Człowiek-lew
 Figurka lwa człowieka po renowacji w 2013 roku | |
| Autor |
Homo sapiens |
|---|---|
| Data powstania |
40 000 lat p. n. e. |
| Medium |
nóż krzemienny |
| Wymiary |
30 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Lokalizacja |
Muzeum w Ulm |
Człowiek-lew[1][2] (Löwenmensch) – prehistoryczna rzeźba z kości słoniowej, która została odkryta w Hohlenstein-Stadel w 1939 roku. Jest najstarszą znaną rzeźbą zoomorficzną i najstarszym przykładem sztuki figuratywnej. Została odrestaurowana z tysiąca fragmentów[3]. Powiązana z kulturą oryniacką[4].
Figura ma wysokość od 29[5] do 31 cm[6] (wysokość wzrosła po restauracji[3][7]) i 6 cm średnicy[3]. Datowana jest na 40 000[3]–38 000 lat p.n.e.[5]
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Około 40 000 lat temu, na początku epoki paleolitu górnego, Jura Szwabska była częścią krajobrazu zamieszkiwanego przez wczesnych Homo sapiens[8]. Polowali oni na mamuty, renifery, żubry, dzikie konie i inne zwierzęta[8]. Znajdujemy na tym terenie ślady ludzkiej obecności w jaskiniach z pozostałości po ogniskach, a także resztki narzędzi, broni i biżuterii wykonanej z kamienia, kości, poroża i kości słoniowej[8].
Wykopaliska w tamtejszych jaskiniach ujawniły szereg małych rzeźb[8]. Są to na przykład wizerunki dzikich zwierząt, rzeźbione w kości słoniowej mamuta przy użyciu narzędzi kamiennych[8]. Przedstawiano również mniejsze zwierzęta, takie jak ptaki i ryby[8]. Wiele z tych figurek przedstawia niedźwiedzie jaskiniowe i lwy jaskiniowe, najbardziej niebezpieczne dla ówczesnych ludzi zwierzęta[8]. Rzeźba przedstawiająca archaiczną kobiecą formę (zwaną "Wenus") jest jedynym znalezionym obiektem, który przedstawia postać ludzką[8]. Te rzeźbiarskie artefakty stanowią najstarszą na świecie kolekcję przenośnych przedmiotów sztuki[8].
Odkrycie rzeźby[edytuj | edytuj kod]
Najbardziej spektakularną z figur z kości słoniowej jest Człowiek-lew, ukazujący najwyraźniej mityczne stworzenie, które jest pół człowiekiem/pół bestią (teriantropia)[8]. Fragmenty tego dzieła zostały odkryte przez geologa Otto Völzinga 25 sierpnia 1939 roku w ostatnim dniu finansowanych przez SS wykopalisk w jaskini Hohlenstein-Stadel w dolinie Lone[8][9]. Działalność archeologiczna została przerwana wraz z rozpoczęciem II wojny światowej[8][5], znalezione materiały zostały schowane w muzeum w Ulm, rowy wykopu wypełniono tą samą glebą, w której znaleziono kość słoniową[10], a geolog wezwany do wojska[9].
Ponad trzydzieści lat później (w 1969 roku dzięki archeologowi Joachimowi Hahnowi z Uniwersytetu w Tubingen[5], który rozpoczął inwentaryzację i montaż[10]) ostatecznie uznano, że kawałki kości słoniowej były częścią figurki[8], stworzono wtedy humanoidalną figurkę bez głowy[5].
W 1982 r. paleontolożka Elisabeth Schmid połączyła nowe fragmenty z rekonstrukcją Hahna, korygując niektóre błędy i dodając fragmenty nosa i ust, które podkreślały kocie cechy figurki[10].
W 1988[9] roku eksperci w warsztatach Landesmuseum Württemberg Ute Wolfa przy współpracy z Elisabeth Schmid rozpoczęli kompleksową renowację[8][11]. Trwająca sześć miesięcy restauracja[11] mogła być jednak tylko częściowa, ponieważ nie udało się odzyskać znaczących fragmentów[8], figura składała się z 220 części i brakowało około 30 procent ciała[9]. Grzbiet był poważnie uszkodzony, a na nogach brakowało części kości słoniowej[11]. Zachowały się uszy, otwory pod oczy, dwie trzecie ust i nosa oraz tył głowy[11]. Do wypełnienia ubytków w głowie i ciele zastosowano dającą się usunąć substancję składającą się z mieszaniny wosku pszczelego, sztucznego wosku i kredy[11].
Dopiero w 1997 i 1998 roku, kiedy odkryto więcej fragmentów, w tym głowę, rzeźba z kości słoniowej została w pełni zmontowana i odrestaurowana[5].
Od 2008 roku w jaskini prowadzone były dalsze prace wykopaliskowe[12]. Wszystkie warstwy były systematycznie przesiewane, co doprowadziło do odkrycia wielu drobnych fragmentów[12]. Pierwsze nowe dopasowania symulowano wirtualnie, tak aby można było dodawać fragmenty bez konieczności demontażu oryginalnej rekonstrukcji[12].
W 2012 r. rozpoczęto drugą renowację w ramach Państwowego Urzędu Ochrony Zabytków w Esslingen pod kierownictwem Nicole Ebinger-Rist[13]. Figurkę zdemontowano na poszczególne części i dodano nowo odkryte fragmenty oraz stare, co pozwoliło na dalsze uzupełnianie obszarów głowy, pleców i prawej strony ciała, a sztuczne dodatki użyte przy pierwszej renowacji zostały odrzucone[13]. Prace zakończono pod koniec 2013 roku[13]. Uzupełnienie rzeźby dało archeologom głębszy wgląd w niektóre techniki związane z jej tworzeniem[8].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Umiejętnie wyrzeźbiona z ciosu mamuta (przy użyciu noża krzemiennego[3]) statuetka łączy w sobie elementy zwierzęce i ludzkie[8]. Jej zwierzęcymi atrybutami są głowa lwa, wydłużone ciało i przedramiona[8]. Nogi, w tym stopy oraz postawa bipedalna są wyraźnie wzorowane na ludzkiej formie[8]. Na lewym ramieniu znajduje się siedem równoległych, poprzecznych, rzeźbionych wyżłobień[3].
Spojrzenie Człowieka-Lwa, podobnie jak jego postawa, jest silne i skierowane na widza[6]. Szczegóły jego twarzy pokazują, że jest uważny, obserwuje i słucha[6]. Jest najstarszym znanym przedstawieniem istoty, która nie istnieje w formie fizycznej, ale symbolizuje to, co nadprzyrodzone[6]. Możliwe, że przedstawia szamana z maską lwa[5].
Statuetka została początkowo scharakteryzowana (przez Joahima Hahna[3] jako reprezentacja człowieka płci męskiej[8] (rzeźba miała mieć, jego zdaniem, penisa[14]), jednak w miarę odbudowy niektórzy, na przykład Elżbieta Schmid, uznali figurę za żeńską postać[5] (jej zdaniem widoczne jest łono[14]). Kurt Wehrberger z muzeum w Ulm stwierdził, że pomnik stał się "ikoną ruchu feministycznego"[14]. Ostatecznie nie możemy dokładnie poznać intencji jej twórców[8], brak też dowodów naukowych[3], dlatego rzeźba została nazwana neutralnie, jako człowiek[5].
Interpretacja[edytuj | edytuj kod]
Interpretacja jest trudna[3]. Rzeźba łączy w sobie pewne podobieństwa z francuskimi malowidłami naskalnymi, które również przedstawiają hybrydowe stworzenia[3]. Malowidła we Francji są jednak o kilka tysięcy lat młodsze od rzeźby[3].
Eksperyment Wulfa Heina wskazuje na to, że na wykonanie tego rodzaju figury potrzeba ponad 360 godzin[15]; biorąc pod uwagę fakt, że de facto rzeźba nie była niezbędna do przetrwania, jest to dużo zużytego czasu dla małej społeczności żyjącej w trudnych warunkach[6]. Pozwala to na stwierdzenie, że celem rzeźby było wzmocnienie wspólnych więzi i świadomości grupowej w celu przezwyciężenia niebezpieczeństw i trudności[6]. Jaskinia Stadel, zwrócona jest na północ, nie ma tu dostępu do światła wschodzącego słońca[6]. Jest zimno i liczba materiałów nagromadzonych w wyniku działalności człowieka jest znacznie mniejsza niż w innych miejscach[6]. Człowiek-lew został znaleziony w ciemnej komorze wewnętrznej, w odległości prawie 30 metrów od wejścia[16], w pobliżu kilku perforowanych zębów arktycznych lisów i schowanego poroża reniferów[6]. To może sugerować, że Jaskinia Stadel była tylko okazjonalnie wykorzystywana jako miejsce, w którym ludzie spotykali się wokół ognia, aby dzielić się swoim rozumieniem świata wyrażanym poprzez wierzenia, symbolizowanym w rzeźbie i odgrywanym w rytuałach[6].
Jill Cook, kurator w British Museum, stwierdził, że "jeśli rzeźba nie powstawała powoli w różnych momentach w ciągu kilku miesięcy, utalentowany artysta mógł być zwolniony z innych zadań, aby pracować specjalnie nad tym dziełem"[3].
Archeolog Nicholas Conard zasugerował, że znalezione w jaskini figury "popierają hipotezę, że ludzie oryniaccy mogli praktykować szamanizm ... i że powinny być uważane za silny dowód na w pełni symboliczną komunikację i nowoczesność kulturową"[17].
Oryginalna rzeźba jest obecnie przechowywana w muzeum w Ulm[5], wiele muzeów ma swoje kopie[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Edwin Bendyk, Sztuka narodziła się w epoce lodowcowej [online], www.polityka.pl, 2013 [dostęp 2019-01-02] (pol.).
- ↑ Jaskinie w Niemczech ze sztuką z epoki lodowcowej na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO [online], dzieje.pl [dostęp 2019-01-02] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m The Lion Lady / Man from Ulm [online], www.donsmaps.com [dostęp 2018-12-31].
- ↑ 14C-Datierung – Das Alter des Löwenmenschen [online].
- ↑ a b c d e f g h i j Lion Man of Hohlenstein Stadel [online], www.visual-arts-cork.com [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b c d e f g h i j The Lion Man: an Ice Age masterpiece [online], The British Museum Blog, 10 października 2017 [dostęp 2018-12-31] (ang.).
- ↑ Südwest Presse Online-Dienste GmbH, Ulm: Löwenmensch ist gewachsen [online], swp.de, 2 listopada 2013 [dostęp 2018-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-31] (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Homepage [online], www.loewenmensch.de [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b c d Matthias Schulz, Puzzle im Schutt [online], 2011 [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ a b c New Life for the Lion Man – Archaeology Magazine Archive [online], archive.archaeology.org [dostęp 2018-12-31].
- ↑ a b c d e 1987/88 ... in den Werkstätten des Württembergischen Landesmuseums Stuttgart [online].
- ↑ a b c Die Geschichte geht weiter. Überraschung im Lehm [online].
- ↑ a b c Ein gigantisches Puzzle [online].
- ↑ a b c Matthias Schulz, Is the Lion Man a Woman?: Solving the Mystery of a 35,000-Year-Old Statue, „Spiegel Online”, 9 grudnia 2011 [dostęp 2018-12-31].
- ↑ Löwenmensch 2.0 [online].
- ↑ Depot – Versteck – Kultplatz? [online]
- ↑ Frederick L. Coolidge, Thomas Wynn, The Rise of Homo sapiens: The Evolution of Modern Thinking, John Wiley & Sons, 13 września 2011, ISBN 978-1-4443-5653-3 [dostęp 2018-12-31] (ang.).