Czarkowy
50°18′10″N 20°42′27″E/50,302778 20,707500| Artykuł |
50°18′10″N 20°42′27″E |
|---|---|
| - błąd |
39 m |
| WD |
50°18'N, 20°43'E, 50°18'12.17"N, 20°42'35.71"E |
| - błąd |
2323 m |
| Odległość |
761 m |
| wieś | |
 Ruiny dworu w Czarkowach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
28-136[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TBU |
| SIMC |
0256018[4] |
Położenie na mapie gminy Nowy Korczyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu buskiego  | |
| 50°18′10″N 20°42′27″E/50,302778 20,707500
| |
Czarkowy – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Nowy Korczyn[4][5]. Leżą nad Nidą.
Do 1954 roku istniała gmina Czarkowy.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Przez wieś przechodzi 
zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Czarkowy jako osada otwarta powstały przed 1250 r. bowiem wymienione są przez źródła pisane przed wspomniana datą. Wieś była własnością kolejno rodów Czartoryskich, Radziwiłłów, Moskorzewskich herbu Pilawa i Pusłowskich herbu Szeliga. Wśród właścicieli wymieniany jest Hieronim Moskorzowski, jeden z czołowych działaczy ruchu antytrynitarskiego[6] i generał Karol Kniaziewicz.
Miejscowość związana z działalnością Braci Polskich. W Pracy „Szlakiem Braci Polskich” Józef Szymański wspomina o grobach arian, cyt: „Wśród cienistych lip znoszą się mogiły dawnych arianów”[6]. W Czarkowach oprócz wspomnianego Hieronima Moskorzowskiego vel Moskorzewski mieszkał teolog i ideolog religijny braci polskich Andrzej Wiszowaty. Znajdował się tutaj jeden z najważniejszych zborów ariańskich po zamknięciu w 1638 r. zboru, akademii i drukarni w Rakowie[7]
W l. 1654-1655 pastorem po śmierci Jana Ciachowskiego był Stanisław Lubieniecki (1623-1675), teolog i astronom. Z zachowanych przez niego notatek wynika, że do zboru należało wtedy ok. 45 rodzin czyli ok. 200 wiernych, przeważnie szlachty.[8]
W końcu grudnia 1655 r. wieś stała się łupem rabusiów i pogromów antyariańskich. Zniszczono zbór i bibliotekę należącą do Stanisława Lubienieckiego, a większość wiernych schroniła się w Gorlicach. Po konstytucji sejmowej o wygnaniu arian z Rzeczypospolitej w 1658 roku, kilkakrotnie odbyto tutaj tajne synody ariańskie.[6].
W 1783 r. wieś należąca wówczas do powiatu wiślickiego w województwie sandomierskim była własnością starosty skotnickiego Joachima Morsztyna[9]. W 1864 r. na mocy dekretu cara Aleksandra II o uwłaszczeniu włościan wieś stała się własnością jej mieszkańców.
W XVIII w. rodzina Morsztynów wybudowała w Czarkowach barokowy pałac. Była tam też stara kopalnia siarki pod nazwą „Opatrzność Boska” zamknięta w XVIII w. Pałac i kopalnię w 1849 kupił Władysław Pusłowski, a jedenaście lat po jego śmierci, w 1870, przejął je w spadku starszy syn Zygmunt. W pałacu nad Nidą wychowywali się synowie Zygmunta i jego żony Marii: Emanuel zwany Nelem (studiował później matematykę w Paryżu i przyjaźnił się z Marcelem Proustem), Xawery, na którego wołano Sawa (prawo, filozofia i historia sztuki w Krakowie i Berlinie) i najmłodszy Włodzimierz (służył później w armii rosyjskiej). Młodopolski Kraków uwielbiał czerkowski salon artystyczno-polityczny, głównie za sprawą Zygmunta i jego kolekcjonerskich zbiorów, a gromadził książki, dokumenty, rękopisy i starodruki, meble, makaty, gobeliny, dywany, kolekcje porcelany, srebra, szkła, obrazy, rzeźby, sprowadzane z Paryża, Wiednia, Warszawy, Krakowa. W Czarkowach, u Zygmunta, bywali artyści: Matejko, Boznańska, Malczewski, Rostworowski, Puszet, Morstin, Mehoffer. Józef Mehoffer uwiecznił pałac Pusłowskich na rysunku w 1913[10]. Rok później, we wrześniu 1914 roku wojska rosyjskie spaliły pałac Pusłowskich w Czarkowach wraz z olbrzymią kolekcją dzieł sztuki zgromadzoną przez Zygmunta Pusłowskiego. (m.in. domniemany rysunek głowy Chopina autorstwa Delacroix).
W XIX w. wieś była siedzibą gminy. Znajdowała się tu szkoła gminna. W 1827 r. Czarkowy miały 71 domów i 632 mieszkańców. W miejscowości funkcjonowała kopalnia siarki. Wydobywany tu surowiec był na miejscu oczyszczany. W 1873 r. w zakładzie działał kocioł parowy oraz dwa aparaty destylacyjne. Pud oczyszczonej siarki sprzedawany był na miejscu w cenie 1 rubla i 20 kopiejek. W zakładzie zatrudnionych było 120 robotników. Średnia produkcja roczna siarki miała wartość 40 000 rubli.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Niewielki cmentarz wojenny z odsłoniętym w 1928 r. przez prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego pomnikiem „Ku chwale pierwszych bojów Józefa Piłsudskiego o niepodległość Polski”. Jest to wysoka na sześć metrów kamienna czworoboczna kolumna na schodkowej podstawie, zwieńczona zrywający się do lotu orłem z brązu. W 1945 r. Rosjanie wysadzili go w powietrze. Odbudowano go w 1992 roku[11], a w 2012 roku miejsce to zostało poddane renowacji[12]. Na cmentarzu wokół obelisku spoczywają żołnierze Legionów Polskich, żołnierzy Wojska Polskiego z 1939 r. oraz Armii Krajowej. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.46 z 5.11.1990)[13].
- Zespół dworski z parkiem, pozostałościami dworu oraz zabudowaniami gospodarczymi z przełomu XVIII i XIX w.
Osoby związane z Czarkowami[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Lubieniecki – polski astronom, historyk i pisarz, lokalny pastor
- Hieronim Moskorzowski – działacz reformacyjny braci polskich
- Andrzej Wiszowaty -filozof, teolog, ideolog religijny braci polskich
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wieś Czarkowy w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-02-18] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 170 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b c Józef Szymański, Szlakiem Braci Polskich.Przewodnik turystyczny po Kielecczyźnie., Kielce 1962, s. 143.
- ↑ Praca Zbiorowa, Encyklopedia Powszechna.Tom 3., Warszawa 1975, s. 778.
- ↑ J. Tazbir, Stanisław Lubieniecki. Przywódca ariańskiej emigracji, Warszawa 1964, s. 82-84.
- ↑ Franciszek Czaykowski, Regestr Diecezjów Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, Warszawa 2006, s. 302.
- ↑ A. Mieszczanek, Przedwojenni., Warszawa 2020, s. 164.
- ↑ Janusz Kędracki: Czarkowy nad Nidą. Józef bije dla Marszałka. gazeta.pl, 24 września 2007. [dostęp 2012-09-16].
- ↑ Adam Ligiecki: Sanktuarium w Czarkowach odzyskuje dawny blask. 2012-10-17.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 15 lutego 2023, s. 2 [dostęp 2015-10-09].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
- Elżbieta Dąbrowska, Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Czarkowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 340.
- Cmentarz w Czarkowach. malogoszcz.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-19)].
- Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona
- Siedziba gminy: Nowy Korczyn
