Dawid Razi’el
_-_David_Raziel.jpg)
| |
 Alluf
| |
| Data i miejsce urodzenia |
19 grudnia 1910 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
20 maja 1941 |
| Przebieg służby | |
| Formacja |
|
| Główne wojny i bitwy |
Arabskie powstanie w Palestynie (1936–1939) |
.svg){kind=small}
Dawid Razi’el (hebr.: דוד רזיאל, właśc. Dawid Rozenson, ur. 19 grudnia 1910 w Smorgoniach, zm. 20 maja 1941 w Iraku) – rosyjski Żyd, członek Hagany i Irgunu, którego był dowódcą w latach 1938–1939 i 1940–1941.
Pod jego dowództwem Irgun rozpoczął działania odwetowe na ludności arabskiej w trakcie arabskiego powstania w Palestynie (1936–1939), które zostały potępione przez władze żydowskiego Jiszuwu. W 1939 roku zainicjował ataki również na Brytyjczyków. Po wybuchu II wojny światowej poparł apele Ze’ewa Żabotyńskiego o wstrzymanie działań przeciwko Wielkiej Brytanii. Decyzja ta doprowadziła do sporów w ramach Irgunu i odejścia z organizacji Awrahama Sterna, który utworzył Lechi. W 1941 roku wstąpił do British Army.
Zginął w 1941 roku w Iraku podczas działań brytyjskich pod Faludżą w wyniku niemieckiego bombardowania.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 19 grudnia 1910 roku w Smorgoniach (ówczesne Imperium Rosyjskie, obecnie Białoruś) w rodzinie nauczycieli Awrahama Mordechaja i Blumy Rozensonów[1]. Jego ojciec został zaproszony do pracy w szkole Tachkemoni w Tel Awiwie, dlatego latem 1914 roku rodzina dokonała aliji do Palestyny (należącej wówczas do Imperium Osmańskiego). Po wybuchu I wojny światowej rodzina Rozesonów, jak wszyscy znajdujący się wówczas na terenie ówczesnego państwa osmańskiego obywatele rosyjscy, została deportowana do Egiptu, skąd powróciła do Europy[2]. Przez ten czas rodzice dbali, aby poznawał język hebrajski, Torę i nowoczesną literaturę hebrajską. W 1923 roku powrócili do brytyjskiego Mandatu Palestyny, a jego ojciec podjął pracę w tej samej szkole w Tel Awiwie. Dawid ukończył tę samą szkołę oraz zdał w niej maturę. W okresie swojej nauki napisał dwie sztuki teatralne „Ha-Margelim” (dosł. Szpiedzy) i „Korach”, a także dwa eseje o królach Szaulu i Dawidzie[1]. Dodatkowo przez dwa lata uczył się w jesziwie Merkaz ha-Raw rabina Awrahama Kuka, a następnie rozpoczął naukę na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie, gdzie studiował matematykę, filozofię oraz nauki żydowskie[3]. Na uniwersytecie był członkiem Brit El-Al, organizacji złożonej przez prof. Josefa Klausnera, która powiązana była z rewizjonistami[4][5].
Działalność w podziemiu
[edytuj | edytuj kod]Zamieszki w Palestynie i pogromy ludności żydowskiej w 1929 roku sprawiły, że wstąpił do Hagany w Jerozolimie[3][6]. W 1931 roku Awraham Tehomi wraz z popierającymi go bojownikami wystąpili z Hagany i założyli Haganę Bet wstąpił również do tej organizacji. Zaangażował się w pracę wychowawczą i szkoleniową, tłumaczył i przygotowywał podręczniki dotyczące użycia broni, szkolenia i taktyki[1]. Jednym z nich jest Ha-Ekdach (dosł. Pistolet) napisany wspólnie z Awrahamem Sternem i wydany w 1937 roku[3]. W 1936 roku w Palestynie wybuchło powstanie arabskie. Uważał, że ataki na ludność żydowską są wypowiedzeniem wojny, ponieważ Arabowie mieli ten sam cel co Żydzi – stworzyć własną ojczyznę. Dlatego kładł nacisk na przysposobienie wojskowe młodzieży żydowskiej w kraju i za granicą, aby mogła ona stanowić zalążek hebrajskich sił zbrojnych, które staną do walki z wrogiem[7]. Według niego żydowską odpowiedzią na powstanie nie powinna być przyjęta przez Jiszuw hawlaga, a zorganizowany atak[3].
W 1937 roku doszło do podziału w Haganie Bet. Tehomi wraz z grupą popierających go dowódców i bojowników powrócili do Hagany[8]. Ze’ew Żabotyński wraz z pozostałymi w organizacji dokonali reorganizacji struktur. Od tego czasu Haganę Bet przemianowano na Irgun Cewai Leumi. Nowym dowódcą został Robert Bitker. Razi’ela mianowano dowódcą okręgu jerozolimskiego[9]. 14 listopada (tzw. Czarna Niedziela) miała miejsce pierwsza, zakrojona na szeroką skalę operacja odwetowa na Arabach, którą zatwierdzili sztab organizacji i sam Żabotyński. Irgun pierwszy raz w swojej historii przeprowadził w tym samym momencie ataki w różnych częściach Palestyny. Za zaplanowanie i przeprowadzenie operacji odpowiedzialny był Razi’el.[10]. Ogłosił on jednocześnie, że ataki te były przejściem Irgunu z obrony pasywnej do obrony aktywnej[11]. Od tego czasu Irgun przeprowadzał operacje odwetowe na społeczności arabskiej, które były potępiane przez Jiszuw i Mapai jako działalność terrorystyczna[12].
Dowódca Irgunu
[edytuj | edytuj kod]W 1938 roku zastąpił Moszego Rozenberga na stanowisku dowódcy Irgunu[13].
29 czerwca 1938 roku na Szlomo Ben Josefie, członku Bejtaru i Irgunu, władze mandatowe wykonały karę śmierci przez powieszenie. Wyrok ten wydano za to, iż Ben Josef wraz z kolegami ostrzelał arabski autobus[14]. W Irgunie pojawiła się dyskusja na temat dalszego użycia siły. Zdecydowano się jednak ograniczyć ataki wyłącznie do społeczności arabskiej, aby nie zaostrzyć polityki antysyjonistycznej władz brytyjskich[15].
W styczniu 1939 roku, posługując się fałszywymi danymi, udał się do Paryża na spotkanie przedstawicieli Nowej Organizacji Syjonistycznej (Ha-Cach), Bejtaru i Irgunu. Jego rezultatem była umowa, iż Razi’el będzie pełnił funkcje dowódcy Irgunu i Bejtaru w Palestynie jednocześnie. Decyzja ta spowodowała przesunięcie odpowiedzialności za młodzieżówkę rewizjonistów z Ha-Cachu do Irgunu[16][17]. W tym samym roku Brytyjczycy wydali tzw. białą księgę MacDonalda[a]. Jako odpowiedź Żabotyński zaproponował w sierpniu, aby wzniecić w Palestynie zbrojne powstanie, które rozpocznie się lądowaniem nielegalnych imigrantów na czele z Żabotyńskim. Pomysł zyskał aprobatę Razi’ela, ale nie został zrealizowany przez wybuch II wojny światowej[18]. W czerwcu, w ramach odpowiedzi na białą księgę, Irgun rozpoczął również działania przeciwko władzom mandatowym[19].
19 maja 1939 roku został zatrzymany przez policję i osadzony w więzieniu w Akce, a jego obowiązki przejął tymczasowo Chanoch Kala’i[20].
Po wybuchu II wojny światowej
[edytuj | edytuj kod]Po wybuchu wojny poparł postulat Żabotyńskiego, aby zaprzestać działań zbrojnych przeciw Brytyjczykom i wesprzeć ich w wojnie z Niemcami. W październiku podpisał porozumienie z inspektorem generalnym policji i wiezień w Mandacie Palestyny Alanem Saundersem o wstrzymaniu ataków na siły brytyjskie. Jednocześnie opowiedział się za wyjściem z podziemia i stworzeniem żydowskich sił zbrojnych. Wszystko to sprawiło, że popadł w konflikt ideologiczny z radykalnym skrzydłem Irgunu, któremu przewodził Awraham Stern[21][22].
Po podpisaniu umowy z Saundersem został zwolniony z więzienia i powrócił na swoje stanowisko w Irgunie[23]. Jednak dalsze spory wewnątrz organizacji pomiędzy stronnictwami Razi’ela i Sterna doprowadziły do tego, że 19 czerwca 1940 roku Razi’el zrezygnował z dowodzenia Irgunem na rzecz Sterna. Rezygnacja wywołała zaniepokojenie wśród członków Bejatru i Irgunu, którzy zaapelowali, aby powrócił na stanowisko dowódcy[24]. Zmiany tej jednak mógł dokonać sam Żabotyński, co też zrobił 28 lipca[25]. Decyzja ta oraz poparcie Brytyjczyków w walce z Niemcami doprowadziły do rozłamu w organizacji, odejścia Sterna i powstania Lechi[26].
Po rozłamie w Irgunie zmienił miejsce zamieszkania na Jerozolimę, gdzie poznał swoją przyszłą żonę Szoszanę Szpicer i zaangażował się w jednoczenie organizacji podzielonej wewnętrznymi sporami[27].
Współpraca z Brytyjczykami
[edytuj | edytuj kod]
W 1941 roku w Iraku wybuchła rebelia Raszida Alego al-Kilaniego wyrażającego proniemieckie stanowisko. W świetle niemiecko-włoskich postępów w Afryce Północnej Brytyjczycy musieli podjąć kroki zaradcze, aby pola roponośne i składy ropy nie zostały przejęte przez powstańców. Zwrócili się z prośbą do Irgunu, aby ten wystawił oddział sabotujący instalacje naftowe. Razi’el zgodził się i wraz z Ja’akowem Merdidorem, Ja’akowem Siką Aharonim i Ja’akowem Tarzim wylecieli do Al-Habbanijji. Tam dowiedzieli się, że operacja wysadzenia składów paliwa została odwołana i przydzielono im działania wywiadowcze w przygotowaniach do zdobycia Faludży. Zginął 20 maja podczas wykonywania zadań wraz z towarzyszącym mu oficerem brytyjskim w wyniku niemieckiego bombardowania[28].
Został pochowany na brytyjskim cmentarzu wojskowym w Al-Habbanijji. Na nagrobku użyto nazwiska, pod którym służył w British Army – Ben Mosze. Miał stopień kapitana[1][29]. Meridor nalegał, aby ciało było przetransportowane do Palestyny, ale Brytyjczycy oponowali, tłumacząc się tradycją wojskową, iż poległych chowają w miejscu, gdzie zginęli. Poza tym obawiali się, że przywiezienie ciała osoby, która pomagała tłumić powstanie w Iraku do Palestyny zaogniłoby sytuację w mandacie[30].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]W 1939 roku poślubił Szoszanę Szpicer, również członka Irgunu. W 1942 roku Szoszana urodziła ich syna Dawida, który jednak zmarł wkrótce po porodzie. Po śmierci męża otrzymała wsparcie od swojej szwagierki Estery Razi’el-Na’or[31].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]
W 1955 roku rząd Iraku zgodził się na wywiezienie z kraju ciała, ale pod warunkiem, że zostanie pochowane na Cyprze. We wrześniu 1960 roku Menachem Begin zwrócił się do niepodległych władz Cypru o zgodę na przetransportowanie trumny do Izraela[32]. 16 marca 1961 roku przetransportowano ją do Izraela i pochowano na cmentarzu na Wzgórzu Herzla. Pośmiertnie nadano mu stopień Allufa (OF-7 – generał dywizji). Dzień jego śmierci ustanowiono dniem pamięci o bojownikach Irgunu[1].
Na cześć jego nazwano miejscowość Ramat Razi’el i gospodarstwo Bejtaru w Herclijji[1].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Biała księga zakładała, iż żydowska imigracja do Palestyny zostanie ograniczona do 15 000 osób rocznie, a po upływie okresu pięciu lat będzie wymagała zgody społeczności arabskiej, Shindler 2015 ↓, s. 170.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f דוד רזיאל [online], Jizkor [dostęp 2024-12-20].
- ↑ Tidhar 1947 ↓, s. 976.
- ↑ a b c d Tidhar 1947 ↓, s. 977.
- ↑ Shindler 2015 ↓, s. 178.
- ↑ Shavit 1988 ↓, s. 87.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 132.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 132–133.
- ↑ The Etzel and the Policy of Restraint [online], Instytut Żabotyńskiego [dostęp 2024-12-20].
- ↑ Ben-Jerucham 1975 ↓, s. 646.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 113–114.
- ↑ Shindler 2015 ↓, s. 182.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 34–35, 37.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 131.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 118, 123.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 34.
- ↑ Shindler 2015 ↓, s. 169.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 36.
- ↑ Shindler 2015 ↓, s. 170.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 42.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 40.
- ↑ Shavit 1988 ↓, s. 228–229.
- ↑ Shindler 2015 ↓, s. 192.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 57.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 58.
- ↑ Shindler 2015 ↓, s. 190.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 59.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 59–61.
- ↑ Lapidot 1996 ↓, s. 61.
- ↑ Tidhar 1947 ↓, s. 979.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 339.
- ↑ Mann 2010 ↓.
- ↑ Lapidot 2014 ↓, s. 340–341.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ch. Ben-Jerucham, ספר בית"ר : קורות ומקורות - כרך ב: אל העם, t. 2, Tel Awiw-Jerozolima: Hamerkaz Press Ltd., 1975 [dostęp 2024-12-09].
- Jehuda Lapidot, בלהב המרד, Tel Awiw: Ministerstwo Obrony Izraela, 1996 [dostęp 2024-12-20].
- Jehuda Lapidot, לידתה של מחתרת, Tel Awiw: Brit Chajalej Ecel, 2014 [dostęp 2024-12-17].
- Nir Mann, A Life Underground, „Ha-Arec”, 22 kwietnia 2010 [dostęp 2024-12-23].
- Yaacov Shavit, Jabotinsky and the Revisionist Movement 1925-1948, London-Totowa: Frank Cass & Co. Ltd., 1988, ISBN 0-7146-3325-9.
- Colin Shindler, The Rise of Israeli Right. From Odessa to Hebron, New York: Cambridge University Press, 2015, ISBN 978-0-521-15166-5.
- דוד רזיאל (רוזנסון), [w:] David Tidhar, Encyclopedia of the Founders and Builders of Israel, t. II, 1947, s. 976–979 [dostęp 2024-12-20].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Film z przybycia trumny Razi’ela do Izraela na stronie Israel Film Archive [dostęp: 2024-12-20].
- Zdjęcie grobuRazi’ela w Iraku na stronie Archiwum Instytutu Żabotyńskiego [dostęp: 2024-12-20].
