Długosiodło
52°45′33″N 21°35′32″E/52,759167 21,592222
| wieś | |
 Kościół Wniebowzięcia NMP wybudowany w latach 1908–1912 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
1416[2] |
| Strefa numeracyjna |
29 |
| Kod pocztowy |
07-210[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WWY |
| SIMC |
0509353[4] |
Położenie na mapie gminy Długosiodło  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego  | |
| 52°45′33″N 21°35′32″E/52,759167 21,592222[1]
| |
Długosiodło – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie wyszkowskim, w gminie Długosiodło[5][4]. Ma status sołectwa[6]. Leży nad rzeką Wymakracz. Jest siedzibą gminy Długosiodło[7].
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0509360 | Czwórki | część wsi |
| 0509399 | Folwark | kolonia |
| 0509407 | Podborze | kolonia |
| 0509376 | Poświętne | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]Wieś jest notowana w dokumencie potwierdzającym uposażenie biskupstwa w Płocku[8] z XIII wieku (dokument Konrada Mazowieckiego z 1203[7], nazwa w formie Dlugosedlec). Uposażenie nastąpiło w momencie erygowania biskupstwa około 1075, z czego Henryk Samsonowicz wnioskował, że i Długosiodło powstało co najmniej w XI wieku. Wiekowość osady potwierdza też etymologii nazwy[9]. Odnosi się do sioła, czyli w językach słowiańskich osady[8], siedliska, które zapewne rozciągało się na większej przestrzeni[9]. Miejscowi wywodzą etymologię nazwy wsi od „długiego zdejmowani siodeł” przez rycerzy podczas postojów na odpoczynek w czasie polowań[7].
Możliwe, że – wnioskując z nazwy – pierwotny układ przestrzenny wsi wyznaczał taras zalewowy doliny Wymakracza oraz przecinającą go główną drogą. Droga, zachowana do dziś, biegła z rezydencjonalnego dla biskupów płockich Pułtuska przez Psary, Obryte, Gródek, brzegiem wysoczyzny Narwi okalającej bagna Pulwy lub przez Przetycz albo nieco później przez Sieczychy. Później szlak rozdzielał się na odnogę o większej wadze przez Wąsewo do Łomży, a dalej w stronę Jaćwieży, Żmudzi i Auksztoty, oraz odnogę na północny wschód przez Pecynę i Wiśniewo do Ostrowi, późniejszego miasta powiatowego w ziemi nurskiej, dalej do należącego do biskupów Andrzejewa w stronę Podlasia, łącząc Mazowsze z Wielkim Księstwem Litewskim. Dochody z Długosiodła spływały do grodu w Brańsku (późniejszy Brańszczyk)[9]. Linia wsi Wiśniewo–Długosiodło–Osuchowa–Nagoszewo miała charakter obronny przed napierającymi z północnego-wschodu Jaćwingami (XI–XII wiek)[10].
W I połowie XIII wieku Długosiodło przeniesiono w obręb kasztelanii w Pułtusku. Zapewne do czasu najazdu Litwinów Długosiodło się rozwijało[9]. 5 sierpnia 1262 wsią miała miejsce przegrana przez mazowieckie rycerstwo bitwa ze sprzymierzonymi siłami Litwinów, Rusinów i Jaćwingów dowodzonymi przez Mendoga i Szwarna[11]. Według miejscowych opowieści z tego czasu pochodzi zachowany piaszczysty nasyp zwany Jadźwingowskim Wałem. Możliwe, że tu pochowano poległych rycerzy[7].
Utworzono w połowie XV wieku kolegiata pułtuska została uposażona dobrami ziemskimi, w tym Długosiodłem. W 1462 kapituła pułtuska ufundowała we wsi kościół, który w 1481 stał się siedzibą nowej parafii erygowanej przez biskupa Piotra z Chotkowa. Nosiła wezwanie Najświętszej Marii Panny, św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja[9]. Nieopodal kościoła posadzono dąb szypułkowy Jan. Współcześnie ma 7,1 m długości obwodu pnia i 2,5 m wysokości. Miał zostać zasadzony podczas budowy pierwszej kaplicy[7][12].
W 1442 Długosiodło lokowano na prawie niemieckim. Dokument lokacyjny wydał w Płocku bp Paweł Giżycki. Wójtostwo nadał Janowi Walkowiczowi z Wąsewa, zwanemu Kuklą, uposażając go trzema łanami i młynem oraz 1/3 dochodów z karczmy, stawem rybnym i 1/3 ryb ze stawów Drgubicza i Żak, zobowiązując go do służby z bronią w ręku na rzecz zamku w Pułtusku. Osadnikom nadano 20 lat wolnizny, po czym corocznie na wspomnienie św. Marcina (11 listopada) mieli oddawać z każdego łana 24 grosze, jedną gęś, dwie kury oraz oddawać posługi zwyczajowe, zaś parafii dziesięciny. Henryk Samsonowicz stwierdził, że wójt Jan mógł być przedstawicielem środowiska z pogranicza rodowej szlachty zagrodowej i mieszczan czy chłopów. Jan Kukla w 1470 przekazał dobra wójtowskie swoim synom. W 1472 wójtem był Dobiesław, zaś w 1500 Simborius[9].
Nowożytność
[edytuj | edytuj kod]Długosiodło w II połowie XVI wieku leżało w powiecie kamienieckim ziemi nurskiej województwa mazowieckiego[13].
W 1556 w aktach kancelarii biskupiej w Płocku wpisano, potwierdzoną przez kanclerza koronnego Jana Ocieskiego, zgodę na założenie w Długosiodle miasta na prawie niemieckim wydaną przez króla Zygmunta Augusta na prośbę kapituły katedralnej płockiej. Władca nadał przywilej na trzy coroczne jarmarki: we wspomnienie św. Mikołaja i w dniu Zwiastowania NMP (obrót produktami leśnymi, np. drewnem i futrami) oraz w pierwszą niedzielę po wspomnieniu św. Marcina (handel płodami rolnymi po zakończonych żniwach oraz kupno i sprzedaż bydła). Targi miały odbywać się co tydzień we wtorek. Kapituła płocka zapewne planowała Długosiodło jako miasto trzeciej kategorii (oppidum), wyróżniając je się od innych osad podobnej wielkości, jednak wydaje się, że przywilej królewski był raczej projektem życzeniowym niż potwierdzeniem rzeczywistego znaczenia Długosiodła. W rezultacie, biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców (1513: 12 zasiedziałych łanów dających kapitule 20 groszy czynszu oraz trzy łany wójtowskie; 1535: ok. 80 osób w gospodarstwach pełnołanowych, dodatkowo bezrolni i małorolni, służba w karczmie, młynie i folwarku wójtowskim, handlarze, rzemieślnicy jako ludzie luźni, duchowni i służba kościelna), Długosiodło było miastem czwartej kategorii (oppida non habentes fora – miasta niemające praw targowych) mimo przywilejów jarmarczno-targowych. W I połowie XVI wieku liczba stałej ludności Długosiodła zapewne nie przekraczała 120 osób. Zajmowały się rolnictwem, hodowlą, rzemiosłem, drobnym handlem, bartnictwem i myślistwem. Nie wiadomo, czy oprócz ławy wiejskiej powołano radę miejską oraz czy lokacja miejska zmieniła kształt przestrzenny Długosiodła. Centrum osady był rynek w kształcie trójkąta sferycznego. Oprócz głównej drogi przez Długosiodło, o której wcześniej wspomniano, istniała druga, zachowana do dziś, biegnąca w stronę pradoliny Narwi, do Bosewa. Drugą wyraźną część zabudowy wyznaczał teren kościoła i znajdują się w dolinie strumienia dwór. Trzeci człon osady powstał zapewne w XIX wieku (zabudowa folwarczna w pobliżu kościoła)[9].
W XVII wieku Długosiodło straciło znaczenie na rynku lokalnym z powodu utrudnienia handlu drogą wodną (wojna o ujście Wisły ze Szwecją, konkurencja z Norwegią eksportującą drewno na zachód Europy), wzrastającego wyzysku ludności chłopskiej w okolicznych zaściankach szlachty zagrodowej na północ i wschód od parafii Długosiodło, zmniejszaniu się siły nabywczej ludności (np. konsumentów produktów wiejskich w miastach) oraz szczególnie fal epidemii m.in. w latach 20. XVII wieku. W 1644 Długosiodło było zamieszkałe przez 44 półwłóczników i 9 ćwiertników. W każdej rodzinie było przeciętnie 5 osób, co oznacza, że liczba mieszkańców Długosiodła wynosiła ok. 250 osób. Lustracja dóbr biskupich z 1659, w czasie potopu szwedzkiego, podaje, że wieś była zniszczona m.in. najazdami kozaków[9].
Z czasów wojny północnej pochodzi legenda o tym, że na terenie położonych na wschód od wsi Dziewiczych (Dziewczych) Gór dziewczęta uciekające przed wojakami miały się zapaść pod ziemię[14]. W innej wersji dziewczęta uciekały przed Jaćwingami[15] w 1262[16].
Według legendy w Długosiodle, jadąc z Warszawy do Ostrołęki, zatrzymał się Tadeusz Kościuszko[17].
Co najmniej w końcu XVIII wieku w Długosiodle osiedliła się ludność żydowska. Podlegała dozorowi bożniczemu w Różanie[18].
Wiek XIX
[edytuj | edytuj kod]W 1827 we wsi notowano 30 domów. Mieszkały w nich 222 osoby[19]. Około 1881 we wsi mieszkało 460 osób. Znajdowały się tu 63 domy mieszkalne[20]. W I połowie XIX wieku do Długosiodła, jak też do okolicznych wsi, napłynęło wiele kolonistów niemieckich. Gmina Długosiodło była największym ich skupiskiem na terenie Puszczy Białej[21]. Ludność zajmowała się głównie rolnictwem, hodowlą zwierząt oraz pracami leśnymi. Pracowali tu rzemieślnicy wiejscy, rybacy, wikliniarze i flisacy[7].
We wsi istniała gminna szkoła elementarna[20]. W II połowie XIX wieku w Długosiodle działała huta szkła. W 1903 uruchomiono aptekę[14]. Przed I wojną światową w Długosiodle istniał warsztat garncarski[22].
W czasie powstania listopadowego przez jakiś czas w Długosiodle znajdowała się kwatera główna gen. Jana Skrzyneckiego. W bitwie 16 maja 1831 wojska polskie, dowodzone przez gen. Jankowskiego, wyparły z rejonu Długosiodła wojska rosyjskie, spychając je na północ[21]. W maju 1831 polscy powstańcy pod Przetyczą i Długosiodłem pokonali Rosjan, wypierając ich z okolicy[7].
Podczas powstania styczniowego lasy wokół Długosiodła były miejscem postojów i zgrupowań partyzantów. Na przełomie marca i kwietnia 1863 z rejonu Przetyczy i Długosiodła Zygmunt Padlewski wyprowadził do Puszczy Zielonej (w okolice Myszyńca) duże zgrupowanie powstańców[21]. Mieszkańcy Długosiodła walczyli w wielu bitwach powstania w Puszczy Białej[7].
W 1867 Długosiodło przeniesiono z powiatu pułtuskiego do powiatu ostrowskiego[7].
W końcu XIX wieku w Długosiodle istniała gmina żydowska, która posiadała dom modlitwy (bet midrasz). Działały izby modlitewne (sztible) dla chasydów, którzy pozostawali pod wpływem dynastii cadyków z Góry Kalwarii. W 1897 na 1249 osób zamieszkałych w Długosiodle było 800 Żydów[18]. Synagoga nie przetrwała, ale zachował się budynek mykwy[23]. Cmentarz żydowski powstał w XIX wieku. Informuje o nim tablica we wsi[24].
W 1887 Adam Zakrzewski włączył Długosiodło do grupy południowej wsi kurpiowskich, czyli osad kurpiowskich położonych w Puszczy Białej[25].
Wiek XX
[edytuj | edytuj kod]W latach 1921–1931 wieś leżała w województwie białostockim, w powiecie ostrołęckim, w gminie Długosiodło[potrzebny przypis].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 wieś zamieszkiwały 1744 osoby, 942 były wyznania rzymskokatolickiego, 1 ewangelickiego, a 801[26] (blisko 46%[18]) mojżeszowego. Jednocześnie 987 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 757 żydowską. Było tu 260 budynków mieszkalnych[26]. Miejscowość należała do parafii rzymskokatolickiej w Długosiodle. Podlegała pod sąd grodzki w Ostrowi i okręgowy w Łomży; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Długosiodle[27]. W latach 30. XX wieku comiesięczne targi w Długosiodle straciły swoje znaczenie[28].
W wyniku agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 wieś znalazła się pod okupacją niemiecką i przez cały jej okres wchodziła w skład dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa[29]. Wojska niemieckie wkroczyły do Długosiodła 8 września 1939[7]. W okolicznych lasach działał Lotny Oddział Bojowy Armii Krajowej dowodzony przez Alfreda Wieczorka ps. Tatar. W maju 1944 liczył ok. 100 osób[21].
Wieś 4 września 1944 wyzwoliły radzieckie wojska 48 Armii 1 Frontu Białoruskiego. Następnie we wsi Blochy, a potem w lesie koło Długosiodła, stacjonował w punkcie dowodzenia Konstanty Rokossowski, dowódca 1 Frontu Białoruskiego[21].
Po zakończeniu wojny przywrócono przedwojenny podział administracyjny. Długosiodło należało do powiatu ostrowskiego[7]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Długosiodło. Do 1975 należała do powiatu wyszkowskiego. W latach 1975–1998 należała administracyjnie do województwa ostrołęckiego[7].
Około 1979 w Długosiodle mieszkało ok. 2 tys. osób[21]. We wsi co drugą środę odbywały się targi. Istniały: biblioteka[30], szkoła podstawowa imienia Tadeusza Kościuszki[31], poczta, apteka, ośrodek zdrowia, bar, kawiarnia oraz Klub Prasy i Książki „Ruch”[30].
Współcześnie
[edytuj | edytuj kod]Od 2003 w Długosiodle odbywają się organizowane przez gminę i Nadleśnictwo Wyszków Mistrzostwa Polski Dziennikarzy i Aktorów w grzybobraniu[32].
Wieś jest częścią tzw. grupy ostrowskiej Puszczy Białej[33].
Miejsca pamięci
[edytuj | edytuj kod]W 1977 w centrum wsi[17], przy ul. Królowej Jadwigi[34], ustawiono pomnik Kościuszki na koniu posadowiony na cokole[17] z piaskowca[34]. Kościuszko ma na sobie chłopską sukmanę, a we wzniesionej prawej dłoni trzyma szablę. Pod końskimi kopytami znajdują się płaskorzeźby przedstawiające walki podczas insurekcji kościuszkowskiej, zaś z boku cokołu zamontowano tablicę z napisem Tadeuszowi Kościuszce/Naczelnikowi Narodu /Bojownikowi /o postęp społeczny/ i wolność Ojczyzny/Społeczeństwo Gminy Długosiodło/Długosiodło 22 VII 1977. Jest to drugi pomnik Kościuszki we wsi, pierwszy wystawiono w 1917, umieszczając na nim napis W setną rocznicę zgonu Tadeusza Kościuszki – Rodacy[17]. Pomnik został zniszczony w czasie II wojny światowej. W 2022, podczas konserwacji powojennego pomnika, odkryto kapsułę czasu z 1917[35].
W pobliżu wejścia do parku przy kościele, przy ul. Tadeusza Kościuszki, stoi pomnik z napisem PAMIĘCI CAŁEJ ŻYDOWSKIEJ LUDNOŚCI DŁUGOSIODŁA – 1000 DOROSŁYCH I DZIECI WYGNANYCH PRZEZ NIEMCÓW 5 PAŹDZIERNIKA 1939 R. I ZAMORDOWANYCH NA BIAŁORUSI W LATACH 1940–1942[34]. Długosiedleccy Żydzi 5 października 1939 zostali deportowani do gett, głównie w Białymstoku i Zambrowie. Ci, którzy uciekli do ZSRR, trafili na Syberię. Wojnę przeżyli nieliczni[36].
W parku koło kościoła znajduje się tablica upamiętniająca zasługi Polaków walczących w wojnie polsko-bolszewickiej. Obok jest tablica informacyjna z opisem bitwy pod Długosiodłem w 1920[34].
Przy budynku szkoły znajdziemy tablicę upamiętniającą zabitych przez Niemców podczas pacyfikacji Długosiodła i okolicznych wsi 29 lutego 1944. Większość spędzonych na plac przy szkole ok. 300 osób torturowano podczas przesłuchań, zaś 21 osób zastrzelono i zakatowano na śmierć[34]. W miejscu, gdzie stoi pomnik, zamordowano 4 osoby[21][36].
W literaturze
[edytuj | edytuj kod]Wieś jest wspomniana w Potopie Henryka Sienkiewicza[7].
Ludzie zwiazani z Długosiodłem
[edytuj | edytuj kod]Galeria
[edytuj | edytuj kod]- Zabytki
-
Kościół Wniebowzięcia NMP – front -
-
Pomnik przyrody: dąb Jan na dziedzińcu kościoła św. Rocha
- Murale
-
Mural z serii „Cztery pory roku” -
Mural z serii „Cztery pory roku” -
Mural z serii „Cztery pory roku” -
Mural z 2018 (od lewej: przejeżdżające przez wieś wojsko Beliny-Prażmowskiego, scena z powstania styczniowego i epizod z powstania listopadowego)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 24240.
- ↑ Raport o stanie Długosiodło w 2023. Liczba mieszkańców w dn. 31.12.2023 s. 10-11
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 225 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Okruchy Historii [online], Gmina Długosiodło [dostęp 2025-09-28].
- ↑ a b Henryk Samsonowicz, Z badań nad nazwami miejscowymi na pograniczu Puszczy Białej, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”, 24, 2010, s. 13.
- ↑ a b c d e f g h Henryk Samsonowicz, Długosiodło – kariera wsi mazowieckiej w średniowieczu, „Rocznik Mazowiecki”, t. 18, 2006, s. 32–46.
- ↑ Maria Żywirska, Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa 1973, s. 41.
- ↑ Piotr Bunar, Stanisław Andrzej Sroka: Słownik wojen, bitew i potyczek w średniowiecznej Polsce. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2004. ISBN 83-242-0397-4.
- ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. PWN. s. 266–267.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
- ↑ a b Wincenty Szydlik, Jerzy Puścian, Puszcza Biała. Rodzinne strony, Wyszków 2002, s. 109.
- ↑ Tadeusz Halpern, 100 haseł Puszczy Białej. informator krajoznawczy, Warszawa 1979, s. 50.
- ↑ Klaudia Banach, Legenda o Górach Dziewiczych [online], Gmina Długosiodło [dostęp 2025-09-28].
- ↑ a b c d Długosiodło – Kościuszko i Kurpie [online], Proszę wycieczki, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2025-09-28].
- ↑ a b c Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2025-09-28].
- ↑ Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi, t. 1: A–Ł, Warszawa 1827, s. 100.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2, dir.icm.edu.pl, 1881, s. 39 [dostęp 2025-09-28].
- ↑ a b c d e f g Tadeusz Halpern, 100 haseł Puszczy Białej. informator krajoznawczy, Warszawa 1979, s. 49.
- ↑ Maria Żywirska, Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa 1973, s. 267.
- ↑ Synagogi, domy modlitwy, mykwy | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2025-09-28].
- ↑ Cmentarze | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2025-09-28].
- ↑ Adam Zakrzewski, Z Puszczy Zielonej. Materyjały do etnografii polskiej, „Wisła”, 1, 1887, s. 76 [dostęp 2025-10-09].
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 5: województwo białostockie, 1924, s. 61.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl–Warszawa 1933, s. 250.
- ↑ Maria Żywirska, Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa 1973, s. 134.
- ↑ Karte: Distrikt Warschau 1. 1. 1944 – Kreisgliederung [online], territorial.de [dostęp 2020-05-31].
- ↑ a b Tadeusz Halpern, 100 haseł Puszczy Białej. Informator krajoznawczy, Warszawa 1979, s. 51.
- ↑ Kalendarium najważniejszych wydarzeń z okresu okupacji, walki o wyzwolenie i utrwalenia władzy ludowej na terenie województwa ostrołęckiego, Ostrołęka: Wydział Ideologiczny Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Ostrołęce, 1985, s. 46.
- ↑ XV Wielkie Grzybobranie. dlugosiodlo.pl. [dostęp 2018-06-23].
- ↑ Maria Żywirska, Puszcza Biała. Jej dzieje i kultura, Warszawa 1973, s. 28.
- ↑ a b c d e Tropami historii – Turystyczny szlak historyczny w gminie Długosiodło [online], Gmina Długosiodło [dostęp 2025-09-28].
- ↑ Poznaj Pomnik konny Tadeusza Kościuszki w Długosiodle [online], www.wyszkow.turystyka.pl [dostęp 2025-09-28].
- ↑ a b Wieś Długosiodło [online], mazowsze.szlaki.pttk.pl [dostęp 2025-09-28].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Historia Żydów w Długosiodle na portalu Wirtualny Sztetl
- Długosiodło, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 39.
| Wsie |
|
|---|---|
| Kolonia | |
| Osada | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
