Układ osi lokomotywy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Decapod)

Układ osi lokomotywy – liczba i układ osi tocznych i napędowych lub wiązanych lokomotywy. Na oznaczenie poszczególnych układów osi, ułatwiające klasyfikację lokomotyw, stosowane są odpowiednie oznaczenia cyfrowo-literowe. Układ osi był istotną cechą zwłaszcza parowozów, gdzie występowało największe zróżnicowanie układów osi i ich oznaczeń.

W przypadku lokomotyw spalinowych oraz elektrycznych, a także w przypadku wagonów motorowych układ osi jest mniej zróżnicowany, jednak i tutaj odgrywa on niebagatelną rolę w dynamice pojazdu. To wszystko sprawia, że układ osi jest istotnym parametrem występującym w każdej charakterystyce taboru trakcyjnego.

Oznaczenia układu osi[edytuj | edytuj kod]

Oznaczenia brytyjskie – przykłady oznaczeń według Whyte notation

Polskie[edytuj | edytuj kod]

Dla parowozów

  • W oznaczeniu serii: ostatnia mała litera oznacza układ osi, według tabeli poniżej, np. Pt47, TKt48.
  • Liczbowo: trzycyfrowe oznaczenie według systemu francusko-rosyjskiego[1]. Kolejne cyfry rozdzielone myślnikami oznaczają liczbę osi: tocznych przednich, napędowych i tocznych tylnych. Brak osi w grupie oznacza 0[1]. Więcej cyfr oznacza parowóz wieloczłonowy.
  • Literowo-cyfrowo: według systemu niemieckiego opisanego poniżej.
  • Obrazowo: osie toczne oznacza litera o a napędowe O. Przeważnie grupy osi oddziela się spacją. Czasem literę oznaczającą oś silnikową wyróżnia się pogrubieniem albo zaczernieniem.

Dla pozostałego taboru trakcyjnego

  • Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a wielka litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W zespołach trakcyjnych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się.
  • Osie prowadzące, mogące wykonywać obrót względem ostoi, oznacza się '.
  • Osie należące do wózka ujmuje się w nawiasy np. (1A)'(A1)', dla przypadków oczywistych nawias pomija się, np. B'B'.
  • Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o, np. Bo'Bo' – oznacza dwa wózki dwuosiowe z napędem indywidualnym.
  • Jeśli pojazd składa się z rozłączalnych członów oznacza się to przez znak +, np. elektrowóz ET41 ma układ osi Bo'Bo'+Bo'Bo'.

Niemieckie[edytuj | edytuj kod]

Stosowany obecnie w większości krajów Europy[1], wprowadzony jako standard przez Międzynarodowy Związek Kolei (UIC). Oznaczenie będące kombinacją liter i cyfr, pozwala na dokładne określenie cech układu osi, zwłaszcza mniej typowych lokomotyw.

  • Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a wielka litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W parowozach wieloczłonowych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się[1].
  • Toczne osie ruchome dodatkowo oznacza się apostrofem (') np. 2'C1' (oznaczenie to często jest pomijane)[1].
  • W parowozach wieloczłonowych symbole odnoszące się do grup osi prowadzonych w odrębnych ramach ujmuje się w nawiasy[1] np. (2'D)2'D.
  • Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o np. 1'Bo.
  • W rozbudowanym systemie niemieckim po oznaczeniu samego układu osi parowozów dodawane bywają dalsze informacje, w kolejności:[1]
    • litera n oznaczająca parowóz na parę nasyconą, h – na parę przegrzaną, t – z osuszaczem pary;
    • cyfra 2, 3 lub 4 oznaczająca liczbę cylindrów silnika;
    • opcjonalnie litera v oznaczająca silnik sprzężony, t oznaczająca tendrzak, z oznaczająca napęd zębaty, f oznaczająca parowóz bezogniowy[1].

Francusko-rosyjskie[edytuj | edytuj kod]

  • Kolejne cyfry oznaczają liczbę osi w grupach: toczne z przodu, napędowe, toczne z tyłu. Zapisuje się jako ciąg cyfr oddzielonych myślnikami (w Rosji) lub liczbę trzycyfrową (we Francji). 0 oznacza brak osi w grupie[1].

Brytyjskie[edytuj | edytuj kod]

(ang. Whyte notation)

  • Kolejne liczby oznaczają liczbę kół w grupach. Liczby zawsze są rozdzielone myślnikami. Brak osi w grupie oznacza 0. Litera T na końcu oznacza parowóz tendrzak.

USA i kanadyjskie[edytuj | edytuj kod]

Część układów osi posiada tradycyjne nazwy własne, lecz w Polsce nie są używane.

Przykłady oznaczeń[edytuj | edytuj kod]

Oznaczenie układu osi parowozów

Polskie Niemieckie
UIC
Nazwy w USA i Kanadzie Brytyjskie
(liczba kół)
Francuskie
(liczba osi)
Układ osi Parowozy
a 1A1 Single
Jenny Lind
2-2-2 1-1-1 o O o OKa1
b B 4-Wheel-Switcher 0-4-0 0-2-0 OO TKb-1479
c 1'B Bowker
Porter
2-4-0 1-2-0 o OO Oc1
d 2'B American
8-Wheeler
4-4-0 2-2-0 oo OO Pd1
e 1'B1' Columbia 2-4-2 1-2-1 o OO o OKe1
f 2'B1' Atlantic 4-4-2 2-2-1 oo OO o Pf2
g 2'B2' Reading
Jubilee
Lady Baltimore
4-4-4 2-2-2 oo OO oo
h C 6-Wheel-Switcher 0-6-0 0-3-0 OOO TKh29
i 1'C Mogul 2-6-0 1-3-0 o OOO TKi3, Oi2
k 2'C 10-Wheeler 4-6-0 2-3-0 oo OOO Ok1, Ok22
l 1'C1 Prairie 2-6-2 1-3-1 o OOO o OKl27, Ol49
m 2'C1 Pacific 4-6-2 2-3-1 oo OOO o Pm36 (Piękna Helena), Pm3, Pm2, Om101, OKm11, LNER A3 (Flying Scotsman)
n 1'C2' Adriatic 2-6-4 1-3-2 o OOO oo Pn11
o 2'C2' Hudson
Milwaukee
Baltic
Shore Line
4-6-4 2-3-2 oo OOO oo OKo1
p D 8-Wheel-Switcher 0-8-0 0-4-0 OOOO Tp4
r 1'D Consolidation 2-8-0 1-4-0 o OOOO Tr21, Tr203
s 2'D Mastodon
Tarantula
12-Wheeler
4-8-0 2-4-0 oo OOOO Os24
t 1'D1' Mikado
Mike
MacArthur
Calmet
2-8-2 1-4-1 o OOOO o TKt48, Pt47, Ot1
u 2'D1' Mountain
Mohawk
New Haven
4-8-2 2-4-1 oo OOOO o Pu29
w E 10-Wheel-Switcher 0-10-0 0-5-0 OOOOO TKw2
y 1'E Decapod 2-10-0 1-5-0 o OOOOO Ty51, Ty2, Ty246
z 1'E1' Santa Fé
Central
Decapod
Lorraine
2-10-2 1-5-1 o OOOOO o OKz32
Niektóre inne
1A Planet 2-2-0 1-1-0 o O -
2A Jervis 4-2-0 2-1-0 oo O -
2A1 Bicycle 4-2-2 2-1-1 oo O o -
3A Crampton 6-2-0 3-1-0 ooo O -
D1' Transfer 0-8-2 0-4-1 OOOO o -
1'D2' Berkshire
Kanawha
Lima
2-8-4 1-4-2 o OOOO oo -
2'D2' Northern
Niagara
Confederation
Dixie
Greenbrier
Pocono
Potomac
4-8-4 2-4-2 oo OOOO oo -
E1' Union 0-10-2 0-5-1 OOOOO o -
1'E2' Texas
Colorado
Selkirk
2-10-4 1-5-2 o OOOOO oo -
1'F2' - 2-12-4 1-6-2 o OOOOOO oo BDZ 46 (TT1-6-217)
2'G2' - 4-14-4 2-7-2 oo OOOOOOO oo AA
Parowozy wieloczłonowe
Malleta
(2'C)C2' Challenger 2-3-0+0-3-2 oo OOO OOO oo Challenger
(2'D)D2' Big boy 2-4-0+0-4-2 oo OOOO OOOO oo Big Boy

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f g h i j Paweł Terczyński, Atlas parowozów, Poznań: Poznań Klub Modelarzy Kolejowych, 2003, s. 28-29, ISBN 83-901902-8-1, OCLC 917950022.