 1753[3] | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
|
C. sempervirens L.[3] | ||
Cyprys (Cupressus L.) – rodzaj drzew i krzewów iglastych z rodziny cyprysowatych. Obejmuje ok. 17[4]–19[5] gatunków, występujących w Ameryce Środkowej, w Azji od południowo-zachodnich Chin, poprzez rejon Himalajów po południowo-zachodnią Azję i północną Afrykę[4]. Często rosną w suchym i gorącym klimacie. Wiele gatunków to rośliny ozdobne[6]. Pochodzący z Azji południowo-zachodniej cyprys wiecznie zielony jest popularnie sadzony jako ozdobny w całym obszarze śródziemnomorskim[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewa do 35 m wysokości[6], rzadziej krzewy o różnym pokroju[7], często wąskokolumnowym[6]. Korona gęsta[4], z miotlastymi rozgałęzieniami tj. z gałązkami rozchodzącymi się w różnych płaszczyznach[7].
- Pień
- Kora łuszcząca się włóknistymi pasmami[7].
- Liście
- Łuskowate, gęsto ustawione i ściśle przylegające do pędu. Silnie aromatyczne po roztarciu[4].
- Organy generatywne
- Cyprysy są jednopienne, z kwiatami rozdzielnopłciowymi i wiatropylnymi[4]. Kwiaty męskie szczytowe, o długości od 3 do 6 mm, maczugowatego kształtu, z początku żółto-zielone, z czasem brązowieją. Kwiaty żeńskie zebrane w kuliste szyszki (do 4 cm średnicy). Szyszki składają się z 6–12 tarczowatych łusek, silnie drewniejących. Dojrzewają w drugim roku[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Wykaz gatunków[5]:
- Cyprysy Starego Świata:
- Cupressus cashmeriana Royle ex Carrière
- Cupressus chengiana S.Y.Hu
- Cupressus duclouxiana Hickel
- Cupressus dupreziana A.Camus
- Cupressus funebris Endl.
- Cupressus pakistanensis Silba
- Cupressus sempervirens L. – cyprys wiecznie zielony, cyprys włoski
- Cupressus silbae B.Huang bis
- Cupressus torulosa D.Don
- Cyprysy Nowego Świata – zaliczane przez niektórych autorów na podstawie badań genetycznych do rodzaju Callitropsis (Xanthocyparis)[8] lub do odrębnego rodzaju Hesperocyparis[9]
- Cupressus abramsiana C.B.Wolf
- Cupressus arizonica Greene – cyprys arizoński
- Cupressus bakeri Jeps.
- Cupressus goveniana Gordon – cyprys Gowena
- Cupressus guadalupensis S.Watson
- Cupressus lusitanica Mill.
- Cupressus macnabiana A.Murray bis
- Cupressus macrocarpa Hartw. – cyprys wielkoszyszkowy
- Cupressus pygmaea (Lemmon) Sarg.
- Cupressus sargentii Jeps.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Cyprys wiecznie zielony jest od wielu wieków często sadzonym gatunkiem ozdobnym na terenach parkowych, w ogrodach i na cmentarzach w całym obszarze śródziemnomorskim. Drewno bardzo trwałe, odporne na szkodniki owadzie, często wykorzystywane w meblarstwie[4]. W warunkach Europy środkowej cyprysy przemarzają, jeśli uprawiane są w gruncie[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19, 2011, s. 55–70 [dostęp 2021-03-24].
- ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING) (ang.). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-01-23].
- ↑ a b c d e f g h Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 144. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b Cupressus. W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-01-23].
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 26. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Część I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 192-193. ISBN 83-01-05225-2.
- ↑ The Illustrated Encyclopedia of Trees and Shrubs: An Essential Guide to Trees and Shrubs of the World MobileReference, 2008 – 5205
- ↑ Robert P. Adams, Jim A. Bartel & Robert A. Price. A new genus, Hesperocyparis, for the cypresses of the Western Hemisphere. „Phytologia”. 91 (1), s. 160–185, 2009 (ang.).