Człekokształtne
| Hominoidea[1] | |||
| J.E. Gray, 1825 | |||
| Okres istnienia: miocen–dziś | |||
 Przedstawiciel nadrodziny – szympans zwyczajny (P. troglodytes) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina |
człekokształtne | ||
| Rodziny | |||
| |||
Człekokształtne[2] (Hominoidea) – nadrodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych (Haplorrhini), w której skład wchodzą człowiekowate (hominidy)[3] oraz gibbonowate. Według obecnych przypuszczeń ostatni wspólny przodek tej grupy żył 15–20 mln lat temu, a linia ewolucyjna prowadząca do gibonowatych oddzieliła się od linii człowiekowatych około 5–7 mln lat temu[4].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie ze współczesną klasyfikacją, do tej nadrodziny należą dwie rodziny[5]:
- Hylobatidae J.E. Gray, 1871 – gibbonowate
- Hominidae J.E. Gray, 1825. – człowiekowate
Oprócz tych dwóch rodzin, do człekokształtnych zalicza się następujące wymarłe rodziny:
- Propliopithecidae Straus, 1961 – propliopiteki
- Pliopithecidae Zapfe, 1961 – pliopiteki
- Dryopithecidae – driopiteki
- Oreopithecidae – oreopiteki
Spośród najwcześniejszych człekokształtnych warto wymienić rodzaje: Propliopithecus, Aegyptopithecus, Oligopithecus, Pliopithecus, Proconsul, Ramapithecus, Kenyapithecus, Dryopithecus.
Budowa ciała[edytuj | edytuj kod]
Małpy człekokształtne różnią się od innych gatunków naczelnych brakiem ogona, większą długością kończyn przednich w porównaniu do tylnych oraz bardzo ruchliwymi dłońmi i ramionami. Jest dla nich charakterystyczny także duży, o złożonej strukturze mózg. Czaszka małpy człekokształtnej ma wydatne wały nadoczodołowe[6].
Oprócz ludzi, wszystkie inne współcześnie żyjące rodzaje z nadrodziny człekokształtnych mają jedynie częściową umiejętność stania na dwóch nogach – budowa poszczególnych kości kręgosłupa sprawia, że nie jest to ich normalna postawa. Gatunki żyjące częściowo na ziemi, jak szympansy, lub całkowicie na ziemi, jak goryle, także ze względu na długość kończyn górnych chodzą zwykle na czterech kończynach, opierając się na kostkach zgiętych palców[3].
Matka i dzieci[edytuj | edytuj kod]
U małp człekokształtnych dzieci rodzą się całkowicie bezradne i potrzebna jest im długa opieka. Okres ten może trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Nawet jeśli młode będą w stanie zadbać same o siebie, pozostają w bliskim kontakcie z matką. W ciągu kilku lat, w zależności od gatunku, młode naczelne nie tylko znajdują się pod opieką matki, ale także uczą się od niej życia.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hominoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b Primates. W: Encyclopaedia Britannica. T. 18. s. 490C.
- ↑ Dawkins R. (2004) The Ancestor’s Tale.
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 26. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Biologia. Czesław Jura, Jacek Godula (redaktorzy). Wyd. VII (przekład). Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2007, s. 411. ISBN 978-83-7073-412-1.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- C. Groves: Mammal Species of the World. D. E. Wilson,, & Reeder, D. M (red.). Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2005, s. 178–184. ISBN 0-801-88221-4.
- Primates – Hominoidea. W: Encyclopaedia Britannica. T. 18. Londyn – Chicago – Genewa – Sydney – Toronto: W. Benton, 1964, s. 490C-490D.