Czaryż
50°43′17″N 19°53′29″E/50,721389 19,891389| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
181[2] |
| Strefa numeracyjna |
34 |
| Kod pocztowy |
29-145[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TLW |
| SIMC |
0145320[4] |
Położenie na mapie gminy Secemin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu włoszczowskiego  | |
| 50°43′17″N 19°53′29″E/50,721389 19,891389[1]
| |
Czaryż – wieś sołecka[5] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie włoszczowskim, w gminie Secemin[4][6].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0145336 | Pod Lasem | przysiółek |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.
W Czaryżu znajduje się remiza OSP (od 1967).
Historia[edytuj | edytuj kod]
- Nazwy lokalne w dokumentach źródłowych
1376 „Czarzch”, „Czarzis”, „Czarzys”, 1381 „Sczarzirz”, „Szczarziz”, „Szczarzirz”, „Szczarzrziz”, 1385 „Sczarzicz”, 1388 „Czirzycz”, „Sczarin”, 1397 „Czerzesz”, 1398 „Czarzisz”, „Sczerzesz”, 1399 „Sczarzirz”, 1400 „Sczerzysz”, 1423 „Czarysz”, 1466 „Czarzysz”, „Czarzyz”, 1470 „Czarzicze”, 1484 „Czarszysz”, 1496 „Carysch”, 1529 „Sharzycz”[7].
- Etymologia nazwy
Według Kazimierza Rymuta[8] nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej, to jest imienia „Czażyr”.
- Podległość administracyjna
1490 powiat krakowski 1508, 1581 powiat lelowski od 1508 parafia Dzierzgów.
- Kalendarium
Własność szlachecka. Od 1376, wieś należała do rycerskiej rodziny herbu Korczak. Pierwszym znanym jej przedstawicielem był Florian z Czaryża[7].
- 1376-82 – Florian z Czaryża
- 1381 – Jakub z Sczarzirza oraz Siema z Sczarzirza
- 1381-6 – Mikołaj Chamala, Tamala, Chabala z Czaryża
- 1384 – żona Mikołaja z Żarnowca z Katarzyną żoną Sławomira z Żelisławic oraz z wdową po Florianie z Czaryża procesują się o dziedzictwo w Psarach [par. Dzierzgów] i Czaryżu [7]
- 1385 – w działach Sławomir z Czaryża oraz Katarzyna, Katusza z Czaryża
- 1386 – w działach Sobek z Czaryża
- 1388 – Mikołaj z Szczarina
- 1388-1400 – występuje Andrzej z Czaryża
- 1400 – z akt sądowych - Wydżga z Przyłęku (par. własna) skazany na karę za dzierżenie siłą łanu Andrzeja w Czaryżu, Andrzej z Czaryża tego pozyskuje prawnie na tymże Wydżdze 1 łan w Psarach
- 1423 – Wawrzyniec z Lipnika (parafia Żuraw) zastawia za 34 grzywny wyżej wymienionemu Andrzejowi całą swoją część w Woli Sasinowej (dziś Wola Czaryska) i Czaryżu
- 1466-96 – Jakub z Czaryża i jego żona Katarzyna z Wojsławic (dziś Ojsławice)
- 1470 – Mikołaj z Czaryża procesuje się z Mikołajem z Modlnicy Małej
- 1484 – występuje w działach Mikołaj z Woli Sasinowej i Czaryża
- 1508 – pobór z 1 1/2 łana
- 1529 – dziesięciny snopowe wartości 4 grzywny z całej wsi oddają plebanowi w Dzierzgowie
- 1530 – pobór z 1 1/2 łana[7]
- 1595 – wieś położona w powiecie lelowskim województwa krakowskiego była własnością wojskiego krakowskiego Stanisława Szafrańca[9].
- Lata początku XX wieku
W 1907 r. w majątku Czaryż hrabiowie Andrzej i Jerzy Morstinowie urządzili polowanie relacjonowane przez wysłannika „Gazety Kieleckiej”, w czasie którego 11 myśliwych ustrzeliło 596 sztuk rozmaitej zwierzyny łownej.
Według spisu powszechnego z roku 1921 miejscowość Czaryż posiadała 25 domów i 185 mieszkańców[10].
- Okres wojny
27 kwietnia 1944 r. w Czaryżu przypadkowo aresztowany został major Hipolit Świderski ps. Jura, komendant oddziału włoszczowskiego AK. Po przesłuchaniach, maltretowanego w kieleckim więzieniu majora udało się wydostać i przerzucić na inny teren.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Rządcówka z XIX/XX w. oraz pozostałości parku krajobrazowego z XIX w.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19733
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2021. Stan ludności 31.12.2021 str. 8 [dostęp 2022-11-07]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 173 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ Jednostki pomocnicze gminy Secemin. Urząd Gminy Secemin. [dostęp 2015-04-26].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].
- ↑ a b c d Czaryż ↓, s. 446.
- ↑ Rymut ↓, s. 200 tom II.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 108.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. Województwo kieleckie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-04-26].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kalendarz świętokrzyski 2005. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.
- Czaryż: Słownik historyczno geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Instytut Historii PAN. [dostęp 2015-04-25].
- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski. Historia - pochodzenie - zmiany, red. K. Rymut, t. I, A-B; t. II, C-D, Kr. 1996-1997. ISBN 83-85579-29-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Czaryż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 774.
