Czaszówka mitrowatozarodnikowa

Czaszówka mitrowatozarodnikowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Gromada	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pierścieniakowate
Rodzaj	czaszówka
Gatunek	czaszówka mitrowatozarodnikowa
Nazwa systematyczna
Deconica phyllogena (Sacc.) Noordel. st. Z. Pilzk. 18: 198 (2009)

Czaszówka mitrowatozarodnikowa, łysiczka mitrowatozarodnikowa (Deconica phyllogena (Sacc.) Noordel.) – gatunek grzybów należący do rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae).

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Deconica, Strophariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi.

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1887 r. Pier Andrea Saccardo nadając mu nazwę Hypholoma phyllogenum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 2009 r. Machiel Evert Noordeloos.

Synonimy:

• Agaricus phyllogenus Peck 1874
• Agaricus rhombisporus Britzelm. 1893
• Deconica rhombispora (Britzelm.) Singer 1951
• Geophila rhombispora (Britzelm.) Kühner & Romagn. 1953
• Hypholoma phyllogenum Sacc. 1887
• Psilocybe phyllogena (Sacc.) Peck 1912
• Psilocybe phyllogena var. modesta Peck 1912
• Psilocybe rhombispora (Britzelm.) Sacc. 1895

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. Wówczas takson ten zaliczany był do rodzaju Psilocybe (łysiczka). Po przeniesieniu go do rodzaju Deconica nazwa polska stała się niespójna z nazwą naukową. W 2025 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała nazwę czaszóweczka mitrowatozarodnikowa.

Morfologia

Kapelusz

Średnica 0,5–2,5 (3,5) cm, początkowo dzwonkowaty, potem wypukły, w końcu płaskowypukły, często lekko wklęsły na środku. Brzeg początkowo podwinięty, potem równy. Jest higrofaniczny; w stanie wilgotnym półprzezroczysty i prążkowany, wyraźnie lepki, matowy, czerwonawo brązowy do różowo brązowego, w stanie suchym różowo żółty, do ochrowego. Powierzchnia gładka, często z resztkami osłony.

Blaszki

Przyrośnięte do zbiegających, średnio gęste, brzuchate, nierówne, o szerokości do 5 mm. Liczba blaszek 10–20, występują międzyblaszki (l = 3–5). Blaszki początkowo żółtobrązowe, potem fioletowo szare. Ostrza nieco jaśniejsze.

Trzon

Wysokość 2–6 cm, grubość 1–3 mm, cylindryczny, prosty, początkowo pełny, potem pusty. Powierzchnia żółto brązowa w górnej części, czerwono brązowa do prawie czarnej w kierunku podstawy, pokryta srebrzystymi włókienkami.

Miąższ

W kapeluszu i w górnej części trzonu ochrowo żółty, u podstawy trzonu ciemnobrązowy. Brak wyraźnego zapachu, smak lekko zjełczały.

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników brązowo-fioletowy. Podstawki 4-sterygmowe, ze sprzążkami u podstawy, 14–23 × 3–7,5 μm. Zarodniki silnie romboidalne do mitrowatych, silnie spłaszczone, w widoku z boku elipsoidalne, gładkie, grubościenne, z wyraźną porą rostkową, brązowe, o wymiarach 5,5–8 × 4,5–7 × 3,5–4 μm. Cheilocystydy o wymiarach 28–46 × 3–10 μm, nieregularnie wrzecionowate do butelkowatych, z szyją o średnicy do 1,5–3 μm. Pleurocystyd brak. Kaulocystydy liczne na szczycie trzonu, prawie cylindryczne do wrzecionowatych, o wymiarach, 24–50 × 3–1 μm. Trama blaszek regularna, złożona ze strzępek o wymiarach 22–95 × 3–11 μm. Skórka kapelusza zbudowana z cienkiej warstwy cylindrycznych strzępek o średnicy 2–7 μm, o drobno inkrustowanych ścianach. Strzępki pod skórką nabrzmiałe, żółtobrązowe 15–95 × 3–8 (12) μm.

Występowanie i siedlisko

Łysiczka mitrowatozarodnikowa występuje w niektórych rejonach Kanady i w niektórych krajach Europy. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2016 r. podano 4 stanowiska (wszystkie na południu Polski). Nowe stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Zaliczona w nim jest do gatunków zagrożonych i chronionych.

Saprotrof rozwijający się na szczątkach drzewnych lub trocinach itp. Występuje w lasach liściastych i iglastych, parkach, na różnego rodzaju glebach, często w bagnistych środowiskach. Owocniki wyrastają od wiosny do jesieni.