Deskryptywizm (językoznawstwo)
Deskryptywizm (łac. describere „opisywać”) – dążność do neutralnego badania i opisywania mowy używanej przez daną społeczność. Podejście deskryptywne wystrzega się zewnętrznych ocen normatywnych na rzecz obiektywnego opisu realiów językowych oraz rejestracji zasad rządzących mową native speakerów[1][2]. Badacze stosujący tę metodę skupiają się na obiektywnym i systematycznym przedstawieniu systemu językowego, odwzierciedlającym empiryczne fakty praktyki mownej[3][4]. Wszelkie badania akademickie w zakresie językoznawstwa mają z założenia charakter deskryptywny; zadaniem językoznawstwa, jak każdej innej dyscypliny naukowej, jest opisywanie rzeczywistości bez formułowania sądów wartościujących[5].
Spis treści
Gramatyka deskryptywna, choć z założenia stroni od formułowania własnych przepisów normatywnych, może odnotowywać poglądy poprawnościowe panujące w danej społeczności, a także podawać informacje na temat stosowności opisywanych form i konstrukcji językowych w różnych kontekstach komunikacyjnych[2][6]. Językoznawcy czynią zasadnicze rozróżnienie między wewnętrznymi zasadami gramatycznymi języka a odczuciami społeczno-moralnymi, waloryzującymi pewien sposób posługiwania się mową[6]. Badacz przyjmujący podejście deskryptywne analizuje wzorce rządzące językiem ustnym, nie zaś przepisy ustanawiane przez nauczycieli, redaktorów i inne autorytety językowe[7]. Z tego względu lingwista, który napotka w pewnej odmianie angielszczyzny formę I ain’t going, opisze tę konstrukcję jako część systemu gramatycznego owego wariantu języka[7].
Podejście deskryptywne przeciwstawiane jest z zasady preskryptywizmowi, czyli dążności do wywierania wpływu na praktykę językową, znajdującej główne zastosowanie w kontekstach edukacyjnych[8]. Preskrypcja ma na celu definiowanie norm języka standardowego i udzielanie porad w dziedzinie sprawnego operowania językiem – można ją traktować jako łatwo przyswajalną formę przedstawienia wyników badań opisowych, obejmującą również regulację pewnych subiektywnych aspektów estetyki językowej. Obie postawy mogą być traktowane jako komplementarne, choć odróżniają się priorytetami i kontekstami zastosowania[9].
Opisowość[edytuj | edytuj kod]
Według rozumienia sformułowanego przez językoznawcę Larry’ego Andrewsa gramatyka deskryptywna jest podejściem lingwistycznym, które bada faktyczną postać języka, w opozycji do gramatyki normatywnej (preskryptywnej), która skupia się na nakreślaniu i dyktowaniu pewnych zachowań językowych[10]. Innymi słowy, gramatyka deskryptywna w swojej praktyce analitycznej koncentruje się na badaniu preferencji komunikacyjnych i reguł językowych ludzi o różnym pochodzeniu środowiskowym, przede wszystkim w kontekście języka obiegowego; gramatyka normatywna zaś formułuje normy gramatyczne oczekiwane od użytkowników języka. Gramatyka deskryptywna odstępuje zatem od oceniania konstrukcji językowych pod względem fortunności, o ile elementy te faktycznie funkcjonują i są akceptowane w praktyce językowej. Gramatyka normatywna natomiast bierze pod uwagę ustalone zasady oraz konwenanse społeczne i stwierdza, który sposób wypowiedzi jest bardziej właściwy według tych norm. Jak zauważa Andrews, większość językoznawców kieruje się deskryptywizmem, choć nauczyciele ze szkół publicznych przyjmują z zasady podejście normatywne[10].
Pewne formy gramatyki normatywnej stały się obiektem krytyki ze względu na ignorowanie przez nie istoty zmian językowych i zróżnicowania stylistycznego języka, a także dyktowanie norm językowych na podstawie preferencji uprzywilejowanych środowisk[4]. W gramatykach normatywnych można dostrzec tendencje do oznaczania form niestandardowych jako „błędów” oraz traktowania potocznych rejestrów języka standardowego jako gorszych od stylu formalnego[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Turkish Phonology, morphology and Syntax, Anadolu Universitesi, s. 163, ISBN 978-975-06-0261-0 (ang.).
- ↑ a b Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, Routledge, 2007, s. 69, ISBN 978-1-134-12408-4 (ang.).
- ↑ Tom McArthur, Roshan McArthur, Concise Oxford Companion to the English Language, Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-280637-6 (ang.).
- ↑ a b Anne Curzan, Fixing English: Prescriptivism and Language History, Cambridge University Press, 2014, s. 14–15, ISBN 978-1-107-02075-7 (ang.).
- ↑
1) Snježana Kordić, Jezik i nacionalizam (Rotulus Universitas), Zagrzeb: Durieux, 2010, s. 60, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W [dostęp 2019-05-24] (serb.-chorw.).
2) Robert Lawrence Trask, Key Concepts in Language and Linguistics, Routledge, 1999, s. 47–48, 163, ISBN 978-0-415-15741-4 (ang.).
3) John Lyons, Introduction to Theoretical Linguistics, Cambridge University Press, 1968, s. 42–44, ISBN 978-0-521-29775-2 (ang.).
4) André Martinet, Eléments de linguistique générale, Paryż: Armand Colin, 1980, s. 6–7, ISBN 978-602-452-369-5 (fr.).
5) Jean-Marie Essono, Précis de linguistique générale, L’Harmattan, 1998, s. 5–6, 17–18, ISBN 978-2-296-37486-7 (fr.).
6) Peter Trudgill, Sociolinguistics and Linguistic Value Judgements: Correctness, Adequacy and Aesthetics, Universität Duisburg-Essen, 1976, s. 5 (ang.). - ↑ a b Suzanne Eggins, Introduction to Systemic Functional Linguistics: 2nd Edition, A&C Black, 2004, s. 139, ISBN 978-0-8264-5786-8 (ang.).
- ↑ a b Joan Swann, A Dictionary of Sociolinguistics, Edinburgh University Press, 2004, s. 73, ISBN 978-0-7486-1690-9 (ang.).
- ↑ Tom McArthur, The Oxford Companion to the English Language, Oxford University Press, 1992, s. 286 (ang.).
- ↑ Michael D. Kliffer, Prescriptivism reisited, „LACUS Forum”, 33, Hornbeam Press, 2007, s. 330 (ang.).
- ↑ a b Larry Andrews, Language exploration and awareness: a resource book for teachers, wyd. 3, Mahwah, N.J.: Lawrence Earlbaum Associates, Inc., 2006, s. 25–26, ISBN 0-8058-4308-6, OCLC 61821852 (ang.).
- ↑ Rodney Huddleston, Geoffrey Pullum, A Student’s Introduction to English Grammar, Cambridge University Press, 2005, s. 4–5, ISBN 978-0-521-84837-4 (ang.).
