Czterysta batów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czterysta batów
Les quatre cents coups
Gatunek

dramat
kryminał
obyczajowy
psychologiczny
autobiograficzny

Rok produkcji

1959

Data premiery

4 maja 1959

Kraj produkcji

Francja

Język

francuski
angielski

Czas trwania

99 minut

Reżyseria

François Truffaut

Scenariusz

François Truffaut
Marcel Moussy

Główne role

Jean-Pierre Léaud
Claire Maurier
Albert Rémy
Guy Decomble

Muzyka

Jean Constantin

Zdjęcia

Henri Decaë

Scenografia

Bernard Evein

Montaż

Marie-Josèphe Yoyotte

Produkcja

François Truffaut

Dystrybucja

Cocinor

Czterysta batów[a], właściwe tłumaczenie tytułu Bezustanne tarapaty[b] (fr. Les quatre cents coups) – francuski dramat obyczajowy z 1959 roku w reżyserii François Truffauta, zrealizowany na podstawie własnego scenariusza.

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

Bohaterem filmu jest Antoine Doinel, nastoletnie alter ego Truffauta. Antoine jest niezrozumiany w domu przez swoich rodziców i dręczony w szkole przez swego bedzusznego nauczyciela (Guy Decomble), często ucieka z obu miejsc. Chłopiec ostatecznie porzuca szkołę po tym, jak nauczyciel oskarża go o plagiat pracy domowej. Kradnie maszynę do pisania od swojego ojca (Albert Remy), aby sfinansować swoje plany opuszczenia domu. Rozgniewany ojciec oddaje Antoine’a w ręce policji, która zamyka chłopca w zakładzie poprawczym. Tam psychiatrka wysłuchuje serię fragmentarycznych monologów Doinela, którzy zwierza się ze swej niedoli[4]. Przy pierwszej nadarzającej się okazji Doinelowi udaje się uciec z zakładu. Unikając pościgu, chłopiec dociera do plaży. Film kończy stopklatka ukazująca zatroskaną twarz Antoine’a[5].

Obsada[edytuj | edytuj kod]

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

François Truffaut, reżyser filmu (1965)

Czterysta batów były fabularnym debiutem pełnometrażowym François Truffauta, który znaczną część akcji filmu zapożyczył z własnej biografii: żył bez biologicznego ojca, w napięciu z matką; często uciekał na paryskie ulice; wagarował z przyjacielem; ukradł też maszynę do pisania (którą – w przeciwieństwie do jego filmowego odpowiednika – zdołał sprzedać); został też zesłany do zakładu poprawczego. Przed życiowym wykolejeniem Truffauta uratował dopiero krytyk filmowy André Bazin, który przyjął go do redakcji czasopisma „Cahiers du cinéma”. Swoje przeżycia Truffaut skondensował do siedmiu dni akcji filmu[7]. Po śmierci Bazina w 1958 roku Truffaut napisał list do rodziców, twierdząc, że „absolutnie nie żałuję, że zrobiłem ten film. Wiedziałem, że przysporzy on wam wielu zmartwień, ale jest mi to obojętne: od śmierci Bazina nie mam już rodziców”[7].

W roli Antoine’a Doinela (prawdopodobnie nawiązanie do nazwiska reżysera Jeana Renoira)[7] Truffaut obsadził wówczas czternastoletniego debiutanta Jean-Pierre’a Léauda[8]. Truffaut w swym portrecie buntu przeciw szkole nawiązał również do filmu Pała ze sprawowania (1933) Jeana Vigo[8]. W Czterystu batach zastosował też po raz drugi w kinie komercyjnym (po Wakacjach z Moniką, 1953, Ingmara Bergmana) stopklatkę, która zaczęła być później ekstensywnie używana przez reżyserów w latach 60.[8] Tworząc Czterysta batów, Truffaut chciał się również zemścić na organizatorach Festiwalu Filmowego w Cannes, którzy w 1958 roku odmówili mu akredytacji za napastliwe artykuły wymierzone w tzw. tradycję jakości[8]. Rok później, gdy wysłał gotowy film do Cannes tym razem jako reżyser, zdobył nagrodę za najlepszą reżyserię[8].

Odbiór i znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Czterysta batów cieszą się opinią jednego z najważniejszych filmów francuskiej Nowej Fali i mianem arcydzieła sztuki filmowej[9][10]. Recenzenci podkreślali, że film przenika głęboki pesymizm, wyrażony w słynnym zakończeniu na plaży. Często interpretowano ową scenę jako zapowiedź porażki Doinela, który nie ma już dokąd uciec i prawdopodobnie zostanie ujęty przez personel zakładu poprawczego[9][8]. Bosley Crowther w recenzji dla amerykańskiego „The New York Timesa” pisał: „Muzyka autorstwa Jeana Constantina jest wspaniała […]. Oto film, który ekscytująco przywraca wiarę w kinematografię”[10]. Charles Silver z magazynu „Inside Out” zaznaczał, iż „film jest wyraźnie subwersywny, ale w znacznie mniej bezczelny i nihilistyczny sposób niż dzieła Jean-Luc Godarda, dawnego przyjaciela i późniejszego rywala Truffauta. Truffaut wysyła jasną wiadomość, że gdy życie staje się szczególnie trudne, dobrze jest pójść do kina”[11]. Steve Leftridge z magazynu PopMatters zwracał uwagę na wybitną rolę Léauda: „Nie mogę sobie przypomnieć bardziej przejmującego, realistycznego występu dziecka w całej kinematografii”[12].

Fabularyzowaną wersję własnej biografii Truffaut kontynuował w kolejnych filmach z Léaudem jako Doinelem: Antoinie i Colette (1962), Skradzionych pocałunkach (1968), Małżeństwie (1970) i Uciekającej miłości (1979). Hołdem dla Czterystu batów był tajwański dramat Która tam jest godzina? (2001) Tsai Ming-lianga, którego bohater w kółko ogląda film Truffauta[13].

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Źródło: MUBI[14]
Rok Festiwal/instytucja Nagroda Nominowani Wynik
1959 Festiwal Filmowy w Cannes Najlepszy reżyser François Truffaut Wygrana
Nagroda OCIC Wygrana
Nagroda Stowarzyszenia Nowojorskich Krytyków Filmowych Najlepszy film zagraniczny Wygrana
1960 Bodil Najlepszy film europejski Wygrana
Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej Oscar za najlepszy scenariusz oryginalny Nominacja
1961 Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych Najbardziej obiecujący debiutant w głównej roli Jean-Pierre Léaud Nominacja
Najlepszy film François Truffaut Nominacja

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Tytuł Czterysta batów jest uznawany w Polsce za całkowicie rozmijający się z treścią filmu (tytułowych batów nie ma w filmie wcale)[1]. Był rezultatem bezmyślnej kalki z tłumaczenia angielskiego (400 Blows). W istocie faire les quatre cents coups to idiom oznaczający „popadać w tarapaty”[2].
  2. Poprawne tłumaczenie proponowane przez Tadeusza Lubelskiego[3].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Kamecka i Kochanowska 2018 ↓, s. 221–222.
  2. Mostowska ↓, sekcja 1.
  3. Lubelski 2000 ↓, s. 118.
  4. The 400 Blows (1959) – François Truffaut | Synopsis, Characteristics, Moods, Themes and Related | AllMovie. [dostęp 2023-06-02].
  5. Jacek Ostaszewski, Oddramatyzowanie akcji i antyklimaks w kinie współczesnym, „Panoptikum” (19), 2018, s. 82, DOI10.26881/pan.2018.19.06, ISSN 1730-7775 [dostęp 2023-06-02] (pol.).
  6. Les Quatre Cents Coups | Collections Search | BFI [online], British Film Institute [dostęp 2023-06-02].
  7. a b c Janek Brzozowski, 400 BATÓW. Dzieciństwo artysty [online], film.org.pl, 24 lutego 2020 [dostęp 2023-06-02] (pol.).
  8. a b c d e f J. Hoberman, ‘The 400 Blows,’ a Directing Debut That Still Astonishes, „The New York Times”, 21 września 2022, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
  9. a b Peter Bradshaw, The 400 Blows review – François Truffaut’s coming-of-age masterwork, „The Guardian”, 6 stycznia 2022, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
  10. a b Bosley Crowther, Screen: 'The 400 Blows'; A Small Masterpiece From France Opens, „The New York Times”, 17 listopada 1959, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
  11. Charles Silver, MoMA | Francois Truffaut’s The 400 Blows, „Inside Out”, www.moma.org [dostęp 2023-06-02].
  12. Steve Pick, Steve Leftridge, Double Take: The 400 Blows (1959) [online], PopMatters, 2 lutego 2015 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
  13. Jakub Majmurek, Czasoprzestrzeń Tsai Ming-lianga, „Kino”, kwiecień 2009, s. 32.
  14. The 400 Blows (1959) Awards & Festivals [online], mubi.com [dostęp 2023-06-02].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]