Czapecznik ubogi
| Smithornis capensis[1] | |||
| (A. Smith, 1839) | |||
.jpg) Osobnik sfotografowany w uMkhuze Game Reserve, KwaZulu-Natal, RPA | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
czapecznik ubogi | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Czapecznik ubogi[3] (Smithornis capensis) – gatunek małego ptaka z rodziny nosoczubów (Calyptomenidae). Zamieszkuje Afrykę Subsaharyjską. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Andre Smith w Illustrations of the Zoology of South Africa. Nadał mu nazwę Platyrhynchus capensis[4]. Holotyp pochodził z Zululand (Południowa Afryka)[5]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza czapecznika ubogiego w rodzaju Smithornis. Wyróżnia 9 podgatunków[6]. Odrębność S. c. camarunensis jako podgatunku jest niepewna. Niektóre populacje wymagają dalszych badań. Ta z północno-wschodniej Prowincji Przylądkowej Północnej być może reprezentuje nieopisany dotąd podgatunek. Dwa podgatunki z północno-wschodniej Kenii, S. c. chyulu i S. c. shimba uznawane są za synonimy odpowiednio S. c. medianus i S. c. suahelicus[5].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:
- S. c. delacouri Bannerman, 1923 – Sierra Leone, południowo-wschodnia Gwinea i północna Liberia po Togo[5]
- S. c. camarunensis Sharpe, 1905 – północno-wschodnia Nigeria, południowy Kamerun, prawdopodobnie Gwinea Równikowa, północny Gabon, północno-zachodnie Kongo oraz, lokalnie, południowa i wschodnia Republika Środkowoafrykańska[5]
- S. c. albigularis Hartert, 1904 – zachodnia i północna Angola, południowo-wschodnia Demokratyczna Republika Konga, zachodnia (prawdopodobnie również centralna) Tanzania na południe po północną Zambię i północne Malawi[5]
- S. c. meinertzhageni van Someren, 1919 – północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga, Rwanda, Uganda i zachodnia Kenia[5]
- S. c. medianus Hartert & van Someren, 1916 – centralna Kenia i północno-wschodnia Tanzania[5]
- S. c. suahelicus Grote, 1926 – północno-wschodnia Kenia, wschodnia Tanzania i północno-wschodni Mozambik[5]
- S. c. cryptoleucus Clancey, 1963 – południowo-zachodnia Tanzania, wschodnie Zimbabwe, południowe Malawi, centralny i południowy Mozambik na południe po północno-wschodnie RPA (północno-wschodnia Prowincja Przylądkowa Północna, północno-wschodnia prowincja KwaZulu-Natal) i wschodnie Suazi[5]
- S. c. conjunctus Clancey, 1963 – północno-wschodnia Namibia (Caprivi Strip), północna Botswana, południowo-wschodnia Zambia, północny i zachodni Mozambik[5]
- S. c. capensis (Smith, A, 1839) – południowo-wschodnia prowincja KwaZulu-Natal[5]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 12–14 cm; masa ciała samców 21–26,9 g, samic 17,4–27,5 g (badano tylko ptaki z RPA)[5]. Czapeczniki ubogie są krępej postury, mają luźne i jedwabiste upierzenie. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. Opis dotyczy ptaków podgatunku nominatywnego. Kantarek żółty. Ciemię u samca jest czarne. Boki szyi, grzbiet, kuper i barkówki żółtobrązowe, nieco oliwkowe; przez każde pióro przechodzi ciemniejszy pas (w kolorze umbry). U samicy ciemię ma barwę łupkowoszarą, pokrywają je paski o kolorze umbry; na grzbiecie paski te są węższe niż u samca. Poza tym ptaki obydwu płci nie różnią się znacząco ubarwieniem. Broda, gardło, pierś i brzuch brudnobiałe, ozdobione szarobrązowym pasami. Na bokach piersi i okolicach kloaki widoczny ochrowy nalot. Pokrywy skrzydłowe, lotki i sterówki ciemne, szarobrązowe. Część z pokryw skrzydłowych mniejszych i drugorzędowych wyróżnia się żółtymi krawędziami. Sterówki mają oliwkowobrązowe krawędzie, najbardziej widoczne na chorągiewkach zewnętrznych. Górna szczęka ciemna, oliwkowobrązowa; żuchwa jasna, słomkowożółta. Nogi i stopy żółtozielone[4].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia czapeczników ubogich są środkowe warstwy nizinnych lasów wiecznie zielonych, podszyt nadrzecznych i innych gęstych lasów oraz zarośla roślin zrzucających liście na zimę[7]. Przeważnie przesiadują bez ruchu i w ciszy, co sprawia, są często przeoczane podczas badań terenowych[8]. Żywią się bezkręgowcami, w tym prostoskrzydłymi, imago i larwami chrząszczy, pluskwiakami, mrówkami, gąsienicami, jajami motyli i pajęczakami[5].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres składania jaj zależy od obszaru, w którym występują ptaki, ale przeważnie wypada na czas od października do stycznia. Obydwa ptaki z pary uczestniczą w budowie gniazda. Ma ono formę owalnej struktury z bocznym wejściem; budulec stanowi kora, suche liście, gałązki, trawa, korzonki, często spojone pajęczyną. Nie jest ukryte, zwisa z gałęzi drzewa, przeważnie na wysokości 1,5–3 m nad ziemią. Zniesienie liczy 1–3 jaja[9]. Wymiary dla 6 jaj: 19,8–21,5 na 15,4–17,1 mm. Skorupka ma barwę białą, jest połyskliwa[8]. Samica wysiaduje jaja sama przez 16–17 dni, pilnowana przez samca. Niewiele wiadomo o rozwoju młodych poza tym. Zajmuje się nimi głównie samiec[9]. Są w pełni opierzone po 14–16 dniach życia[8].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje czapecznika ubogiego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako lokalnie pospolity. Populacja najprawdopodobniej ma trend spadkowy ze względu na niszczenie środowiska życia tych ptaków[2][10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Smithornis capensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Smithornis capensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Calyptomenidae Bonaparte, 1850 - nosoczuby - African and Green Broadbills (wersja: 2020-12-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-02-08].
- ↑ a b A. Smith: Illustrations of the zoology of South Africa. 1839, s. Plate XXVII.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Bruce, M.D.: African Broadbill (Smithornis capensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [zarchiwizowane z tego adresu (3 stycznia 2017)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): NZ wrens, Sapayoa, broadbills, asities, pittas. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-02-08]. (ang.).
- ↑ African Broadbill. W: C. Cohen: Southern Africa Bird Atlas. Southern Africa Bird Atlas Project (SABAP1), 1997, s. 492.
- ↑ a b c Derek Engelbrecht & Christopher Nethonzhe. Notes on the breeding biology of the African Broadbill Smithornis capensis in north-eastern South Africa. „Ostrich”. 79 (2), s. 239–241, 2008.
- ↑ a b Smithornis capensis (African broadbill). Biodiversity Explorer. [dostęp 2019-12-15].
- ↑ African Broadbill Smithornis capensis. BirdLife International. [dostęp 2016-01-02].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).