Czternaście punktów Wilsona

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Prezydent Thomas Woodrow Wilson

Czternaście punktów Wilsona – program pokojowy, który przedstawił 8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu prezydent Thomas Woodrow Wilson. Postulował w nim podjęcie działań, które należałoby przedsięwziąć, by zapewnić sprawiedliwszy świat po I wojnie światowej. Realizacja ich miałaby też zapobiec kolejnej wojnie światowej. Zawierał między innymi doktryny o rozdzieleniu Austrii od Węgier, korektę granic Włoch i Francji, utworzenie niepodległego państwa polskiego i uformowanie Ligi narodów[1].

  1. Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.
  2. Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu wykonanie międzynarodowych porozumień.
  3. Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania.
  4. Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.
  5. Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.
  6. Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.
  7. Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.
  8. Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.
  9. Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.
  10. Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.
  11. Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.
  12. Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.
  13. Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.
  14. Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw.

W orędziu do Kongresu z 11 lutego 1918 r. prezydent uzupełnił te punkty dalszymi warunkami:

  1. Każda część ostatecznej umowy musi się opierać na istotnej sprawiedliwości danego wypadku i na takich dostosowaniach, które najprawdopodobniej urzeczywistniłyby trwały pokój.
  2. Narody i prowincje nie mogą być przerzucane z jednego państwa do drugiego tak, jak gdyby były ruchomościami lub pionkami w grze i to nawet w tej wielkiej grze o równowagę sił, która po wsze czasy została zdyskredytowana.
  3. Każde rozwiązanie sprawy terytorialnej narzucone przez wojnę powinno nastąpić w interesie i dla dobra danej ludności, a nie jako część zwykłego dostosowania lub kompromisu roszczeń między rywalizującymi państwami.
  4. Wszystkie jasno wyrażone aspiracje narodowe powinny znaleźć pełne zadośćuczynienie bez wprowadzania nowych lub utrwalania dawnych żywiołów sporu i sprzeczności, które zapewne z czasem zerwałyby pokój Europy, a co za tym idzie świata[2].

W przemówieniu z 27 września 1918 r. dodał jeszcze:

  1. Sprawiedliwość, na której pokój ma być zbudowany, nie może znać uprzywilejowanych, lecz tylko równe prawa dla uczestniczących w nim ludów.
  2. Żaden ze szczególnych interesów poszczególnych narodów albo grup narodów nie może być odmienną podstawą którejkolwiek części umowy, o ile nie zgadza się ze wspólnym interesem wszystkich.
  3. Nie może być żadnych lig, sojuszów ani specjalnych przymierzy i porozumień w ramach ogólnej i wspólnej rodziny Ligi Narodów.
  4. Wewnątrz Ligi nie może być żadnych kombinacji gospodarczych, żadnego stosowania bojkotu gospodarczego w jakiejkolwiek formie, wyjąwszy pełnomocnictwa udzielone Lidze jako środek dyscypliny i kontroli przez wykluczenie z rynków świata.
  5. Wszystkie międzynarodowe porozumienia i traktaty każdego rodzaju muszą być w całości znane całej reszcie świata[3].

Uznanie przez kanclerza Rzeszy Maksymiliana Badeńskiego 5 października 1918 tych warunków jako podstawy rokowań doprowadziło do rozejmu kończącego wojnę[4][5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rok wcześniej, jeszcze przed przystąpieniem USA do wojny, Wilson w orędziu z 22 stycznia 1917 oświadczył „mężowie stanu wszędzie są zgodni, że powinna powstać zjednoczona, niepodległa i sama stanowiąca swe prawa Polska” (should be a united, independent, and autonomous Poland). Patrz też: „Nota Wilsona” przekazana polskim Archiwom Państwowym. Do zdania tego nawiązał w orędziu do Kongresu z 4 grudnia 1917 w sprawie wypowiedzenia wojny Austro-Węgrom: Kiedy w styczniu powiedziałem, że narody świata mają prawo nie tylko do swobodnej żeglugi na morzu, ale także do zapewnionego i niezakłóconego dostępu do tej żeglugi, myślałem i wciąż myślę nie tylko o mniejszych i słabszych narodach, które potrzebują naszego poparcia i wsparcia, ale także o wielkich i potężnych narodach i naszych obecnych wrogach, jak również o naszych obecnych towarzyszach w wojnie. Miałem na myśli i nadal myślę o samej Austrii (...) jak również o Serbii i Polsce.
  2. ↑ President Wilson's Addendum to the Fourteen Points, 11 February 1918
  3. ↑ Address of President Wilson, Opening the Campaign for the Fourth Liberty Loan, Delivered at the Metropolitan Opera House in New York City, September 27, 1918, przekład: Nowiny Raciborskie 11 października 1918
  4. ↑ Podobnie postąpili sojusznicy Rzeszy. Państwa Centralne zrobiły to za pośrednictwem państw neutralnych. Bułgaria 27 września za pośrednictwem Holandii, Rzesza 6 października za pośrednictwem Szwajcarii, Austro-Węgry 7 października za pośrednictwem Szwecji, Turcja 14 października za pośrednictwem Hiszpanii.
  5. ↑ Odezwa Rady Regencyjnej z 7 października głosiła stajemy na podstawie ogólnych zasad pokojowych, głoszonych przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, a obecnie przyjętych przez cały świat, jako podstawa do urządzenia nowego współżycia narodów. W stosunku do Polski zasady te prowadzą do utworzenia niepodległego państwa, obejmującego wszystkie ziemie polskie, z dostępem do morza, z polityczną i gospodarczą niezawisłością, jako też z terytorialną nienaruszalnością, co przez traktaty międzynarodowe zagwarantowane będzie. (Dziennik Praw Królestwa Polskiego 1918 r. nr 12 poz. 23)

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czternaście_punktów_Wilsona&oldid=73149229”