Niełaz

Niełaz
	Dasyurus
	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796
	; Przedstawiciel rodzaju – niełaz eukaliptusowy (D. geoffroii)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	niełazokształtne
Rodzina	niełazowate
Podrodzina	niełazy
Rodzaj	niełaz
	Typ nomenklatoryczny
	Didelphis maculata Anonymus, 1791 (= Didelphis viverrina Shaw, 1800)
Synonimy
	Dasurus: Anonim, 1845; Nasira Harvey, 1841; Dasyurinus Matschie, 1916; Dasyurops Matschie, 1916; Notoctonus Pocock, 1926; Satanellus Pocock, 1926; Stictophonus Pocock, 1926;
	Dasurus: Anonim, 1845; Nasira Harvey, 1841; Dasyurinus Matschie, 1916; Dasyurops Matschie, 1916; Notoctonus Pocock, 1926; Satanellus Pocock, 1926; Stictophonus Pocock, 1926;
Gatunki
	7 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	7 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Niełaz^[7] (Dasyurus) – rodzaj ssaków z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Australii i na Nowej Gwinei^[8]^[9]^[10].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała samic 24,1–45 cm, długość ogona samic 21–41 cm, długość ciała samców 22,8–75,9 cm, długość ogona samców 21,2–55 cm; masa ciała samic 0,24–2,5 kg, samców 0,34–5 kg^[9]^[11].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1796 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire na łamach Magasin Encyclopédique^[1]. Geoffroy Saint-Hilaire nie wyznaczył gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1888 roku angielski zoolog Oldfield Thomas na typ nomenklatoryczny wyznaczył niełaza plamistego (D. viverrinus)^[12].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Dasyurus (Dasurus): gr. δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; ουρα oura ‘ogon’^[13].
Nasira: etymologia niejasna, Harvey nie podał znaczenia nazwy rodzajowej^[3]. Gatunek typowy: Didelphis Viverrina G. Shaw, 1800.
Dasyurinus: rodzaj Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire; łac. przyrostek -inus ‘należący do, odnoszący się do’^[14]^[4]. Gatunek typowy: Dasyurus geoffroii Gould, 1841.
Dasyurops: rodzaj Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’^[15]^[4]. Gatunek typowy: Viverra maculata Kerr, 1792.
Notoctonus: gr. νοτος notos ‘południe’^[16]; κτονος ktonos „morderca”, od κτεινω kteinō ‘mordować, zabijać’^[17]. Gatunek typowy: Dasyurus geoffroii Gould, 1841.
Satanellus: gr. Σατανας Satanas ‘Szatan’^[18]; łac. przyrostek zdrabniający -ellus^[19]. Gatunek typowy: Dasyurus hallucatus Gould, 1842.
Stictophonus: gr. στικτος stiktos ‘cętkowany, plamisty’, od στιζω stizō ‘tatuować’^[20]; φωνη phōnē ‘głos, dźwięk’, od φωνεω phōneō ‘mówić’^[21]. Gatunek typowy: Viverra maculata Kerr, 1792.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[22]^[8]^[7]:

Dasyurus hallucatus Gould, 1842 – niełaz północny
Dasyurus maculatus (Kerr, 1792) – niełaz wielki
Dasyurus albopunctatus Schlegel, 1880 – niełaz białoplamkowany
Dasyurus viverrinus (G. Shaw, 1800) – niełaz plamisty
Dasyurus geoffroii Gould, 1841 – niełaz eukaliptusowy
Dasyurus spartacus Van Dyck, 1987 – niełaz spiżowy

Opisano również gatunek wymarły z pliocenu Australii^[23]:

Dasyurus dunmalli Bartholomai, 1971

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Dissertation sur les animaux à bourse (Didelphis L.). „Magasin Encyclopédique”. Seconde Année. 3, s. 469, 1796. (fr.).
↑ Anonim: Zoology. W: The London encyclopaedia, or, Universal dictionary of Science, art, literature, and practical mechanics, comprising a popular view of the present state of knowledge, illustrated by numerous engravings, a general Atlas, and appropriate diagrams. Cz. 22. London: Thomas Tegg, 1829, s. 743. (ang.).
↑ ^a ^b J.B. Harvey. A sketch of the natural history of Port Lincoln. „The South Australian Magazine”. 1 (6), s. 210, 1841. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d P. Matschie. Die Verbreitung der Beuteltiere auf NeuGuinea mit einigen Bemerkungen über ihre Einteilung in Untergattungen. „Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin”. 8, s. 262, 1915-1917. (niem.).
↑ Pocock 1926 ↓, s. 1082.
↑ ^a ^b Pocock 1926 ↓, s. 1083.
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 7. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 60–70. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b A.M. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 301–305. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dasyurus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-23].
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 44–45. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: The Trustees, 1888, s. 261. (ang.).
↑ T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 218, seria: North American Fauna. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 111.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 155.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 147.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 63.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 203.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 80.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 221.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 172.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).
↑ A. Bartholomai. Dasyurus dunmalli, a new species of fossil marsupial (Dasyuridae) in the Upper Cainozoic deposits of Queensland. „Memoirs of the Queensland Museum”. 16 (1), s. 20, 1971. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

R.I. Pocock. The External Characters of Thylacinus, Sarcophilus and some related Marsupials. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 96 (4), s. 1037–1084, 1926. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1926.tb02233.x. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).

[2] Niepoprawna późniejsza pisownia Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796.

[Geoffroy-1] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Dissertation sur les animaux à bourse (Didelphis L.). „Magasin Encyclopédique”. Seconde Année. 3, s. 469, 1796. (fr.).

[ano-3] Anonim: Zoology. W: The London encyclopaedia, or, Universal dictionary of Science, art, literature, and practical mechanics, comprising a popular view of the present state of knowledge, illustrated by numerous engravings, a general Atlas, and appropriate diagrams. Cz. 22. London: Thomas Tegg, 1829, s. 743. (ang.).

[Harvey-4] J.B. Harvey. A sketch of the natural history of Port Lincoln. „The South Australian Magazine”. 1 (6), s. 210, 1841. (ang.).

[Matschie-5] P. Matschie. Die Verbreitung der Beuteltiere auf NeuGuinea mit einigen Bemerkungen über ihre Einteilung in Untergattungen. „Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum in Berlin”. 8, s. 262, 1915-1917. (niem.).

[CITEREFPocock19261082-6] Pocock 1926 ↓, s. 1082.

[CITEREFPocock19261083-7] Pocock 1926 ↓, s. 1083.

[Cichocki&inni-8] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 7. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 60–70. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Baker-10] A.M. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 301–305. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dasyurus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-23].

[amw-12] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 44–45. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[tho-13] O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: The Trustees, 1888, s. 261. (ang.).

[Palmer-14] T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Washington: Government Printing Office, 1904, s. 218, seria: North American Fauna. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=141_111]-15] Jaeger 1944 ↓, s. 111.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=185_155]-16] Jaeger 1944 ↓, s. 155.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=177_147]-17] Jaeger 1944 ↓, s. 147.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=93_63]-18] Jaeger 1944 ↓, s. 63.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=233_203]-19] Jaeger 1944 ↓, s. 203.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=110_80]-20] Jaeger 1944 ↓, s. 80.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=251_221]-21] Jaeger 1944 ↓, s. 221.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=202_172]-22] Jaeger 1944 ↓, s. 172.

[mdd-23] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-24]. (ang.).

[bar-24] A. Bartholomai. Dasyurus dunmalli, a new species of fossil marsupial (Dasyuridae) in the Upper Cainozoic deposits of Queensland. „Memoirs of the Queensland Museum”. 16 (1), s. 20, 1971. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]