Człowiek ze stali

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Człowiek ze stali
Man of Steel
Ilustracja
Gatunek

akcja, fantastyka naukowa

Rok produkcji

2013

Data premiery

10 czerwca 2013
21 czerwca 2013 (Polska)

Kraj produkcji

Stany Zjednoczone
Wielka Brytania

Język

angielski

Czas trwania

143 minuty[1]

Reżyseria

Zack Snyder

Scenariusz

David S. Goyer

Główne role

Henry Cavill
Amy Adams
Michael Shannon
Kevin Costner
Diane Lane
Laurence Fishburne
Antje Traue
Ayelet Zurer
Christopher Meloni
Russell Crowe

Muzyka

Hans Zimmer

Zdjęcia

Amir M. Mokri

Scenografia

Alex McDowell

Kostiumy

James Acheson
Michael Wilkinson

Montaż

David Brenner

Produkcja

Christopher Nolan
Emma Thomas
Charles Roven
Deborah Snyder

Dystrybucja

Warner Bros. Pictures

Budżet

225 000 000 USD[2]

Przychody brutto

668 045 518 USD[2]

Kontynuacja

Batman v Superman: Świt sprawiedliwości (2016)

Strona internetowa

Człowiek ze stali (ang. Man of Steel) – amerykański fantastycznonaukowy film akcji z 2013 roku na podstawie serii komiksów o superbohaterze o pseudonimie Superman wydawnictwa DC Comics. Za reżyserię filmu odpowiadał Zack Snyder, a za scenariusz David S. Goyer. W rolach głównych wystąpili: Henry Cavill, Amy Adams, Michael Shannon, Kevin Costner, Diane Lane, Laurence Fishburne, Antje Traue, Ayelet Zurer, Christopher Meloni i Russell Crowe.

W filmie Clark Kent dowiaduje się, że jest obdarzonym supermocami kosmitą z planety Krypton. Jako Superman przyjmuje rolę obrońcy ludzkości decydując się stawić czoła generałowi Zodowi i powstrzymać go przed zniszczeniem ludzkości.

Prace nad filmem rozpoczęły się w 2008 roku, gdy Warner Bros. przyjął propozycje od autorów komiksów, scenarzystów i reżyserów decydując się na restart serii. W 2009 roku sąd wydał orzeczenie, na mocy którego rodzina Jerry’ego Siegela odzyskała prawa do Supermana. W orzeczeniu stwierdzono, że Warner Bros. nie jest winne rodzinom dodatkowych tantiem za poprzednie filmy, ale jeśli nie rozpocznie produkcji filmu o Supermanie do 2011 roku to spadkobiercy Shustera i Siegela będą mogli złożyć pozew o utracone dochody z nieprodukowanego filmu. Producent Christopher Nolan przedstawił pomysł Goyera na scenariusz po dyskusji na temat fabuły filmu Mroczny Rycerz powstaje, a Snyder został zatrudniony jako reżyser filmu w październiku 2010 roku. Zdjęcia rozpoczęły się w sierpniu 2011 roku w West Chicago, a następnie przeniesiono je do Vancouver i Plano.

Jest to pierwszy film należący do franczyzy DC Extended Universe. Światowa premiera miała miejsce 10 czerwca 2013 roku w Nowym Jorku, a w Polsce film zadebiutował 21 czerwca tego samego roku. Przy budżecie 225 milionów dolarów film zarobił ponad 668 milionów i wywołał mieszaną reakcję krytyków. Chwalili oni sekwencje akcji, oprawę wizualną i muzykę Hansa Zimmera, ale krytykowali tempo, mroczny ton i brak rozwoju postaci.

Kontynuacja Człowieka ze stali, zatytułowana Batman v Superman: Świt sprawiedliwości, ukazała się 25 marca 2016 roku.

Fabuła[edytuj | edytuj kod]

Planeta Krypton ulega destabilizacji w wyniku eksploatacji jądra planety. Tuż przed eksplozją planety Jor-El, główny doradca Najwyższej Rady Kryptonu, wszczepia kodeks genetyczny swojemu synowi, Kal-Elowi, pierwszemu od wieków naturalnie urodzonemu kryptońskiemu dziecku. Następnie wysyła Kal-Ela w statku kosmicznym na Ziemię, po czym zostaje zabity przez zbuntowanego generała Zoda. Kal-El ląduje w Kansas, gdzie zostaje adoptowany przez Jonathana i Marthę Kentów oraz otrzymuje imię Clark. Z wiekiem rozwijają się w nim nadludzkie moce, które Jonathan każe mu ukrywać. Zabrania Clarkowi użycia jego mocy nawet podczas tornada, w którym traci życie. Obarczony poczuciem winy z powodu śmierci Jonathana Clark podróżuje po świecie w poszukiwaniu celu w życiu, ukrywając się pod różnymi pseudonimami [3][4].

Reporterka „Daily Planet” Lois Lane otrzymuje zadanie zbadania sprawy odnalezienia kryptońskiego statku zwiadowczego w kanadyjskiej Arktyce. Clark wchodzi na pokład statku w przebraniu robotnika i dowiaduje się od jego wzorowanej na jego ojcu Jor-Elu sztucznej inteligencji, że został wysłany na Ziemię, by przeżyć i poprowadzić jej mieszkańców. Podążając za Clarkiem, Lois nieumyślnie uruchamia system bezpieczeństwa statku, a Kent wykorzystuje swoje moce, by uratować Lois. Zakłada kostium znaleziony na statku i zaczyna testować swoje umiejętności latania. Nie mogąc przekonać przełożonego, Perry’ego White’a, do opublikowania artykułu na temat tego incydentu, Lois odnajduje Clarka w Smallville z zamiarem zdemaskowania go. Jednak Lois porzuca ten pomysł, gdy dowiaduje się o poświęceniu Jonathana Kenta. Podsyca to jednak podejrzenia Perry’ego[3][4].

Zod i jego załoga uwalniają się z więzienia, gdzie zostali wtrąceni za zdradę stanu w związku z ich działaniami przeciwko Kryptonowi. Udają się na Ziemię, by przekształcić ją w nowy Krypton, jako że posiadają kilka zdolnych do tego urządzeń ocalałych z kryptońskich placówek. Schwytawszy Clarka i Lois oficer naukowy Zoda, Jax-Ur, wydobywa z niego kodeks – kryptoński artefakt zawierający materiał genetyczny kryptońskich dzieci. Wykorzystując sztuczną inteligencję do przejęcia kontroli nad statkiem Clark i Lois uciekają i ostrzegają wojsko amerykańskie o planie Zoda, co prowadzi do konfrontacji Clarka z oddziałami Zoda[3][4].

Zod uruchamia swoje najpotężniejsze urządzenie, World Engine, które poważnie niszczy Metropolis i zagraża istnieniu ludzkości. Otrzymując kryptonim „Superman” Clark niszczy World Engine, natomiast wojsko przeprowadza samobójczy atak wysyłając oddziały Zoda z powrotem do więzienia. Kiedy statek zostaje zniszczony, a jedyna nadzieja Kryptona na odrodzenie przepada, Zod z zemsty przysięga zniszczyć Ziemię i jej mieszkańców. Walczy z Clarkiem, który zmuszony jest go zabić, gdy ten atakuje rodzinę na stacji kolejowej. Clark przekonuje rząd, by pozwolił mu działać niezależnie pod warunkiem, że nie zwróci się przeciwko ludzkości. Clark pod swoją cywilną tożsamością podejmuję pracę jako reporter „Daily Planet”[3][4].

Obsada[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Lista obsady w filmach DC Extended Universe.

Ponadto w filmie wystąpili również: Harry Lennix jako generał Calvin Swanwick, oficer armii Stanów Zjednoczonych[16], Christina Wren jako kapitan Carrie Ferris, oficer Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych i asystentka generała Swanwicka[17], Richard Schiff jako dr Emil Hamilton, naukowiec współpracujący z siłami zbrojnymi Stanów Zjednoczonych[18][19], Carla Gugino jako Kelorow (głos), kryptoński robot[20], Mackenzie Gray jako Jax-Ur, kryptoński naukowiec, który jest jednym ze zwolenników generała Zoda[21], Michael Kelly jako Steve Lombard, pracownik Daily Planet[22], Rebecca Buller jako Jenny Jurwich, stażystka Daily Planet[23]. Jadin Gould, Rowen Kahn i Jack Foley wystąpili jako odpowiednio Lana Lang, Kenny Braverman i Pete Ross, koledzy Clarka Kenta z liceum[24][25][26]. Joseph Cranford zagrał dorosłego Rossa[27], a Richard Cetrone, Samantha Jo, Revard Dufresne i Apollonia Vanova odpowiednio Tor-Ana, Car-Vexa, Dev-Ema II i Nadirę, kryptońskich żołnierzy działających pod rozkazami generała Zoda[28][29][30].

Henry Cavill
(Kal-El / Clark Kent)
Amy Adams
(Lois Lane)
Michael Shannon
(Zod)
Kevin Costner
(Jonathan Kent)
Diane Lane
(Martha Kent)
Laurence Fishburne
(Perry White)
Antje Traue
(Faora-Ul)
Ayelet Zurer
(Lara Lor-Van)
Christopher Meloni
(Nathan Hardy)
Russell Crowe
(Jor-El)

Produkcja[edytuj | edytuj kod]

Rozwój projektu[edytuj | edytuj kod]

Zack Snyder, reżyser filmu

W czerwcu 2008 roku Warner Bros. zbierało propozycje od scenarzystów i reżyserów, na temat tego jak z powodzeniem zrestartować serię filmów o Supermanie[31]. Wśród osób, które przedstawiły swoje pomysły na reboot znaleźli się autorzy komiksów: Grant Morrison, Mark Waid, Geoff Johns i Brad Meltzer, którzy jako przykład podali udany restart serii o Hulku[32]. Mark Millar we współpracy z reżyserem Matthew Vaughnem planował ośmiogodzinną trylogię o Supermanie, której każda część ukazywałaby się w odstępie roku, podobnie jak w przypadku Władcy Pierścieni[33][34]. Millar porównał ją do trylogii Ojca chrzestnego, która miałaby być kroniką całego życia Supermana: od początków na Kryptonie, kiedy to mały Kal-El jest świadkiem walki ojca o ocalenie planety, aż po finał, w którym Superman traci swoje moce, gdy Słońce zaczyna stawać się supernową[35]. Według Millara Vaughn zaproponował, by Supermana zagrał Charlie Cox[36].

W sierpniu 2008 roku wytwórnia Warner Bros. zaproponowała restart serii filmowej o Supermanie[37]. Szef studia Jeff Robinov planował, że film ukaże się w 2010 lub 2011 roku[37]. Paul Levitz stwierdził w jednym z wywiadów, że Batman jest kluczem do rebootu Supermana wyjaśniając: „Wszyscy czekają, aż Nolan podpisze kontrakt na kolejny film o Batmanie, a kiedy to nastąpi, data premiery Supermana i wszystkich innych przyszłych projektów zostanie przesunięta”[38]. W lutym 2009 roku McG, który wcześniej planował wyreżyserować Superman: Flyby, wyraził zainteresowanie powrotem do franczyzy[39][38]. W sierpniu 2009 roku zapadł wyrok sądowy, w którym rodzina Jerry’ego Siegela odzyskała 50% praw do historii Supermana oraz udział Siegela w prawach do „Action Comics” #1[40]. Ponadto sędzia orzekł, że Warner Bros. nie jest winne rodzinom dodatkowych tantiem za poprzednie filmy[41]. Gdyby jednak nie rozpoczęli produkcji filmu o Supermanie do 2011 roku, wówczas spadkobiercy Shustera i Siegela będą mogli złożyć pozew o utracone dochody z nieprodukowanego filmu[41].

Podczas dyskusji nad fabułą filmu Mroczny Rycerz powstaje w 2008 roku David S. Goyer przedstawił Christopherowi Nolanowi swój pomysł na ukazanie Supermana w nowoczesnym kontekście[42]. Będąc pod wrażeniem koncepcji Goyera Nolan przekazał ją studiu, które zatrudniło Nolana do produkcji, a Goyera do napisania scenariusza, ze względu na sukces filmu Mroczny Rycerz[42][43][37]. Nolan wyjaśnił jednak, że nowy film nie będzie miał żadnego związku z poprzednimi seriami filmowymi: „Każda z nich służy wewnętrznej logice tej historii. Nie mają ze sobą nic wspólnego”[44].

Planowano, że w filmie znajdą się odniesienia do innych superbohaterów, co da możliwość powstania kolejnego Uniwersum DC[45][46]. Guillermo del Toro, z którym Goyer pracował przy Blade II, odrzucił propozycję objęcia stanowiska reżysera ze względu na swoje zaangażowanie w filmową adaptację At the Mountains of Madness[47]. Pod uwagę brani byli także Ben Affleck (który później został obsadzony w roli Bruce’a Wayne’a / Batmana w kontynuacji filmu), Darren Aronofsky, Duncan Jones, Jonathan Liebesman, Matt Reeves (który później wyreżyserował reboot Batmana), Robert Zemeckis i Tony Scott, ale ostatecznie w październiku 2010 roku zatrudniono Zacka Snydera[48][49][50]. Casting rozpoczął się w listopadzie następnego roku[51][52].

Scenorys do filmu stworzył wraz ze Snyderem Jay Oliva, dla którego był to pierwszy pełnometrażowy projekt fabularny[53]. Jako inspirację dla scen walki w filmie Oliva podał anime Dragon Ball Z i Wspaniałą Birdy[54].

Casting[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec stycznia 2011 ogłoszono, że Henry Cavill został obsadzony w roli Clarka Kenta[55][5]. Został on pierwszym nieamerykańskim aktorem, który wcielił się w tę postać[55][5]. Wcześniej był obsadzony w filmie Superman: Flyby, który ostatecznie został odłożony na półkę; wcześniej był także brany pod uwagę do roli w filmie Superman: Powrót z 2006 roku, ale w filmie tym ostatecznie obsadzono Brandona Routha[56][57][58]. W wywiadzie dla magazynu „Total Film” Cavill stwierdził, że stosuje specjalną dietę, trenuje ponad dwie godziny dziennie i spożywa białko, aby przybrać na masie mięśniowej do roli[59][60]. W przesłuchaniu brał również udział Tyler Hoechlin, który później wcieli się w postać Kenta w Arrowverse i Superman & Lois[61]. W marcu 2011 poinformowano, że w rolę Lois wcieli się Amy Adams[7]. Pod uwagę brano także Kristen Stewart, Zoe Saldañę, Olivię Wilde i Milę Kunis[62][63][64]. Adams wcześniej dwa razy brała udział w przesłuchaniach do roli: raz do niewyprodukowanego filmu Superman: Flyby, a drugi raz do Superman: Powrót[65]. Adams ujawniła, że jej postać jest „niezależną, przebojową kobietą..., ale osadzoną w bardziej rozpoznawalnym świecie”[66]. W tym samym miesiącu Laurence Fishburne został obsadzony jako Perry White[10]. Jest on pierwszym Afroamerykaninem, który wcielił się w tę postać[10]. W kwietniu 2011 poinformowano, że Michael Shannon zagra generała Zoda[8]. Pod uwagę brano także Viggo Mortensena i Daniela Day-Lewisa[67][68]. Tego samego miesiąca ogłoszono, że żeński ciemny charakter zagra Antje Traue[11]. Wcześniej propozycję zagrania tej roli otrzymała Gal Gadot, ale odmówiła, ponieważ była wtedy w ciąży[69]. Dzięki temu później została obsadzona w roli Wonder Woman w sequelu filmu[69]. Pod koniec sierpnia tego samego roku do obsady dołączył Kevin Costner jako ojciec Clarka Kenta[70]. Kilka miesięcy wcześniej poinformowano, że matkę Clarka zagra Diane Lane[71]. We wrześniu ujawniono, że Ayelet Zurer zagra biologiczną matkę Supermana[12]. Wcześniej ogłoszono, że tę rolę otrzyma Julia Ormond, ale ta zrezygnowała[72][73]. Negocjacje w sprawie roli prowadziła też Connie Nielsen. Ostatecznie została później obsadzona w roli Królowej Hippolity w filmie Wonder Woman[74][75]. W czerwcu swój udział w filmie potwierdził Christopher Meloni, jednak nie ujawnił szczegółów roli[76]. Tego samego miesiąca ujawniono, że w rolę biologicznego ojca Clarka wcieli się Russell Crowe[15]. Pod uwagę brani byli także Sean Penn oraz Clive Owen[14].

Zdjęcia[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia główne rozpoczęły się 1 sierpnia 2011 roku w parku przemysłowym niedaleko DuPage Airport pod kryptonimem „Autumn Frost”[77][78][79]. Zack Snyder nie chciał kręcić filmu w 3D ze względu na ograniczenia techniczne formatu[80]. Zdecydował się nakręcić film dwuwymiarowo i przekonwertować go do 3D w postprodukcji[80]. Snyder postanowił też nakręcić film na taśmie filmowej zamiast cyfrowo, ponieważ uważał, że dzięki temu będzie „wielkim przeżyciem filmowym”[81]. Autor zdjęć, Amir Mokri, nakręcił produkcję kamerami Panavision Panaflex Millennium XL2 i anamorficznymi obiektywami serii C[82]. Filmowanie miało trwać od dwóch do trzech miesięcy[83]. W październiku 2011 poinformowano o zakończeniu zdjęć, a według wywiadu z Michaelem Shannonem dodatkowy okres zdjęciowy miał trwać do lutego 2012[84][85].

Człowiek ze stali kręcony był w okolicach Chicago, Kalifornii oraz w Burnaby’s Mammoth Studios w Vancouver, które posłużyło jako plan zdjęciowy dla Kryptonu i pozaziemskich samolotów przedstawionych w filmie[86][87]. Nadbrzeże North Shore w Vancouver zostało również wykorzystane do sceny ratowania platformy wiertniczej, w której Superman zostaje ukazany po raz pierwszy[87]. Od 7 do 17 września 2011 zdjęcia do filmu odbywały się w Chicago Loop[79]. Zdjęcia w Chicago były projektem jednostkowym, co oznacza, że kręcono liczne ujęcia wprowadzające, a na planie niekoniecznie byli obecni główni członkowie obsady[88].

Scenografią zajął się Alex McDowell[89], a montażem David Brenner[90].

Kostiumy[edytuj | edytuj kod]

W Człowieku ze stali pojawia się kostium Supermana zaprojektowany przez Jamesa Achesona i Michaela Wilkinsona[91]. Kostium zachowuje kolorystykę i logo „S”, ale ma ciemniejsze odcienie oraz nie ma w nim czerwonych spodenek, noszonych zwykle przez Supermana[91]. Zack Snyder wraz z producentami próbował opracować kostium z czerwonymi spodenkami, ale nie udało mu się opracować takiego, który pasowałby do tonu filmu, co doprowadziło do usunięcia ich z kostiumu[91]. Z powodu niedostępności Wilkinsona Snyder wybrał Achesona do zaprojektowania kostiumu, jednak ten tylko rozpoczął prace, a Wilkinson później je dokończył i opracował także kostiumy innych postaci[92]. Ze względu na znaczną wagę praktycznego kostiumu kryptońska zbroja generała Zoda została nałożona na aktora za pomocą CGI, aby umożliwić Shannonowi „swobodę ruchów”[93].

Efekty specjalne[edytuj | edytuj kod]

Efekty wizualne przygotowały studia Weta Digital, MPC, Scanline i Double Negative, a całość nadzorował John „DJ” Desjardin[94][95][96].

Firma Weta Digital opracowała kryptońskie środowiska, stworzenia i technologię pokazane w pierwszym akcie filmu, rozgrywającym się na planecie Krypton[97]. Odpowiadała także za sceny tworzenia i niszczenia planety[97]. Studio DNEG przygotowało około 400 ujęć w trzecim i ostatnim akcie[98]. Są to sceny m.in. zniszczenia Metropolis, bitwy Supermana z Zodem (w której częściowo nałożono cyfrowo twarze aktorów na dublerów)[99], a także zaprojektowanie i stworzenie zbroi generała Zoda oraz jego maszyny, World Engine i miasta Metropolis[98]. Firma Scanline odpowiadała za około 90 ujęć w czterech różnych scenach, w tym scenę tornada w stanie Oklahoma, zniszczenie platformy wiertniczej, wzrok rentgenowski, sceny retrospekcji i kilka mniejszych, pojedynczych ujęć[100]. Studio MPC przygotowało sekwencje: bitwy o Smallville, Supermana wychodzącego z wraku kryptońskiego statku i latającego po raz pierwszy, Supermana poddającego się wojsku, a następnie Kryptończykom, ratunek Lois na Escape Pod, odnalezienie kryptońskiego statku w pokrywie lodowej, sekwencję snu, w której Superman znajduje się na pokładzie Black Zero oraz różne ujęcia lotnicze w całym filmie[101]. Przed przygotowaniem efektów wizualnych przeprowadzono wstępną wizualizację niektórych ujęć w celu stworzenia choreografii walk[99]. Po wstępnych wizualizacjach sceny były filmowane stopniowo[99].

W sumie w filmie jest ponad 1500 ujęć, w których użyto efektów specjalnych[94].

Muzyka[edytuj | edytuj kod]

Hans Zimmer początkowo zaprzeczał doniesieniom, jakoby miał skomponować muzykę do filmu, ale w czerwcu 2012 roku informacja ta została potwierdzona[102][103]. Aby całkowicie odróżnić Człowieka ze stali od poprzednich filmów, nie wykorzystano kultowego „Superman March” Johna Williamsa[104]. Ścieżka dźwiękowa Hansa Zimmera do Człowieka ze stali została opublikowana 11 czerwca 2013 roku[105]. Nieoficjalna wersja ścieżki dźwiękowej z trzeciego zwiastuna, zatytułowana „An Ideal of Hope”, będąca okrojoną wersją utworu „What Are You Going to Do When You Are Not Saving the World?”, została udostępniona 19 kwietnia 2013[106]. Pod koniec kwietnia ujawniono oficjalną listę utworów, które znajdą się na dwupłytowym wydaniu deluxe[107].

2013Disc 1 – Flight[105]
Nr Tytuł utworu Długość
1.„Look to the Stars”2:54
2.„Oil Rig”1:31
3.„Sent Here for a Reason”3:46
4.„DNA”3:18
5.„Goodbye My Son”1:57
6.„If You Love These People”3:02
7.„Krypton's Last”1:58
8.„Terraforming”9:46
9.„Tornado”2:46
10.„You Die or I Do”3:04
11.„Launch”2:29
12.„Ignition”1:12
13.„I Will Find Him”2:57
14.„This Is Clark Kent”3:36
15.„I Have So Many Questions”3:21
16.„Flight”4:09
17.„What Are You Going to Do When You Are Not Saving the World?”5:26
57:12
2013Disc 2 – Experiments from the Fortress of Solitude[105]
Nr Tytuł utworu Długość
1.„„Man of Steel” (Hans’ Original Sketchbook)”28:11
2013Disc 2 – Experiments from the Fortress of Solitude (wersja deluxe)[108]
Nr Tytuł utworu Długość
1.„„Man of Steel” (Hans’ Original Sketchbook)”28:11
2.„Are You Listening, Clark?”2:39
3.„General Zod”7:21
4.„You Led Us Here”2:59
5.„This Is Madness!”3:48
6.„Earth”6:11
7.„Arcade”7:25
58:34

Marketing[edytuj | edytuj kod]

Aby stworzyć oficjalną stronę filmu Warner Bros. i DC Comics zdobyły prawa do domeny manofsteel.com, używanej przez osobę publiczną[109]. 20 listopada 2012 roku, z okazji premiery DVD i Blu-ray filmu Mroczny Rycerz powstaje, Warner Bros. uruchomiło na stronie filmu odliczanie, którym fani mogli dzielić się na portalach takich jak Facebook czy Twitter, by odblokować „ekskluzywną nagrodę”[110]. 3 grudnia 2012 roku ujawniono, że jest nią oficjalny plakat Człowieka ze stali[110]. Przedstawiał on aresztowanego Supermana i spotkał się z pozytywną reakcją wywołując wiele spekulacji na temat fabuły filmu[111]. 10 grudnia 2012 roku pod adresem dsrwproject.com pojawiła się strona internetowa, na której udostępniono sygnały dźwiękowe do rozszyfrowania przez widzów[112]. Ze względu na prawa autorskie do strony odkryto, że jest ona związana z filmem[112]. Rozszyfrowana wiadomość prowadziła czytelników do innej strony internetowej z odliczaniem do publicznej premiery zwiastuna[113][114]. W oczekiwaniu na film firma Mattel zaprezentowała serię zabawek zawierającą figurki Movie Masters[115]. Ponadto firma Lego wypuściła trzy zestawy Człowieka ze stali inspirowane scenami z filmu[115]. Rubie’s Costume Co. wypuściła także nową linię kostiumów i akcesoriów inspirowanych filmem[115]. Film miał zarobić ponad 160 milionów dolarów dzięki marketingowi[116].

Warner Bros. zatrudniło chrześcijańską firmę marketingową Grace Hill Media, aby pomóc w rozpowszechnianiu chrześcijańskiej tematyki filmu wśród grup wyznaniowych[117][118]. W związku z tym, że hollywoodzkie studia filmowe często kierują swoje filmy do określonych grup religijnych i kulturowych, stworzono specjalne zwiastuny, w których podkreślono tonację religijną[118][117]. Wcześniej Warner Bros. skierowało do grup wyznaniowych takie filmy jak Wielki Mike, Pamiętnik, Księga ocalenia oraz serię Harry Potter[117][118]. Warner Bros. zwróciło się także do profesora Craiga Detweilera z Pepperdine University z prośbą o „stworzenie koncentrującego się na Supermanie konspektu kazania dla pastorów, zatytułowanego Jesus: The Original Superhero”[118].

Wydanie[edytuj | edytuj kod]

Od lewej: reżyser Zack Snyder oraz aktorzy Henry Cavill i Russell Crowe na światowej premierze Człowieka ze stali w Sydney

Światowa premiera Człowieka ze stali z udziałem głównych członków obsady i ekipy produkcyjnej miała miejsce 10 czerwca 2013 w Lincoln Center’s Alice Tully Hall w Nowym Jorku[119][120]. 13 czerwca produkcja ukazała się m.in. w Japonii, Danii, Chile, Argentynie i Portugalii[121]. W Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych film zadebiutował 14 czerwca[121]. Tego samego dnia premiera miała miejsce m.in. w Brazylii, Meksyku, Turcji, Kolumbii i Bułgarii[121]. We Francji Człowiek ze stali ukazał się 19 czerwca, a dzień później w Niemczech i Grecji[121]. 21 czerwca miała miejsce premiera w Polsce, Hiszpanii i Norwegii, a 26 czerwca w Szwecji[122][121].

W formacie 3D i IMAX film zadebiutował 14 czerwca 2013[123][124].

W formacie DVD oraz Blu-ray i Blu-ray 3D film został wydany 12 listopada 2013, a w Wielkiej Brytanii 2 grudnia 2013[125][126]. Według stanu na marzec 2022 sprzedano ponad 2,3 miliona płyt DVD oraz 3,3 miliona płyt Blu-ray, co daje odpowiednio 44,2 miliona dolarów i 76 milionów dolarów zysku[127]. 19 lipca 2016 film został wydany w formacie 4K Ultra HD Blu-ray[128].

Odbiór[edytuj | edytuj kod]

Box office[edytuj | edytuj kod]

Człowiek ze stali zarobił 291 milionów dolarów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz 377 milionów dolarów na innych rynkach osiągając łączny zysk 668 milionów dolarów na całym świecie, co czyni go najlepiej zarabiającym solowym filmem o Supermanie w historii i drugim co do wielkości po uwzględnieniu inflacji[129][130]. Jest to również drugi co do wielkości najlepiej zarabiający reboot wszech czasów, po Niesamowitym Spider-Manie[131]. Serwis Deadline Hollywood obliczył, że zysk netto filmu wyniósł 42,7 miliona dolarów po uwzględnieniu wszystkich wydatków i przychodów, co czyni go dziewiątą najbardziej dochodową premierą 2013 roku[131]. W weekend otwarcia film zarobił 116,6 miliona dolarów, w tym 17,5 miliona dolarów w kinach IMAX[132].

Film zarobił ostatecznie 44 miliony dolarów w dniu otwarcia i 56,1 miliona dolarów licząc pokazy przedpremierowe[130]. Wartość brutto w dniu otwarcia była drugą najwyższą kwotą dla filmu niebędącego sequelem i dwudziestą co do wielkości w historii[130]. 116,6 mln dolarów brutto w weekend otwarcia było trzecią najwyższą kwotą w 2013 roku, za Iron Manem 3 (174,1 mln dolarów) i Igrzyska śmierci: W pierścieniu ognia (158,1 mln USD) i trzecią co do wielkości wśród filmów niebędących sequelami, po Avengers (207,4 mln USD) i Igrzyskach śmierci (152,5 mln USD)[133][134].

Człowiek ze stali zarobił 73,3 miliona dolarów w weekend otwarcia w 24 krajach, w tym 4,2 miliona dolarów w 79 kinach IMAX ustanawiając tym samym rekord weekendu otwarcia dla IMAX[132]. Film ustanowił rekord dnia otwarcia na Filipinach, gdzie zarobił 1,66 miliona dolarów[135]. W Wielkiej Brytanii, Irlandii i na Malcie zysk wyniósł 5,6 miliona dolarów w dniu otwarcia i 46,1 miliona dolarów łącznie[136][137][138]. Największe wpływy poza Stanami Zjednoczonymi film uzyskał w Chinach, gdzie w ciągu czterech dni zarobił 25,9 miliona dolarów, a łącznie prawie 63,5 miliona dolarów[139][140]. Zyski z Hiszpanii wyniosły 10 milionów dolarów, z Francji 20 milionów dolarów, a w Polsce film zarobił 1,2 mln dolarów[141].

Reakcje krytyków[edytuj | edytuj kod]

Film spotkał się z mieszanymi recenzjami krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 56% z 340 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 6,2/10[140]. W agregatorze Metacritic średnia ważona ocen z 47 recenzji wyniosła 55 punktów na 100 punktów[138]. Natomiast według serwisu CinemaScore, zajmującego się mierzeniem atrakcyjności filmów w Stanach Zjednoczonych, publiczność przyznała mu ocenę „A-” w skali od A+ do F[142].

Scott Foundas z magazynu „Variety” stwierdził, że „pozbawiony humoru ton i bezlitośnie hałaśliwa estetyka pogarszają jakość tej mocno nagłośnionej i świetnie sprzedanej atrakcji” dodając: „ambicja nakręcenia bardziej mrocznego filmu o Supermanie jest z pewnością godna podziwu, ale wiele z tego, co Snyder i Goyer postanowili naprawić, nie było w gruncie rzeczy zepsute”[143]. Peter Bradshaw z „The Guardian” ocenił film na trzy gwiazdki z pięciu możliwych pisząc: „To wspaniała, duża, mięsista, przeżarta przygoda superbohaterska, która zasadniczo robi to, co sobie zamierzyła, choć jest zbyt długa” i stwierdzając, że brakowało „łagodnych, niewinnych przyjemności płynących z codziennego życia Supermana walczącego z przestępczością”[144]. Dan Jolin z magazynu „Empire” wystawił filmowi cztery gwiazdki na pięć i napisał: „Prosi się o więcej głębi, ciepła i humoru, ale to spektakularny film sci-fi – wielki, operowy, melodramatyczny, imponujący. To historia o pochodzeniu Supermana odpowiednia dla naszych czasów i zapowiedź tego, co mogłoby być pożądaną nową superfranczyzą[145]. Jim Vejvoda z serwisu IGN przyznał filmowi ocenę 9 na 10, chwaląc sekwencje akcji i występy Kevina Costnera, Russella Crowe’a i Michaela Shannona i stwierdzając, że jest to „najlepszy film o Supermanie od czasu oryginału z 1978 roku, który udowadnia, że DC może dorównać Marvelowi”[146]. Todd McCarthy z „The Hollywood Reporter” stwierdził, że „ogromna, pełna historii ekstrawagancja Zacka Snydera to praca odwykowa, która być może nie wołała o to, by ją wykonać, ale okazuje się tak przytłaczająca w swej wielkości i sile, że trudno się jej nie poddać”; McCarty chwalił również muzykę Hansa Zimmera[147]. Richard Corliss z tygodnika „Time” powiedział: „Film odnajduje swoją prawdziwą, wzniosłą pozycję nie wtedy, gdy ukazuje niezwykłe moce Kal-Ela, ale gdy dramatyzuje buzujące człowieczeństwo Clarka Kenta. Część »super« w Człowieku ze stali jest jedynie w porządku, ale część »ludzka« [man] jest super”[148]. Ann Hornaday z „The Washington Post” stwierdziła, że „jałowa, przekombinowana ścieżka dźwiękowa Hansa Zimmera” sprawia, że film „ogląda się wyjątkowo nieprzyjemnie”[149]. Peter Travers z „Rolling Stone” przyznał filmowi trzy gwiazdki na cztery mówiąc: „Człowiek ze stali, który gmatwa się pomiędzy akcją a dramatem to z pewnością wyboista przejażdżka. Ale nie sposób pozostać ślepym na jego cuda”[150].

Jakub Popielecki z portalu Filmweb przyznał filmowi sześć gwiazdek z dziesięciu krytykując scenariusz, ale chwaląc obsadę i pisząc, że jest to „bezapelacyjnie widowisko pierwszej klasy”[151]. Jakub Syty z paradoks.net również ocenił film na 6 na 10 stwierdzając, że „film Zacka Snydera miał potencjał na trochę głębsze sięgniecie do psychiki mężczyzny znanego jako Clark Kent, skrywającego tożsamość najpotężniejszego herosa z komiksowego uniwersum DC”[152]. Piotr Piskozub z naEkranie.pl wystawił ocenę 7 punktów z 10 i napisał: „Człowiek ze Stali to bez dwóch zdań udana próba opowiedzenia historii pierwszego z superbohaterów na nowo”, ale stwierdził, że „oczekiwania, jak się wydaje, były znacznie większe niż najszczersze chęci Briana Michaela Bendisa”[153]. Krzysztof Walecki z portalu film.org.pl uznał, że „gdy kręci się film o najpotężniejszym ze wszystkich superbohaterów trzeba pokazać rzeczy, których nigdzie indziej nie zobaczymy. I dzieło Snydera tej obietnicy dotrzymuje”[154]. Damian Drabik na łamach portalu kulturacja.pl skrytykował scenariusz filmu uznając go za „tandetny”, ale napisał, że film „stanowi gwarancję ponad dwóch godzin znakomitej i efekciarskiej rozrywki, która jako klasyczny odmóżdżacz sprawdzi się doskonale”[155].

Analizy[edytuj | edytuj kod]

Wielu recenzentów interpretowało Człowieka ze stali jako alegorię religijną zważając na to, że Warner Bros. stworzyło stronę internetową, na której znajduje się „dziewięciostronicowa broszura zatytułowana Jesus: The Original Superhero”[156][157]. Justin Craig porównał walkę Kal-Ela do Męki Pańskiej stwierdzając, że „Kal-El jest bardziej niż gotów poświęcić się, by ocalić mieszkańców Ziemi. Początkowo niechętny do ujawnienia światu swojej tożsamości i mocy, Superman decyduje się oddać się w ręce Zoda, by ocalić ludzkość przed zagładą”[158]. Craig twierdzi również, że w Człowieku ze stali można odnaleźć alegorię do Trójcy Świętej: „Jor-El powraca do Kal-Ela na Ziemi jako duch prowadząc swojego początkującego syna w jego podróży ku zbawieniu. Zanim Jor-El wyśle swojego syna na Ziemię niczym Mojżesza mówi żonie, że tak jak Jezus, »będzie dla nich bogiem«”[158]. Paul Asay z „The Washington Post” pisze, że „Superman unosi się w przestrzeni z rękami rozłożonymi jak gdyby przybity do niewidzialnego krzyża”, o czym wspomina również Craig w swojej ocenie filmu[159][158]. Główny bohater filmu ma również 33 lata i szuka „porady w kościele”[118]. Colin Liotta z The Huffington Post porównał Zoda do Adolfa Hitlera stwierdzając: „Czuje, że jego wizja czystego Kryptonu (czyli społeczeństwa podobnego do tego, które Hitler przewidział w swoim programie eugenicznym) jest jedyną odpowiedzią na przetrwanie”[160].

Nagrody i nominacje[edytuj | edytuj kod]

Rok Nagroda Kategoria Nominowani Wynik Źródło
2014 Annie Awards Najlepsze indywidualne osiągnięcie: efekty animowane w filmie aktorskim Jonathan Paquin, Brian Goodwin, Gray Horsfield, Mathieu Chardonnet, Adrien Toupet Nominacja [161]
2013 British Academy Children’s Awards Najlepszy film fabularny Człowiek ze stali Nominacja [162]
2014 Critics’ Choice Awards Najlepszy aktor w filmie akcji Henry Cavill Nominacja [163]
2013 Golden Trailer Awards Najlepszy zwiastun letniego blockbustera 2013 Człowiek ze stali Nominacja [164]
Najlepszy plakat letniego blockbustera 2013 Wygrana
Najlepszy plakat Nominacja
Houston Film Critics Society Najlepsza oryginalna ścieżka dźwiękowa Hans Zimmer Nominacja [165]
NewNowNext Awards Cause You’re Hot Henry Cavill Nominacja [166][167]
Następny film, który trzeba zobaczyć Człowiek ze stali Wygrana
2014 MTV Movie Awards Najlepszy bohater Henry Cavill Wygrana [168]
People’s Choice Awards Ulubiona aktorka dramatyczna Amy Adams Nominacja [169]
Nagroda Saturn Najlepsza adaptacja komiksu Człowiek ze stali Nominacja [170]
Najlepsza kreacja młodego aktora lub aktorki Dylan Sprayberry Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Joe Letteri, John „DJ” Desjardin, Dan Lemmon Nominacja
2013 Teen Choice Awards Ulubiony pocałunek Henry Cavill oraz Amy Adams Nominacja [171]
Film akcji lata Człowiek ze stali Nominacja
Aktor lata Henry Cavill Nominacja
Aktorka lata Amy Adams Nominacja
2014 Visual Effects Society Najlepsza kinematografia w filmie Daniel Paulsson, Edmund Kolloen, Joel Prager, David Stripinis Nominacja [172]
Najlepsze efekty specjalne w filmie Brian Goodwin, Gray Horsfield, Mathieu Chardonnet, Adrien Toupet Nominacja

Kontynuacje[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: DC Extended Universe i Batman v Superman: Świt sprawiedliwości.

DC Extended Universe[edytuj | edytuj kod]

Sukces Człowieka ze stali zapoczątkował plany Warner Bros. dotyczące rozbudowanego uniwersum filmowego z postaciami z komiksów DC Comics. W lipcu 2013 Snyder zapowiedział na Comic-Conie w San Diego, że w sequelu Człowieka ze stali Superman i Batman spotkają się po raz pierwszy na wielkim ekranie. Cavill, Adams, Lane i Fishburne powrócą do swoich ról[173][174]. Snyder powiedział, że film będzie brać inspirację z komiksu The Dark Knight Returns[175]. W sierpniu 2013 ogłoszono, że Ben Affleck[176] zagra Batmana, zaś w grudniu 2013 Gal Gadot została obsadzona w roli Wonder Woman[177]. Później w tym samym miesiącu scenarzysta Operacji Argo, Chris Terrio, został zatrudniony do wprowadzenia zmian w scenariuszu w związku z zaangażowaniem Davida S. Goyera w inne projekty[178]. W styczniu 2014 w związku z opóźnieniami w produkcji przesunięto datę premiery z 17 lipca 2015 na 6 maja 2016[179], a w sierpniu tego samego roku podano ostateczną datę premiery światowej – 25 marca 2016[180]. W maju 2014 ogłoszono tytuł filmu – Batman v Superman: Dawn of Justice[181]. Początkowo film miał być bezpośrednią, następną częścią Człowieka ze stali, ale został przekształcony w niebezpośrednią kontynuację[182].

Polski oddział Warner Bros. 21 kwietnia 2014 ogłosił oficjalny polski tytuł filmu – Batman v Superman: Świt sprawiedliwości, a także ujawnił, że polską datą premiery będzie 1 kwietnia 2016[183].

Choć odtwórca roli Supermana, Henry Cavill, nie uważa tego filmu za sequel Człowieka ze stali, Zack Snyder stwierdził, że „w pewnym sensie Batman v Superman: Świt sprawiedliwości to Człowiek ze stali 2"[184][185].

Planowany reboot lub bezpośredni sequel[edytuj | edytuj kod]

W sierpniu 2016 roku portal TheWrap poinformował, że kolejny film o Supermanie jest w zaawansowanej fazie rozwoju z najwyższym priorytetem[186]. Informacje o samodzielnym filmie o Supermanie zostały później potwierdzone przez Dany’ego Garcię, menedżera Cavilla[187]. Podczas promocji filmu Arrival, Amy Adams potwierdziła, że rozpoczęły się prace nad scenariuszem[188]. W marcu 2017 roku ogłoszono, że Warner Bros. chce, aby Matthew Vaughn wyreżyserował film[189]. W kwietniu 2018 roku poinformowano, że Christopher McQuarrie rozważał wyreżyserowanie filmu, ale zrezygnował[190][191]. W maju 2019 roku serwis Polygon poinformował, że Vaughn zrezygnował z negocjacji[192]. W lipcu 2019 roku McQuarrie ujawnił, że on i Cavill złożyli studiu propozycję wspólnego filmu o Supermanie i Zielonej Latarni, ale zostały one odrzucone[193]. W styczniu 2020 roku James Gunn powiedział, że otrzymał propozycję wyreżyserowania produkcji o Supermanie, którą odrzucił na rzecz reżyserii Legion samobójców: The Suicide Squad. Zaprzeczył jednak, jakoby film miał być sequelem Człowieka ze stali[194].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Man of Steel Official Run Time Comes In At 143 Minutes of Super Action [online], Cosmic Book News [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  2. ↑ a b Man of Steel (2013) – Box Office Mojo. [dostęp 2016-01-24]. (ang.).
  3. ↑ a b c d Man Of Steel Spoiler Filled Plot Review [online], Movies [dostęp 2022-02-27] (ang.).
  4. ↑ a b c d Zack Snyder, Człowiek ze stali, Warner Bros. Pictures.
  5. ↑ a b c Henry Cavill Has Been Cast as SUPERMAN [online], Collider, 30 stycznia 2011 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  6. ↑ Chris Arrant, Is Superman’s New Lois Lane Really Too Old For The Man Of Steel? [online], MTV News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  7. ↑ a b Sara Vilkomerson, Amy Adams to play Lois Lane in ‘Superman’ [online], EW.com [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  8. ↑ a b MICHAEL SHANNON TO STAR AS GENERAL ZOD IN “MAN OF STEEL” FROM WARNER BROS. PICTURES AND LEGENDARY PICTURES [online], DC, 10 kwietnia 2011 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  9. ↑ a b Kevin Costner Joins Zack Snyder’s Superman Reboot :: Movies :: News :: Paste [online], PasteMagazine, 25 sierpnia 2011 [dostęp 2022-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-25].
  10. ↑ a b c Eric Ditzian, ‘Man Of Steel’ Taps Laurence Fishburne As News Chief Perry White [online], MTV News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  11. ↑ a b Jeff Sneider, Antje Traue cast as female villain in Superman [online], Variety, 27 kwietnia 2011 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  12. ↑ a b Caroline Westbrook, Israeli actress Ayelet Zurer cast as Superman’s mother in blockbuster [online], Metro, 26 września 2011 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  13. ↑ Patti Greco, Chris Meloni Is Playing a General in Superman, Not Lex Luthor [online], Vulture [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  14. ↑ a b Borys Kit, Russell Crowe Eyes ‘Superman’ Movie [online], The Hollywood Reporter, 15 czerwca 2011 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  15. ↑ a b Russell Crowe cast as Superman’s father [online], The Independent, 16 czerwca 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  16. ↑ Borys Kit, ‘Dollhouse’ Actor Joins ‘Man of Steel’ [online], The Hollywood Reporter, 8 lipca 2011 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  17. ↑ Exclusive: Pittsburgh Native Christina Wren to Appear in “Batman v Superman: Dawn of Justice” [online], Pittsburgh Magazine, 9 lutego 2015 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  18. ↑ Richard Schiff joins ‘Man of Steel’ | Variety [online], Variety, 15 maja 2013 [dostęp 2022-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-15].
  19. ↑ Richard Schiff Joins SUPERMAN: MAN OF STEEL [online], Collider, 13 stycznia 2012 [dostęp 2022-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-13].
  20. ↑ Batman V Superman: Carla Gugino to Reprise Kryptonian Voice Role? [online], ScreenRant, 29 lutego 2016 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  21. ↑ First Look At Mackenzie Gray In Man of Steel [online], Cosmic Book News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  22. ↑ Man Of Steel: The Unrecognizable Daily Planet Staff [online], Movies [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  23. ↑ Man of Steel: Jenny Olsen is Not Jenny Olsen [online], Movies [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  24. ↑ Russ Fischer, ‘Man of Steel’ Adds Jadin Gould as Young Lana Lang [online], SlashFilm.com, 24 stycznia 2012 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  25. ↑ Superman: The Man of Steel (2013): Jack Foley Cast as Young Pete Ross [online], Cosmic Book News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  26. ↑ Tom Chapman, 15 Wasted Cameos In DC Movies [online], ScreenRant [dostęp 2022-03-04].
  27. ↑ # 107 Joseph Cranford [online], BlogTalkRadio [dostęp 2022-03-04].
  28. ↑ Man Of Steel Exclusive: Two New Villains Revealed [online], Movies [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  29. ↑ Krypton Premiere: Every Superman Easter Egg [online], ScreenRant, 22 marca 2018 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  30. ↑ One More Female Kryptonian Revealed In Man of Steel With Watchmen’s Apollonia Vanova, „Cosmic Book News” [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  31. ↑ Splash Page, Mark Millar On His ‘Superman’ Movie Trilogy: ‘Nothing Is Happening’ [online], MTV News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  32. ↑ Jennifer Vineyard, How To Reboot The Superman Movie Franchise -- Comic Writers Chime In [online], MTV News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  33. ↑ Kick-Ass screening review [online], Den of Geek, 2 grudnia 2009 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  34. ↑ Josh Wigler, Matthew Vaughn Says ‘Superman’ Movie Discussions Were ‘Very Brief’ [online], MTV News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  35. ↑ Exclusive: Mark Millar Talks Superman [online], Empire [dostęp 2022-03-04].
  36. ↑ Tom Chang, Daredevil’s Charlie Cox Once Considered for Superman [online], Bleeding Cool News And Rumors, 14 maja 2020 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  37. ↑ a b c Warner Bets on Fewer, Bigger Movies – WSJ [online], WSJ, 3 kwietnia 2015 [dostęp 2022-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-03].
  38. ↑ a b Paul Levitz Chats Batman, Superman: The Man of Steel, and More [online], MovieWeb, 10 października 2008 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  39. ↑ McG’s 20,000 Leagues Under The Sea Trumps His Superman Movie [online], Gizmodo [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  40. ↑ Marc Graser, Superman co-creator’s family given rights [online], Variety, 14 sierpnia 2009 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  41. ↑ a b Dave McNary, Warner Bros. wins ‘Superman’ case [online], Variety, 9 lipca 2009 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  42. ↑ a b Christopher Nolan on Batman and Superman [online], SuperHeroHype, 4 czerwca 2010 [dostęp 2022-03-04].
  43. ↑ Nikki Finke, Mike Fleming jr., It’s A Bird! It’s A Plane! It’s Chris Nolan! He’ll Mentor Superman 3.0 And Prep 3rd Batman [online], Deadline, 9 lutego 2010 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  44. ↑ Christopher Nolan takes flight with Superman: 'We have a fantastic story’ [UPDATED] | Hero Complex | Los Angeles Times [online], Los Angeles Times, 12 marca 2010 [dostęp 2022-03-04] [zarchiwizowane z adresu 2010-03-12].
  45. ↑ Anthony Breznican, ‘Man of Steel’ will open door for more DC Comics superhero movies [online], EW.com [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  46. ↑ Chris Begley, ‘Man of Steel’ director Zack Snyder promises references to DC Universe [online], Batman News, 23 kwietnia 2013 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  47. ↑ Mike Fleming jr., TORONTO Q&A: Guillermo Del Toro About Producing ‘Julia’s Eyes’ And ‘Biutiful’ [online], Deadline, 13 września 2010 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  48. ↑ Josh Wigler, Robert Zemeckis On ‘Superman’ Reboot: 'I Passed On That Faster Than A Speeding Bullet’ [online], MTV News [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  49. ↑ Mike Fleming jr., Chris Nolan Looks For ‘Superman’ Director [online], Deadline, 24 września 2010 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  50. ↑ Mike Fleming jr., SCOOP: Zack Snyder Directing ‘Superman’ [online], Deadline, 4 października 2010 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  51. ↑ Q&A: Screenwriter David Goyer on 'Call of Duty: Black Ops’ [online], USATODAY.COM [dostęp 2022-03-04].
  52. ↑ Simon Reynolds, Affleck ‘was Nolan’s choice for Superman’ [online], Digital Spy, 4 października 2010 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  53. ↑ MAN OF STEEL EXCLUSIVE: Storyboard Artist Jay Oliva, Part 1 [online], Voices From Krypton, 9 lipca 2013 [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  54. ↑ DCEU Storyboard Artist Reveals ‘Dragon Ball’ Inspired ‘Man of Steel’ [online], Anime [dostęp 2022-03-04] (ang.).
  55. ↑ a b Henry Cavill to Play Superman!! [online], SuperHeroHype, 31 stycznia 2011 [dostęp 2022-03-06].
  56. ↑ The actors who came before Henry Cavill [online], News, 13 czerwca 2017 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-13].
  57. ↑ Another British superhero: Henry Cavill to play Superman [online], telegraph.co.uk [dostęp 2022-03-06].
  58. ↑ Zack Snyder Making MAN OF STEEL “Edgy” Like THE DARK KNIGHT [online], Collider, 13 kwietnia 2012 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-13].
  59. ↑ Lauren Schutte, Lauren Schutte, Superman’s Henry Cavill Talks Eating 5,000 Calories A Day [online], The Hollywood Reporter, 4 sierpnia 2011 [dostęp 2022-03-20] (ang.).
  60. ↑ George Wales, Henry Cavill talks Man Of Steel [online], gamesradar, 8 listopada 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  61. ↑ Superman & Lois Star Tyler Hoechlin Auditioned for Zack Snyder’s Man of Steel [online], Den of Geek, 23 lutego 2021 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  62. ↑ Zack Snyder Almost Cast Zoe Saldana As Lois Lane in Man of Steel [online], ScreenRant, 20 maja 2019 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  63. ↑ Germain Lussier, Kristen Stewart Will Not Be Lois Lane In Zack Snyder’s ‘Superman’ (UPDATED) [online], SlashFilm.com, 2 lutego 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  64. ↑ Kevin Jagernauth, Updated: Olivia Wilde & Mila Kunis Also In The Mix For Lois Lane; Kristen Stewart Not Approached [online], IndieWire, 2 lutego 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  65. ↑ ‘Man of Steel’ star Amy Adams’ super thrill: Getting dream role of Lois Lane she’d imagined since childhood – NY Daily News [online], New York Daily News, 16 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-16].
  66. ↑ MAN OF STEEL – Amy Adams Discusses Her Take on Lois Lane [online], GeekTyrant [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  67. ↑ Borys Kit, Viggo Mortensen on Warners’ Radar for ‘Superman’ Villain (Exclusive) [online], The Hollywood Reporter, 25 lutego 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  68. ↑ Justice League Director Zack Snyder Wanted Daniel Day Lewis to Play Zod in Man of Steel [online], DC [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  69. ↑ a b Chris Begley, Gal Gadot is Wonder Woman because she turned down a major ‘Man of Steel’ role [online], Batman News, 17 września 2015 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  70. ↑ Kevin Costner Joins Zack Snyder’s Superman Reboot :: Movies :: News :: Paste [online], 25 sierpnia 2011 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2011-08-25].
  71. ↑ Adam B. Vary, Diane Lane will play Martha Kent in new ‘Superman’ [online], EW.com [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  72. ↑ AICNStaff, Julia Ormond Out As MAN OF STEEL’s Biological Mom!! [online], Aint It Cool News [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  73. ↑ Mike Fleming jr., Ayelet Zurer Replacing Julia Ormond As Superman’s Krypton Mom [online], Deadline, 25 września 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  74. ↑ Connie Nielsen & Harry Lennix Rumored For Man of Steel [Updated] [online], ScreenRant, 15 czerwca 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  75. ↑ Oliver Gettell, ‘Wonder Woman’ has found its Hippolyta [online], EW.com [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  76. ↑ Tom Ayres, Christopher Meloni confirms ‘Man of Steel’ casting [online], Digital Spy, 26 czerwca 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  77. ↑ Luis Gomez, Plano capitalizes on ‘Man of Steel’ with Superman-themed festival [online], chicagotribune.com [dostęp 2022-03-06].
  78. ↑ ‘Autumn Frost’ Will Start in August: Filming of 'Superman: Man of Steel” Planned for Chicago, Plano [online], Cardinal News, 28 marca 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  79. ↑ a b Superman flying into Chicago for filming | Chicago Business & Financial News & Analysis [online], Chicago Business, 29 czerwca 2019 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-29].
  80. ↑ a b Man of Steel is Being Post-Converted to 3D [online], ScreenRant, 8 listopada 2012 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  81. ↑ Scott Bowles, 'Gatsby,' Superman make their introduction at CinemaCon [online], USA TODAY [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  82. ↑ ZACK SNYDER’S „MAN OF STEEL” IN THEATERS [online], Panavision [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  83. ↑ Super summer | Chicago Business & Financial News & Analysis [online], Chicago Business, 22 września 2018 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-22].
  84. ↑ Crews wrap filming near Cassidy [online], Nanaimo News Bulletin, 11 października 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  85. ↑ Michael Shannon Talks BOARDWALK EMPIRE and MAN OF STEEL [online], Collider, 31 października 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  86. ↑ Next Superman film to be shot in Vancouver: sources – The Globe and Mail [online], 23 października 2012 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-23].
  87. ↑ a b Vancouver was passed over to play Metropolis in Man of Steel | Vancouver Sun [online], 12 lipca 2021 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-12].
  88. ↑ Man of Steel: Superman Flying to Chicago for Shooting [online], ScreenRant, 31 marca 2011 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  89. ↑ Susan Karlin, Alex McDowell On Creating Krypton And The Future Of Production Design [online], Fast Company, 11 lipca 2013 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  90. ↑ Aeron Mer Eclarinal, Justice League, Batman v Superman Editor David Brenner Passes Away [online], The Direct, 18 lutego 2022 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  91. ↑ a b c In 'Man of Steel,' Superman’s costume gets 2013 makeover for director Zack Snyder’s update – NY Daily News [online], New York Daily News, 11 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-11].
  92. ↑ Emily Zemler, Inside the Evolution of Superman’s Look [online], Esquire, 12 marca 2014 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  93. ↑ George Wales, Michael Shannon talks Man Of Steel: the CGI suit and Goyer’s script [online], gamesradar, 23 kwietnia 2013 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  94. ↑ a b Carolyn Giardina, ‘Man of Steel’ VFX Supervisor Talks About Creating Fighting Kryptonians [online], The Hollywood Reporter, 21 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  95. ↑ Projects [online], DNEG, 15 września 2012 [dostęp 2022-03-09] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-15].
  96. ↑ Effects Supremo Joe Letteri Says Zack Snyder Is Placing Emphasis On In-Camera Effects In ‘Man of Steel’ | IndieWire [online], IndieWire, 26 września 2017 [dostęp 2022-03-09] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-26].
  97. ↑ a b Man of Steel | Weta Digital [online], wetafx.co.nz [dostęp 2022-03-09].
  98. ↑ a b Man of Steel [online], DNEG [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  99. ↑ a b c Abhimanyu Tanwar, Man of Steel vfx milestones [online], fxguide, 24 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  100. ↑ Vincent Frei, MAN OF STEEL: Chad Wiebe – VFX Supervisor – Scanline VFX [online], The Art of VFX, 3 lipca 2013 [dostęp 2022-03-09] (fr.).
  101. ↑ Vincent Frei, MAN OF STEEL: Guillaume Rocheron – VFX Supervisor – MPC [online], The Art of VFX, 2 lipca 2013 [dostęp 2022-03-09] (fr.).
  102. ↑ Hans Zimmer Debunks SUPERMAN Rumor | Collider | Page 63591 [online], Collider, 9 sierpnia 2020 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-09].
  103. ↑ Eric Eisenberg, Man Of Steel To Feature The Music Of Hans Zimmer [online], CINEMABLEND, 18 czerwca 2012 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  104. ↑ John Williams’ Superman Theme NOT in Man of Steel [online], SuperHeroHype, 13 sierpnia 2012 [dostęp 2022-03-06].
  105. ↑ a b c Man Of Steel: Original Motion Picture Soundtrack WaterTower Music [online], Man Of Steel: Original Motion Picture Soundtrack WaterTower Music [dostęp 2022-03-06].
  106. ↑ Hans Zimmer’s ‘Man of Steel’ Trailer Song Available To Stream In Full: “An Ideal of Hope” | Flicks and Bits [online], 23 kwietnia 2013 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-23].
  107. ↑ Man of Steel Two-Disc Soundtrack Featuring Original Music by Hans Zimmer Set for Release June 11th [online], businesswire.com, 30 kwietnia 2013 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  108. ↑ Man of Steel (Original Motion Picture Soundtrack / Deluxe Edition) [online] [dostęp 2022-03-07].
  109. ↑ DC Comics wins dispute over ManofSteel.com domain name [online], We’re Fusible, 20 lipca 2011 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  110. ↑ a b Scott Collura, Dark Knight Rises Blu-ray Countdown Leads to Man of Steel „Reward” [online], IGN, 20 listopada 2012 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  111. ↑ New Man of Steel Poster: Can You Arrest Superman? [online], ScreenRant, 3 grudnia 2012 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  112. ↑ a b Is This the Next Big Viral Movie Campaign? [online], Mashable, 14 lutego 2013 [dostęp 2022-03-09] [zarchiwizowane z adresu 2013-02-14].
  113. ↑ Simon Reynolds, ‘Man of Steel’ in trailer countdown [online], Digital Spy, 11 grudnia 2012 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  114. ↑ Darren Franich, New Man of Steel trailer -- VIDEO [online], EW.com [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  115. ↑ a b c More Mattel 6" Man Of Steel Movie Masters Figures Revealed – Superman & Jor-El [online], toynewsi.com [dostęp 2022-03-09].
  116. ↑ Superman Reboot ‘Man of Steel’ Snares $160M in Promotions [online], Ad Age, 3 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  117. ↑ a b c Warner Bros. and Christian-focused marketing firm promoting ‘Man of Steel’ from the pulpit [online], Associated Press, 25 marca 2015 [dostęp 2022-03-09] (ang.).
  118. ↑ a b c d e ‘Man of Steel’ promoted from the pulpit [online], news.yahoo.com [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  119. ↑ ‘Man of Steel’ Premiere: Superman Takes Off in New York City [online], The Hollywood Reporter, 11 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  120. ↑ Man of Steel Live Stream: Watch the Red Carpet Premiere – Variety [online], Variety, 9 czerwca 2019 [dostęp 2022-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-09].
  121. ↑ a b c d e Updated Superman Man of Steel Movie 2013 International Release Dates [online], Cosmic Book News [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  122. ↑ Człowiek ze stali [online], Multikino Vue [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  123. ↑ UPDATE: Warner Bros. and IMAX Sign Up to 20 Picture Deal! [online], ComingSoon.net, 28 kwietnia 2010 [dostęp 2022-03-10].
  124. ↑ „Man of Steel” to Soar into Theaters Next Summer in 3D – MarketWatch [online], Marketwatch, 17 października 2013 [dostęp 2022-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-17].
  125. ↑ Man of Steel Blu-ray (Blu-ray + DVD + Digital HD). [dostęp 2022-03-10].
  126. ↑ Man of Steel DVD/Blu-ray release date – 12 November, 2013 [online], 20 września 2013 [dostęp 2022-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-20].
  127. ↑ Man of Steel (2013) – Financial Information [online], The Numbers [dostęp 2022-03-10].
  128. ↑ Man of Steel – Ultra HD Blu-ray Ultra HD Review | High Def Digest [online], ultrahd.highdefdigest.com [dostęp 2022-03-10].
  129. ↑ The Highest Grossing DC Comics Movies Of All Time (Adjusted For Inflation) [online], ScreenRant, 3 sierpnia 2016 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  130. ↑ a b c Man of Steel [online], Box Office Mojo [dostęp 2022-03-10].
  131. ↑ a b Mike Fleming jr., 2013 Most Valuable Blockbuster Tournament Tip-Off – #1 ‘Iron Man 3’ Vs. #16 ‘The Conjuring’; #8 ‘Gravity’ Vs. #9 ‘Man Of Steel’ [online], Deadline, 21 marca 2014 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  132. ↑ a b BoxOffice® – UPDATED GLOBAL: ‘Man of Steel’ Breaks $200M in Opening WeekendBoxOffice® – News [online], Box Office, 19 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-19].
  133. ↑ Weekend Report: ‘Man of Steel’ Soars, Scores New June Record [online], Box Office Mojo [dostęp 2022-03-12].
  134. ↑ Devan Coggan, Box office report: ‘Jurassic World’ roars to biggest global opening of all time [online], EW.com [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  135. ↑ BoxOffice® – UPDATED GLOBAL: ‘Man of Steel’ Breaks $200M in Opening WeekendBoxOffice® – News [online], Box Office, 19 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-19].
  136. ↑ Nikki Finke, ‘Man Of Steel’ Soars To $200.3M Worldwide In First 4 Days As #1: Record June Domestic Opening Of $128.7M, International $71.6M [online], Deadline, 17 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  137. ↑ Simon Reynolds, Man of Steel 2013 second-biggest opener [online], Digital Spy, 19 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  138. ↑ a b Man of Steel. [dostęp 2022-03-10].
  139. ↑ BoxOffice® – CHINA: ‘Man of Steel’ Leads the Week with $25M PremiereBoxOffice® – News [online], Box Office, 7 kwietnia 2014 [dostęp 2022-03-12] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-07].
  140. ↑ a b Man of Steel. [dostęp 2022-03-10].
  141. ↑ Man of Steel [online], Box Office Mojo [dostęp 2022-03-12].
  142. ↑ Nikki Finke, ‘Man Of Steel’ Soars To $200.3M Worldwide In First 4 Days As #1: Record June Domestic Opening Of $128.7M, International $71.6M [online], Deadline, 17 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  143. ↑ Scott Foundas, Film Review: ‘Man of Steel’ [online], Variety, 11 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  144. ↑ Man of Steel – review [online], the Guardian, 13 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  145. ↑ Man Of Steel [online], Empire [dostęp 2022-03-12].
  146. ↑ Jim Vejvoda, Man of Steel Review [online], IGN, 11 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  147. ↑ Todd McCarthy, ‘Man of Steel’: Film Review [online], The Hollywood Reporter, 10 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  148. ↑ Richard Corliss, ‘Man of Steel’: Super Man, or Human God?, „Time”, 12 czerwca 2013, ISSN 0040-781X [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  149. ↑ Ann Hornaday, ‘Man of Steel’: Henry Cavill stars as Superman in this bombastic reboot, „The Washington Post”, 13 czerwca 2013, ISSN 0190-8286 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  150. ↑ Peter Travers, Man of Steel [online], Rolling Stone, 13 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  151. ↑ Superman begins – Recenzja filmu Człowiek ze stali (2013) [online], Filmweb [dostęp 2022-03-12] (pol.).
  152. ↑ „Człowiek ze stali” – recenzja [online], Paradoks [dostęp 2022-03-12] (pol.).
  153. ↑ Człowiek ze Stali – recenzja komiksu [online], naEKRANIE.pl [dostęp 2022-03-12] (pol.).
  154. ↑ Człowiek ze stali [online], film.org.pl, 30 marca 2016 [dostęp 2022-03-12] (pol.).
  155. ↑ Recenzja filmu „Człowiek ze stali” [online], Mechaniczna Kulturacja, 23 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-12] (pol.).
  156. ↑ Man of Steel marketing campaign seeks to align Superman with Jesus [online], the Guardian, 19 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  157. ↑ Superman: Flying to a church near you [online] [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  158. ↑ a b c Justin Craig, ‘Man of Steel’ filled with Jesus, Christianity references [online], Fox News, 25 marca 2015 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  159. ↑ 'Man of Steel,' man of God? – OnFaith [online], 25 lipca 2018 [dostęp 2022-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-25].
  160. ↑ Theory on the Man of Steel Plot [online], HuffPost, 6 czerwca 2013 [dostęp 2022-03-06] (ang.).
  161. ↑ Annie Awards – 41st Annie Awards [online], 7 stycznia 2020 [dostęp 2022-03-12].
  162. ↑ 2013 Children’s BAFTA Kids’ Vote – Feature Film | BAFTA Awards [online], awards.bafta.org [dostęp 2022-03-12].
  163. ↑ Critics Choice Awards 2014: Winners list in full [online], The Independent, 17 stycznia 2014 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  164. ↑ Disney, ‘Iron Man 3’ Dominate 2013 Golden Trailer Awards [online], Deadline, 5 maja 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  165. ↑ 12 Years a Slave wins Pic, Cuaron Director for Houston Film Critics [online], Awardsdaily, 15 grudnia 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  166. ↑ Archive-Driadonna-Roland, One Direction, ‘Catfish’ Earn Logo NewNowNext Nominations [online], MTV News [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  167. ↑ Roger Newcomb, Logo NewNowNext Awards 2013 Winners Announced [online] [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  168. ↑ Variety Staff, MTV Movie Awards: Winners List [online], Variety, 14 kwietnia 2014 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  169. ↑ People’s Choice Awards 2014: The winners list [online], EW.com [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  170. ↑ Nikara Johns, ‘Gravity,’ ‘The Hobbit: The Desolation of Smaug’ Lead Saturn Awards Noms [online], Variety, 26 lutego 2014 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  171. ↑ 'Man of Steel,' ‘The Heat’ Lead Third Wave of Teen Choice Awards Nominations [online], 16 lipca 2013 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  172. ↑ ‘Gravity’ Soars in Visual Effects Society Nominations [online], 14 stycznia 2014 [dostęp 2022-03-12] (ang.).
  173. ↑ Comic-Con 2013: ‘Superman & Batman’ movie will follow ‘Man of Steel’ [online], Hero Complex – movies, comics, pop culture – Los Angeles Times [dostęp 2016-01-24] (ang.).
  174. ↑ Superman and Batman Film Set for Comic-Con Reveal [online], The Hollywood Reporter [dostęp 2016-01-24].
  175. ↑ Charlie Jane Anders, They’re doing a Superman/Batman movie... but that’s not the big news [online], io9 [dostęp 2016-01-24] (ang.).
  176. ↑ Ben Affleck Is Batman for ‘Man of Steel’ Sequel [online], The Hollywood Reporter [dostęp 2016-01-24].
  177. ↑ Justin Kroll, Gal Gadot to Play Wonder Woman in ‘Batman vs. Superman’ [online], Variety [dostęp 2016-01-24] (ang.).
  178. ↑ ‘Batman-Superman’: Chris Terrio to Write [online], The Hollywood Reporter [dostęp 2016-01-24].
  179. ↑ Warner Bros. Pictures Pushes Batman vs. Superman Back to 2016 – ComingSoon.net [online], ComingSoon.net [dostęp 2016-01-24] (ang.).
  180. ↑ Warner Bros. Blinks in Marvel Showdown: ‘Batman v Superman’ Avoids 'Captain America 3' [online], TheWrap [dostęp 2016-01-24] (ang.).
  181. ↑ Warner Bros. Unveils Title of New Batman-Superman Film [online], The Hollywood Reporter [dostęp 2016-01-24].
  182. ↑ Batman v. Superman star Henry Cavill talks Dawn of Justice plot | EW.com [online], ew.com [dostęp 2016-01-24].
  183. ↑ „Batman v Superman: Dawn of Justice” – polski tytuł i data premiery w naszym kraju » [online], naEKRANIE.pl [dostęp 2016-01-24] (pol.).
  184. ↑ Keith Staskiewicz, ‘Batman v. Superman’ star Henry Cavill talks ‘Dawn of Justice’ plot, set up for Justice League movies [online], EW.com [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  185. ↑ Angie Han, Zack Snyder Says Man of Steel 2 Is Batman v Superman [online], SlashFilm.com, 21 września 2015 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  186. ↑ Warner Bros. Puts ‘Man of Steel’ Sequel Into Active Development (Exclusive) [online], 8 sierpnia 2016 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  187. ↑ Tufayel Ahmed, Dwayne Johnson’s rock: Meet Dany Garcia, the woman behind Hollywood’s highest earner [online], Newsweek, 15 września 2016 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  188. ↑ Amy Adams Confirms Man of Steel 2 Script is ‘in the Works’ [online], CBR, 6 listopada 2016 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  189. ↑ Man of Steel 2: Matthew Vaughn Eyed to Direct Sequel [online], Collider, 13 marca 2017 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  190. ↑ Christopher McQuarrie Would Consider Directing 'Man Of Steel 2' [online], DC [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  191. ↑ Man of Steel 2: Chris McQuarrie Will Direct 'If Henry Cavill Asks’ [online], ScreenRant, 30 kwietnia 2018 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  192. ↑ Karen Han, Rocketman producer Matthew Vaughn explains what his Man of Steel 2 may have looked like [online], Polygon, 30 maja 2019 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  193. ↑ Sean P. Aune, Christopher McQuarrie pitched both Superman and Green Lantern to Warner Bros. [online], Batman News, 6 lipca 2019 [dostęp 2022-03-10] (ang.).
  194. ↑ James Gunn turned down Superman movie to make DC’s The Suicide Squad [online], Radio Times [dostęp 2022-03-10] (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Filmy na podstawie publikacji DC Comics
Pojedyncze filmy
Serie filmowe
Batman
1960
1980–90
2000–20
2021–
Superman
1950
1970–90
2000–10
Swamp Thing
DC Extended Universe
DC Universe
Zobacz również
Filmy w reżyserii Zacka Snydera
2000-09
2010-19
2020-29
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Człowiek_ze_stali&oldid=73101888”