Przejdź do zawartości

Dializa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Urządzenie do hemodializy

Dializa (gr. diálysis = „rozpuszczanie”, „rozdzielanie”) – metoda oczyszczania roztworów koloidalnych z elektrolitów przy użyciu błony półprzepuszczalnej.

W nefrologii stosuje się zabiegi dializacyjne u pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek, którzy nie kwalifikują się do zabiegu przeszczepienia nerki albo oczekują na ten zabieg.

Zabieg ten umożliwia usunięcie większości szkodliwych produktów przemiany materii, w tym mocznika.

Poza tym zabiegi hemodializy wykorzystywane są w leczeniu niektórych zatruć, wówczas celem zabiegu jest usunięcie toksycznej substancji znajdującej się we krwi. Przykładem może być hemodializa w leczeniu zatrucia glikolem etylenowym.

Najczęściej stosowane są dwie metody zabiegu dializy:

Jest to najczęstsza w Polsce metoda leczenia stosowana w chorobie nerek wymagającej terapii nerkozastępczej; co roku dializowanych pacjentów jest ponad 130/mln[1].

Wskazania

[edytuj | edytuj kod]

Wśród wskazań do dializy w ostrym uszkodzeniu nerek wymienia się następujące zaburzenia[2]:

  • przeładowanie płynami niereagujące na leczenie lekami moczopędnymi,
  • hiperkaliemia oporna na leczenie zachowawcze,
  • kwasica metaboliczna oporna na leczenie zachowawcze,
  • objawowa mocznica (mocznicowe zapalenie osierdzia, encefalopatia mocznicowa, mocznicowa skaza krwotoczna)
  • zatrucie substancją toksyczną podlegającą dializie

Podobne wskazania do rozpoczęcia dializ dotyczą osób w ostatnim stadium przewlekłej choroby nerek. Zgodnie z wytycznymi KDIGO 2024 wskazania obejmują: objawy mocznicowe (w tym uporczywy świąd i objawy neurologiczne), mocznicowe zapalenie osierdzia, zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe oporne na inne metody leczenia, niemożność kontroli objętości płynów ustroju (np. masywne obrzęki) lub ciśnienia tętniczego (nadciśnienie tętnicze oporne), a także postępujące pogorszenie stanu odżywienia lub funkcji poznawczych. W wytycznych wskazano, że zwykle wskazania te występują przy GFR równym 5–10 ml/min/1,73 m2[3].

Powikłania

[edytuj | edytuj kod]

Powikłania leczenia nerkozastępczego zależą od stosowanej metody dializoterapii:

Do powikłań leczenia nerkozastępczego metodą hemodializy lub hemodiafiltracji należą[4]:

  1. Hipotensja (hipotonia) śróddializacyjna[5]
  2. Powikłania związane z profilaktyką przeciwkrzepliwą:
  3. Powikłania hematologiczne:
  4. Zaburzenia elektrolitowe: hipofosfatemia, hiponatremia, hipokalemia[7]
  5. Zespół niewyrównania (ang. dialysis disequilibrium syndrome[8]) – określenie zbioru neurologicznych objawów podmiotowych (takich jak nudności, wymioty, uczucie pobudzenia, dezorientacji, zawrotów głowy, skurczy i drżeń mięśni [najczęściej bolesne zlokalizowane w kończynach dolnych]) i przedmiotowych (ilościowe zaburzenia świadomości) występujących w trakcie lub krótko po procedurze dializy, najczęściej podczas rozpoczęcia leczenia przy wysokiej osmolalności wyjściowej[8]. Objawy powstają prawdopodobnie w wyniku nagłego spadku osmolalności osocza, prowadzącego do wzrostu objętości płynu tkankowego mózgowia, prowadzące do obrzęku mózgu i wzrostu ciśnienia śródczaszkowego[9].
  6. Powikłania związane z system dializacyjnym
    • zwężenie dostępu naczyniowego, zablokowanie przez zakrzep, osłonkę włóknisto-nabłonkową[10], zakażenie ujścia cewnika lub zakażenie otrzewnej (w przypadku dializ otrzewnowych)[11], wycieki płynu dializacyjnego[12]
  7. Zespół pierwszego użycia dializatora (ang. first use syndrome[13]) – rzadko występujący zespół objawów o charakterze nadwrażliwości na materiały używane do produkcji i sterylizacji dializatorów. Nazwa „zespół pierwszego użycia” odwołuje się do faktu, że objawy rozwijały się znacznie częściej podczas użycia po raz pierwszy nowego dializatora niż w przypadku korzystania ze zregenerowanych dializatorów. Ze względów higienicznych odchodzi się od regeneracji dializatorów, zastępując je systemami jednorazowymi. Zespół bywa dzielony na dwa typy[14]:
    • typ A (zależne od IgE) – objawy zwykle w ciągu pierwszych 20–30 minut zabiegu; typowo świąd, pokrzywka, duszność (skurcz oskrzeli), nieżyt nosa, spadek ciśnienia tętniczego, wymioty
    • typ B (zależne od układu dopełniacza) – objawy występujące później, o mniejszym nasileniu; typowo ból w klatce piersiowej lub pleców, ból brzucha

Powikłania dializy otrzewnowej zostały opisane w osobnym artykule, należą do nich[15]:

  1. Powikłania infekcyjne
    • zapalenie otrzewnej
    • odczyn miejscowy (ból, zaczerwienienie, ucisk, wysięk)
  2. Powikłania nieinfekcyjne
    • zablokowanie przepływu przez cewnik (przez skrzeplinę, przemieszczenie cewnika)
    • przepukliny (najczęściej w miejscu blizny pooperacyjnej, pępkowa, pachwinowa)
    • wyciek z systemu (najczęściej w okolicach cewnika)
    • stwardniające zapalenie otrzewnej (ang. encapsulating peritoneal sclerosis)[16]

Substancje podlegające dializie

[edytuj | edytuj kod]

Skuteczność dializoterapii w oczyszczaniu krwi jest odmienna dla różnych substancji. Substancje skutecznie usuwane podczas dializy charakteryzują się niską masą cząsteczkową, dobrą rozpuszczalnością w wodzie i słabym wiązaniem z białkami. Dodatkowo efektywność dializy jest wyższa dla substancji o małej objętości dystrybucji[17].

Wśród substancji skutecznie usuwanych w trakcie dializy wymienia się m.in. alkohole (metanol, etanol, glikol etylenowy, izopropanol[18]), długo działające barbiturany[19] i lit[20]. Farmakokinetyka większości leków u pacjentów poddawanych dializoterapii nie została dotąd przebadana[21].

Metody dializoterapii różnią się między sobą w skuteczności oczyszczania krwi z poszczególnych substancji. Metronidazol, ofloksacyna i tazobaktam są przykładami antybiotyków podlegających hemodializie, ale nie dializie otrzewnowej[22].

Historia dializoterapii w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce pierwszy zabieg hemodializy przeprowadzono 8 listopada 1958 roku w II Klinice Chorób Wewnętrznych w Poznaniu[23]. Początkowo leczeniem hemodializami obejmowano wyłącznie pacjentów z ostrym uszkodzeniem nerek, znajdujących się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia[24]. Już w styczniu 1959 roku zabiegi te rozpoczęto także w I Klinice Chorób Wewnętrznych w Warszawie[23]. Oba te ośrodki dializoterapii zostały zobowiązane do leczenia pacjentów z ostrą niewydolnością nerek z połowy kraju, zamieszkałej przez około 15 milionów obywateli[24].

W kolejnych latach rozwój dializoterapii postępował. W 1961 roku dołączyła Klinika Chorób Wewnętrznych WAM w Łodzi, a w 1962 roku II Klinika Chorób Wewnętrznych AM w Krakowie[23]. Wówczas zabiegi przeprowadzano na sztucznej nerce skonstruowanej w 1946 roku przez Nilsa Alwalla w Szwecji[23]. Dopiero w 1964 roku, w II Klinice Chorób Wewnętrznych w Gdańsku, wprowadzono nowocześniejszy model – nerkę zwojową skonstruowaną przez Bruno Watschingera i Willhema Kolffa, który w 1943 roku opracował pierwszy funkcjonujący dializator oraz przeprowadził w Holandii pierwszy, zakończony sukcesem, zabieg dializacyjny[23].

Lata 60. przyniosły również istotne postępy w zakresie dostępu naczyniowego dla hemodializ. Wprowadzenie zewnętrznej przetoki tętniczo-żylnej przez zespół B. Scribnera umożliwiło wielokrotne przeprowadzanie zabiegów. Dzięki temu możliwe stało się przedłużone leczenie hemodializami u pacjentów ze przewlekłą niewydolnością nerek. Przełomem okazało się wprowadzenie w 1966 roku wewnętrznej przetoki tętniczo-żylnej, tak zwanej przetoki Cimino-Brescii, która umożliwiała wielokrotne wkłuwanie igły dostarczającej krew do aparatu dializacyjnego i drugiej, odprowadzającej oczyszczoną krew do układu żylnego pacjenta[24].

Rok 1984 oznaczał kolejny ważny etap w historii dializoterapii w Polsce – powołano Krajowy Zespół Konsultanta Medycznego, który opracował i wdrożył „Program poprawy i rozwoju dializoterapii w Polsce”[23]. Realizacja tego programu znacząco zwiększyła dostępność leczenia hemodializami, czyniąc je powszechną procedurą medyczną[24].

Pod koniec lat 80. w Poznaniu powstała pierwsza ambulatoryjna stacja dializ, co zapoczątkowało nową erę w opiece nad pacjentami wymagającymi dializoterapii[23]. W 1999 roku otwarto pierwszą niepubliczną ambulatoryjną stację dializ w Warszawie na Bielanach, której inwestorem był Polski Czerwony Krzyż[23].

Polscy naukowcy mieli również wkład w rozwój dializy otrzewnowej. W 1925 roku Marceli Landsberg i Henryk Gnoiński opublikowali wyniki pionierskich badań na królikach, w których wykazali skuteczność usuwania mocznika za pomocą dializy otrzewnowej (nazywanej przez nich wiwidializą), choć uznali ją za nieodpowiednią do długoterminowego stosowania u ludzi[25]. W późniejszych latach, znaczącą rolę odegrał Zbylut Twardowski, pracujący w USA, który w międzynarodowej grupie współtworzył nową metodę dializy otrzewnowej, uczestniczył w opracowaniu i opatentowaniu nowych cewników oraz testu ekwilibracji otrzewnej (PET) używanego do oceny błony otrzewnej do dziś. Twardowski był także jednym z założycieli Międzynarodowego Towarzystwa Dializy Otrzewnowej w 1984 roku, wraz z Kazimierzem Bączykiem i Przemysławem Hirszlem[26].

Obecnie, w 2025 roku, w Polsce działa łącznie 274 stacji dializ[27]. Według danych na koniec 2023 roku, w Polsce w tym roku dializowano łącznie 20536 osób, z czego 19770 metodą hemodializy, a 766 metodą dializy otrzewnowej[28].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika 2017, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017, s. 1642, ISBN 978-83-7430-517-4.
  2. ↑ Katarzyna Kakareko i inni, Leczenie nerkozastępcze w ostrym uszkodzeniu nerek, „Forum Nefrologiczne”, 12 (1), Via Medica, 2019, s. 5–10, ISSN 1899-3338 [dostęp 2025-02-22] (pol.).
  3. ↑ Paul E. Stevens i inni, KDIGO 2024 Clinical Practice Guideline for the Evaluation and Management of Chronic Kidney Disease, „Kidney International”, 105 (4), 2024, S117–S314, DOI: 10.1016/j.kint.2023.10.018 [dostęp 2025-02-22] (ang.).
  4. ↑ Samir C. Gautam, Jonathan Lim, Bernard G. Jaar, Complications Associated with Continuous RRT, „Kidney360”, 3 (11), 2022, s. 1980–1990, DOI: 10.34067/KID.0000792022, ISSN 2641-7650, PMID: 36514412, PMCID: PMC9717642 [dostęp 2024-12-29] (ang.).
  5. ↑ Katarzyna Janda, Grzegorz Siteń, Władysław Sułowicz, Hipotonia śróddializacyjna – przyczyny i zasady leczenia, „Renal Disease and Transplantation Forum”, 2 (1), 2009, s. 15–22, ISSN 2720-4189 [dostęp 2025-01-05].
  6. ↑ Alexander Zarbock i inni, Effect of Regional Citrate Anticoagulation vs Systemic Heparin Anticoagulation During Continuous Kidney Replacement Therapy on Dialysis Filter Life Span and Mortality Among Critically Ill Patients With Acute Kidney Injury: A Randomized Clinical Trial, „Journal of the American Medical Association”, 324 (16), 2020, s. 1629, DOI: 10.1001/jama.2020.18618, ISSN 0098-7484, PMID: 33095849, PMCID: PMC7585036 [dostęp 2024-12-29] (ang.).
  7. ↑ Simon Correa i inni, Electrolyte Changes in Contemporary Hemodialysis: A Secondary Analysis of the Monitoring in Dialysis Study, „Kidney360”, 2 (4), 2021, s. 695–707, DOI: 10.34067/KID.0007452020, ISSN 2641-7650, PMID: 34676372, PMCID: PMC8528069 [dostęp 2025-01-06] (ang.).
  8. ↑ a b Kirtida Mistry, Dialysis disequilibrium syndrome prevention and management, „International Journal of Nephrology and Renovascular Disease”, 12, 2019, s. 69–77, DOI: 10.2147/IJNRD.S165925, PMID: 31118737, PMCID: PMC6503314 [dostęp 2025-01-04] (ang.).
  9. ↑ Diana Zepeda-Orozco, Raymond Quigley, Dialysis disequilibrium syndrome, „Pediatric Nephrology”, 27 (12), 2012, s. 2205–2211, DOI: 10.1007/s00467-012-2199-4, ISSN 1432-198X, PMID: 22710692, PMCID: PMC3491204 [dostęp 2025-01-04] (ang.).
  10. ↑ Avais Masud i inni, The Complications of Vascular Access in Hemodialysis, „Seminars in Thrombosis and Hemostasis”, 44 (01), 2018, s. 057–059, DOI: 10.1055/s-0037-1606180, ISSN 0094-6176 [dostęp 2024-12-29] (ang.).
  11. ↑ Samir C. Gautam, Jonathan Lim, Bernard G. Jaar, Complications Associated with Continuous RRT, „Kidney360”, 3 (11), 2022, s. 1980–1990, DOI: 10.34067/KID.0000792022, ISSN 2641-7650, PMID: 36514412, PMCID: PMC9717642 [dostęp 2024-12-29] (ang.).
  12. ↑ Min Hyun Cho, Infectious and Non-infectious Complications of Peritoneal Dialysis in Children, „Childhood Kidney Diseases”, 24 (2), 2020, s. 63–68, DOI: 10.3339/jkspn.2020.24.2.63, ISSN 2384-0242 [dostęp 2025-01-05] (ang.).
  13. ↑ First Use Syndrome [online], Renal Fellow Network [dostęp 2024-01-06] (ang.).
  14. ↑ Keiko I. Greenberg, Michael J. Choi, Hemodialysis Emergencies: Core Curriculum 2021, „American Journal of Kidney Diseases”, 77 (5), 2021, s. 796–809, DOI: 10.1053/j.ajkd.2020.11.024 [dostęp 2025-01-06] (ang.).
  15. ↑ Min Hyun Cho, Infectious and Non-infectious Complications of Peritoneal Dialysis in Children, „Childhood Kidney Diseases”, 24 (2), 2020, s. 63–68, DOI: 10.3339/jkspn.2020.24.2.63, ISSN 2384-0242 [dostęp 2025-01-11] (ang.).
  16. ↑ Manphool Singhal i inni, Encapsulating Peritoneal Sclerosis: The Abdominal Cocoon, „RadioGraphics”, 39 (1), 2019, s. 62–77, DOI: 10.1148/rg.2019180108, ISSN 0271-5333 [dostęp 2025-01-11].
  17. ↑ Dialyzability | Renal Pharmacy Consultants [online] [dostęp 2025-01-03] (ang.).
  18. ↑ Stuart Abramson, Ajay K. Singh, Treatment of the alcohol intoxications: ethylene glycol, methanol and isopropanol, „Current Opinion in Nephrology and Hypertension”, 9 (6), 2000, s. 695–701, DOI: 10.1097/00041552-200011000-00017 [dostęp 2025-01-03] (ang.).
  19. ↑ Robert Mactier i inni, Extracorporeal Treatment for Barbiturate Poisoning: Recommendations From the EXTRIP Workgroup, „American Journal of Kidney Diseases”, 64 (3), 2014, s. 347–358, DOI: 10.1053/j.ajkd.2014.04.031 [dostęp 2025-01-03] (ang.).
  20. ↑ Brian S. Decker i inni, Extracorporeal Treatment for Lithium Poisoning: Systematic Review and Recommendations from the EXTRIP Workgroup, „Clinical Journal of the American Society of Nephrology”, 10 (5), 2015, s. 875–887, DOI: 10.2215/CJN.10021014, PMID: 25583292, PMCID: PMC4422246 [dostęp 2025-01-03] (ang.).
  21. ↑ George R. Bailie, Nancy A. Mason, Pharmacokinetic studies in dialysis-dependent patients: limited data availability, „Expert Opinion on Drug Metabolism & Toxicology”, 2024, s. 1–3, DOI: 10.1080/17425255.2024.2441141 [dostęp 2025-01-03] (ang.).
  22. ↑ Caroline Ashley, Aileen Dunleavy, The Renal Drug Handbook. The Ultimate Prescribing Guide for Renal Practitioners, CRC Press, s. 652, 732, 962, ISBN 978-1-138-62451-1 (ang.).
  23. ↑ a b c d e f g h Agnieszka Gałązka, Jolanta Małyszko, 30 lat minęło jak jeden dzień…, „Forum Nefrologiczne”, tom 5 (nr 1), Via Medica, 2012, s. 56–59, ISSN 1899-3338 (pol.).
  24. ↑ a b c d Stanisław Czekalski, Godnie Kontynuujemy, „Fakty UMP”, maj 2008, s. 4–5 (pol.).
  25. ↑ Marceli Landsberg, Henryk Gnoiński, Badania nad pozanerkowem wydalaniem mocznika zapomocą t. zw. wiwidializy, „Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej”, 3, 1925, s. 332–337 (pol.).
  26. ↑ Janusz Ostrowski, HISTORIA DIALIZY OTRZEWNOWEJ W POLSCE. CZ. I, Dializa i Ty • nr 2 (23)/2014, 2014, s. 10–11, ISSN 1644-5139 (pol.).
  27. ↑ https://swiatprzychodni.pl/swiadczenia/stacja-dializ/.
  28. ↑ Aktualny stan leczenia nerkozastępczego w Polsce – 2023 [online] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dializa&oldid=76092698”