Czerwiec polski
| Porphyrophora polonica | |
| (Linnaeus, 1758) | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Porphyrophora |
| Gatunek |
czerwiec polski |
| Zasięg występowania | |
| |
Czerwiec polski (Porphyrophora polonica, Margarodes polonicus) – gatunek owada z rzędu pluskwiaków.
Dawniej powszechnie występujący; w 2. poł. XX wieku i na początku XXI znajdowany już bardzo rzadko na terenie Polski[1].
Rozwój[edytuj | edytuj kod]
Od pierwszej połowy czerwca do początku sierpnia samica składa jajeczka. W końcu lata są już uformowane larwy. Na przełomie marca i kwietnia wypełzają, szukając pędów czerwca trwałego. Kiedy je znajdą, po 24 godzinach przyczepiają się do nich ssawkami, rozpoczynając proces przekształcania w poczwarkę zwaną czerwiem o wyglądzie ciemnofioletowej kuleczki. Kuleczki samic o wielkości 3–4 mm są dwukrotnie większe od kuleczek samców. W czerwcu przeobrażają się w imago owada z dwoma skrzydłami i wylatują.
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Czerwce obok zboża, drewna i soli, były w XV i XVI stuleciu czołowym towarem eksportowym Polski i Litwy. Z Mazowsza, Wielkopolski, a w szczególności z Rusi Czerwonej, wysyłany był do Krakowa, Wrocławia i Gdańska, skąd docierał do najważniejszych ośrodków tekstylnych w Górnych Niemczech, Toskanii i Wenecji. Najstarsza wzmianka o eksporcie czerwca pochodzi z 1412 roku.
Po sproszkowaniu zebranych larw stosowano je jako barwnik w całej Europie w przemyśle tekstylnym do połowy XIX wieku[2]. Barwnik ten był powszechnie używany w farbiarstwie i malarstwie. Czerwone larwy czerwca polskiego żerują na roślinie czerwcu trwałym (Scleranthus perennis) z rodziny goździkowatych rosnącej na piaskach i ugorach. Czerwiec stanowił czas zbiorów owada do celów przemysłowych. Od nazwy czerwca polskiego wywodzi się nazwa koloru czerwonego oraz nazwa miesiąca czerwca.
Dopiero po odkryciu Ameryki barwnik pozyskiwany z czerwca polskiego został wyparty przez tańszą koszenilę, produkowaną z czerwca kaktusowego (Dactylopius coccus), żyjącego na opuncjach.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Łagowska Bożena, Golan Katarzyna, Stepaniuk Krzysztof, Występowanie czerwca polskiego – Porphyrophora polonica (L.) (Hemiptera: Margarodidae) w Polsce oraz uwagi o jego cyklu życiowym, „Wiadomości entomologiczne” (nr 25 (1)), 2006, s. 5-14.
- ↑ Mączak 2005 ↓.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Antoni Mączak, Gdy czerwiec polski barwił Europę, „Mówią Wieki”, 6, 2005 [dostęp 2014-01-30] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-28].
- Ludwik Frey, Herbarz polski Marcina z Urzędowa, Pasaż Wiedzy [dostęp 2017-04-03].
- Tomasz Święcki, Opis starożytney Polski, 1813, s. 3 [dostęp 2017-04-03].
- A. Trojanowska, Czerwiec, kermes i koszenila, czyli o owadach jako surowcach barwierskich i leczniczych w polskiej literaturze przyrodniczej do XIX w., „Analecta”, r. XVII, z 1–2, 2008.
- Aleksander Bocheński, Przemysł polski w dawnych wiekach, Warszawa: PIW, 1984, ISBN 83-06-00802-2.
- A.W. Jakubski, Czerwiec polski (Porphyrophora Polonica L.) : studjum historyczne ze szczególnym uwzględnieniem roli czerwca w historji kultury, t. T. 1, Warszawa: Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego, 1934.
- Antoni Władysław Jakubski, Czerwiec Polski ongi i dziś [Polish Coccidae, yesterday and today], „Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”, Rok 1951-52, OCLC 183118845.
- B. Łagowska, K. Golan, Wstępna ocena stopnia zagrożenia Porphyrophora polonica w Polsce, s. 134 [dostęp 2017-04-03].